ESG ma obecnie kluczowe znaczenie dla przedsiębiorców oraz inwestorów działających na terenie Unii Europejskiej. To ogromne wyzwanie organizacyjne i ekonomiczne, które już powoduje duże zmiany w dotychczasowym funkcjonowaniu przedsiębiorstw i obrotu gospodarczego. Prowadzenie biznesu zgodnie z kryteriami ESG i umiejętność wykazania tego stanu rzeczy to dla przedsiębiorców nie tylko warunek dalszego rozwoju, ale także utrzymania się na rynku.

Pojęcie ESG ma swoją genezę w rozwijających się od ponad 30 lat, unijnych przepisach dotyczących środowiska, praw człowieka i ładu korporacyjnego. ESG (skrót od: Environmental – kwestie środowiskowe, Social – kwestie społeczne, Governance – ład korporacyjny) to nie tylko wymóg raportowania wskaźników niefinansowych, ale także przemodelowania biznesu w kierunku zrównoważonej działalności.

Wiele przedsiębiorstw wciąż nie dostrzega różnicy pomiędzy ESG a CSR (społeczną odpowiedzialnością biznesu), a określenia te z pewnością nie są tożsame. W przeciwieństwie do CSR, działania w obrębie ESG nie są dobrowolne, lecz obligatoryjne i stanowią wymóg prawny. ESG tworzy nadrzędny, realny zbiór zasad i kryteriów, według którego prowadzona powinna być cała działalność przedsiębiorstwa.

- CSR można określić jako poprzednika ESG. Dla firm inicjatywy CSR stanowiły działanie nieobowiązkowe, wizerunkowe i były motywowane zamiarem wykazania, że dane przedsiębiorstwo jest wrażliwe społecznie, zainteresowane wspieraniem wspólnot, wśród których prowadziło działalność, a część swoich zysków przekazywało na cele ważne społecznie – mówi Marcin Bejm, partner kierujący praktyką Energetyki i Projektów Infrastrukturalnych, koordynator zespołu ds. ESG w kancelarii CMS.

- Z kolei ESG nie mieści się już w sferze dobrowolności, ponieważ ignorowanie wymogów ESG będzie miało potencjalnie katastrofalny skutek biznesowy dla przedsiębiorców. Ci, którzy nie będą w stanie wykazać, że działają zgodnie z zasadami z uniwersum ESG, będą narażeni na utratę kontrahentów, utrudniony dostęp do finansowania czy problemy z pozyskaniem kapitału – dodaje.

Kolejne zmiany prawne nadchodzą

Dla wielu przedsiębiorstw raportowanie działań pozafinansowych trwa już od kilku lat – dotyczy to spółek będących jednostkami zainteresowania publicznego, które zatrudniają powyżej 500 pracowników i spełniają odpowiednie warunki finansowe. W praktyce wymóg dotyczy obecnie w szczególności dużych spółek giełdowych, banków i zakładów ubezpieczeń. Przedsiębiorstwa te raportują swoje działania pozafinansowe w zakresie ram sprawozdawczych, które do tej pory były ogólne i nie zawierały konkretnych wytycznych – w praktyce takie raportowanie było więc zbliżone bardziej do sprawozdawczości działań z obszaru CSR. Ta sytuacja ulega właśnie zmianie.

Przede wszystkim od stycznia tego roku do grupy raportujących dołączyły także duże podmioty finansowe i niefinansowe, podlegające nowym przepisom zawartym w Taksonomii UE. Jest to akt prawny, który określa już konkretne wytyczne w zakresie raportowania zrównoważonych inwestycji. Dla biznesu jest to pierwszy krok w kierunku pełnej identyfikacji realnych, usystematyzowanych działań spełniających zasady ESG.

Tymczasem w kolejce czekają dwie nowe dyrektywy, które już szczegółowo dookreślają wymagania wobec firm w zakresie raportowania działań związanych z ESG.

- W tej chwili czekamy na przyjęcie dyrektywy o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (ang. CSRD – Corporate Sustainability Reporting Directive), która zaostrza dotychczasowe wymogi raportowania biznesu i dokładnie określa elementy, które będą podlegały raportowaniu oraz standardy, według których takie raporty będą powstawać. Będą to standardy europejskie, więc w tym kontekście czeka nas również przełomowa zmiana – mówi Agnieszka Skorupińska, partner i lider praktyki prawa ochrony środowiska oraz koordynator zespołu ds. ESG w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej w kancelarii CMS.

– Co najważniejsze, nowe przepisy obejmą dużo większą liczbę podmiotów, ponieważ raportować będą musiały spółki zatrudniające powyżej 250 pracowników. Docelowo to zobowiązanie obejmie również małych i średnich przedsiębiorców. Tym samym już wkrótce liczba podmiotów w Polsce objętych koniecznością raportowania podskoczy kilkukrotnie – dodaje.

Czasu na dostosowanie się do wymogów zawartych w dyrektywie o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju jest niewiele – jest to kwestia maksymalnie 3 lat dla dużych podmiotów, a dla mniejszych (jeżeli będą finalnie objęte wymogiem) będzie to 5 lat. Warto jednak pamiętać o tym, że nawet jeśli obowiązek raportowania działań pozafinansowych jeszcze nie obejmuje danego przedsiębiorstwa na podstawie tych przepisów, to wystarczy, że znajdzie się ono w łańcuchu dostaw firmy, która jest zobligowana do raportowania – wtedy konieczne będzie przygotowanie odpowiednich informacji z zakresu wytycznych ESG dla swojego partnera.

