Niewiele pamiątek pozostało po jednym z najwybitniejszych rzeźbiarzy przedwojennej Polski. Abraham Ostrzega zdaje się nigdy nie istnieć - tak skuteczne były działania Niemców, którzy chcieli nie tylko zabić wszystkich Żydów, ale również wymazać ich ślady z pamięci świata.
75 lat temu, 20 stycznia 1942 r. w Wannsee odbyła się konferencja pod przewodnictwem Reinharda Heydricha, której tematem było przeprowadzenie ludobójstwa Żydów nazwanego eufemistycznie „ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej”. Podczas konferencji ustalono szczegółowo sposób przeprowadzenia eksterminacji Żydów europejskich, w tym niemalże trzech milionów Żydów zamieszkujących tereny Generalnego Gubernatorstwa, utworzonego na części obszaru okupowanej Polski. Eksterminację na niespotykaną skalę, połączoną z grabieżą mienia ofiar, przeprowadzano w specjalnie zbudowanych fabrykach śmierci-obozach zagłady w Bełżcu, Sobiborze i w Treblince. Działania te nosiły kryptonim „Aktion Reinhardt”.
Jednym z centralnych punktów obchodów tej tragicznej rocznicy będzie przypomnienie postaci zamordowanego w obozie w Treblince żydowskiego rzeźbiarza i animatora kultury działającego w przedwojennej Warszawie — Abrahama Ostrzegi. Znany był on przede wszystkim jako autor nagrobków, z których kilkadziesiąt przetrwało na Cmentarzu Żydowskim na Woli.
Ostrzega był członkiem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, gdzie debiutował na wystawie w roku 1910, był także inicjatorem Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuki. Wraz z Władysławem Weintraubem prowadził Atelier Zdobnictwa Artystycznego. W trakcie wojny współzakładał spółdzielnię artystyczną w getcie. Jak wielu innych artystów żydowskich, zginął w niemieckim obozie zagłady w Treblince. Twórca nagrobków stał się jedną z tysięcy ofiar bez grobu.
Do naszych czasów nie zachowały się żadne ślady życia czy działalności artystycznej Abrahama Ostrzegi poza kilkoma rzeźbami kameralnymi w muzeach i zbiorach prywatnych oraz największym zespołem jego dzieł, znajdującym się na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie. Można wśród nich rozróżnić trzy główne kierunki: nagrobki o formach architektonicznych (m.in. najbardziej znana realizacja — Mauzoleum Trzech Pisarzy, nagrobki w stylu „biblijnym” wykorzystujące motywy ornamentów roślinnych); nagrobki modernistyczne oraz nagrobki tradycyjne dekorowane motywami figuralnymi i komemoratywne pomniki figuralne, które przyniosły mu największą sławę. Ostrzega znany był jako ten, który mimo zakazów kanonicznych dotyczących przedstawień, usiłował do swych kompozycji wprowadzać motywy figuralne, twarze, dłonie.
W ramach przygotowań do obchodów rocznicy Fundacja Dziedzictwa Kulturowego wspierana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przeprowadziła jesienią 2016 roku renowację 21 pomników nagrobnych autorstwa Abrahama Ostrzegi na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie. Kulminacją rocznicy będzie wystawa, którą w samo południe w piątek 20 stycznia otworzy na Cmentarzu Żydowskim prof. Piotr Gliński.
Równolegle z wystawą na Cmentarzu na Woli odbywa się jej druga część – wystawa w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki. Postać Ostrzegi jest na niej obecna poprzez dzieła współczesnych artystów różnych generacji i działających w rozmaitych mediach (Huberta Czerepoka, Małgorzaty Niedzielko, Katarzyny Rotkiewicz-Szumskiej, Krzysztofa Wojciechowskiego), którzy w autorski sposób zmierzyli się z jego dziełem i historią, twórczo interpretując interesujące dla nich wątki. Identyfikację graficzną wystawy przygotował Jakub de Barbaro. W jej ramach powstała również rozdawana na wystawie mapa cmentarza przy ul. Okopowej, gdzie realizacje Ostrzegi można obejrzeć w ich naturalnym otoczeniu. Kuratorami wystawy są Hanna Wróblewska (Zachęta) oraz Michał Laszczkowski (Fundacja Dziedzictwa Kulturowego). Organizatorzy: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Fundacja Dziedzictwa Kulturowego oraz Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie.
Obie części wystawy będą czynne do 5 marca 2017 r.
Podpis: Marcin Dobrowolski