- Drugim dokumentem jest dyrektywa dotycząca audytu w zakresie zrównoważonego rozwoju (ang. CSDD – Corporate Sustainability Due Diligence), która wprowadza jeszcze głębsze zmiany i nakłada na przedsiębiorców obowiązek raportowania zgodności działalności w zakresie praw człowieka i kwestii środowiskowych sięgając poza granice UE – mówi Agnieszka Skorupińska.

– Na podmiotach objętych tą dyrektywą będzie ciążyć odpowiedzialność za cały łańcuch ich dostaw i wykazanie, że nie powoduje on żadnych naruszeń w wyżej wymienionych kwestiach – dodaje.

Nie warto dłużej czekać

Dla przedsiębiorców terminy wejścia dyrektyw w życie powinny być istotne, jednak realną presję na podejmowanie działań dostosowawczych do ESG wywiera też bardzo mocno sam rynek.

- Już w tej chwili dostęp do kapitału inwestorów instytucjonalnych czy finansowania bankowego zaczyna być warunkowany tym, w jakim stopniu dane przedsiębiorstwo wypełnia wymogi ESG. Trzeba mieć również na względzie fakt, że w wielu państwach członkowskich UE proces dostosowywania się do wymogów ESG jest bardziej zaawansowany niż w Polsce. Jeśli polscy przedsiębiorcy są na tych rynkach obecni, a nie mają możliwości wykazać zgodności swoich działań z zasadami z ESG, to mogą zacząć tracić swoich kontrahentów czy być wypychani z rynków zagranicznych już w tej chwili. Dodatkowo oczekiwania w zakresie ESG zaczynają wzrastać w obszarach zamówień publicznych, przy dofinansowaniach z funduszy unijnych, gdzie możliwość uzyskania grantu będzie również uzależniona od tego, czy podmiot jest w stanie wykazać, że jego działanie, na które wykorzystuje pozyskane środki, jest zgodne z ESG – mówi Marcin Bejm.

– Na pewno nie warto więc czekać do 2024 czy 2026 roku. Im wcześniej przedsiębiorstwa zaczną wdrażać u siebie zmiany, np. odpowiednie regulaminy rad nadzorczych, regulaminy pracownicze czy monitorować i kalkulować ślad węglowy, tym skuteczniej ochronią się przed wykluczeniem z rynku – zapewnia.

Jak zauważa Agnieszka Skorupińska, trudna sytuacja polityczna i gospodarcza na świecie może powodować chęć odroczenia działań związanych z wprowadzeniem standardów ESG, ale takie podejście jest błędne – to właśnie dzisiaj widać wyraźnie, jak bardzo ważne jest wzmocnienie biznesów chociażby pod kątem zrównoważonych łańcuchów dostaw czy zrównoważonego podejścia do siły roboczej.

Od czego zacząć?

- Jako kancelaria prawna wspieramy swoich klientów we wprowadzeniu standardów ESG na kilku poziomach. Zaczynamy przede wszystkim od przeprowadzenia audytów z zakresu ESG, sprawdzenia zgodności umów i innych dokumentów z wymaganiami ESG, doradzamy we wdrażaniu polityk, w przygotowaniu się do raportowania i w samym raportowaniu, weryfikujemy także zgodność procesów z wymogami ESG – mówi Agnieszka Skorupińska.

– Z audytów często może wynikać konieczność przeprowadzenia konkretnej inwestycji i w tym obszarze także współpracujemy z przedsiębiorstwami, a po zakończonych procesach nadal wspieramy i weryfikujemy skuteczność wszystkich wdrożeń – dodaje.

- Widzimy, że istnieją spore różnice w gotowości firm do raportowania działań zgodnych z wytycznymi ESG. Większość naszych klientów dobrze poukładało u siebie kwestie objęte literą S – Social, a to dlatego, że od wielu lat obowiązują i przepisy prawa pracy, i odpowiednie standardy, które spowodowały, że w ciągu ostatniej dekady przedsiębiorcy odrobili swoją lekcję i podnieśli standard ochrony praw pracowników – mówi Marcin Bejm.

– W przypadku dużych spółek giełdowych i podmiotów, które mają inwestorów instytucjonalnych uporządkowane są również standardy ładu korporacyjnego. Z kolei obszarem wymagającym dopracowania są kwestie środowiskowe, przy których prowadzeniu jako kancelaria, współpracujemy dodatkowo z doradcami technicznymi. Nasze działania w zakresie ESG postrzegamy jako future facing. W celu zapewnienia kompleksowego doradztwa powołaliśmy specjalny, interdyscyplinarny zespół praktyków, który wspiera naszych klientów w sposób szyty na ich miarę – dodaje.

ESG z pewnością wymaga łącznego zagospodarowania wielu obszarów i tym samym kompleksowego doradztwa z zakresu m.in. prawa ochrony środowiska, prawa pracy czy zielonego finansowania. Raportowanie zgodnie z wymogami ESG stanowi więc wyzwanie dla przedsiębiorców, ale i szansę na zbudowanie przewagi biznesowej na rynku poprzez ukazanie kultury, wartości czy standardów, które panują w danej organizacji.