Podstawą działalności przedsiębiorstwa jest pozyskanie i zatrudnienie kompetentnych pracowników. Jaką formę zatrudnienia zastosować? Według prawa podstawową jest umowa o pracę, jednak przepisy przewidują możliwość powierzenia wykonywania obowiązków zawodowych również na podstawie innych dokumentów, w tym umowy cywilnoprawnej lub współpracy. Firma, która planuje pozyskanie specjalistów, powinna znać wady i zalety poszczególnych rozwiązań oraz najważniejsze występujące między nimi różnice. Na co powinna zwrócić uwagę?
Umowa o pracę
Co do zasady wykonywanie obowiązków zawodowych odbywa się na podstawie stosunku pracy - czyli umowy o pracę. W związku z jego nawiązaniem między specjalistą a przedsiębiorcą pojawia się więź prawna, która pociąga za sobą przywileje i obowiązki stron. Cechą etatu jest świadczenie pracy pod kierownictwem przedsiębiorcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, za co firma zobowiązana jest do wypłacenia wynagrodzenia. Nawiązanie stosunku pracy pociąga za sobą konieczność podpisania jednej z umów – terminowej lub bezterminowej. Do tych pierwszych zaliczyć należy umowę na okres próbny lub na czas określony. Z kolei bezterminowe podpisywane są na czas nieokreślony.
Celem okresu próbnego jest sprawdzenie pracownika – czy posiada odpowiednie kompetencje i nadaje się na dane stanowisko. Umowa zostaje zawarta na maksymalnie trzy miesiące. Po okresie próbnym pracodawca może zaproponować specjaliście umowę na czas określony lub bezterminowy. W przypadku pierwszej opcji łączny okres zatrudnienia nie może przekraczać 33 miesięcy, a liczba nawiązanych umów nie może przekraczać trzech.
Cywilnoprawne lub współpraca
Firmy mogą zlecić wykonywanie obowiązków zawodowych również na podstawie umów cywilnoprawnych: o dzieło lub zlecenia. Pierwsza z nich może być zastosowana wtedy, gdy pracownik ma stworzyć jakiś wytwór, za który przedsiębiorca wypłaca mu odpowiednie wynagrodzenie. Liczy się zatem wykonanie konkretnego dzieła, a nie świadczenie obowiązków określonego rodzaju przez oznaczony czas. Przykładem może być stworzenie logotypów lub treści e-booka, gdzie liczy się skutek, a nie czas wykonywania czynności.
Z kolei w przypadku drugiej umowy – przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do wykonywania powtarzalnych czynności przez ustalony w kontrakcie czas.
Kolejnym rozwiązaniem jest świadczenie usług w ramach umowy współpracy. Osoby prowadzące działalność gospodarczą zawierają między sobą kontrakt B2B (ang. business-to-business), w którym ustalają zobowiązania według własnych preferencji. Jedynym ograniczeniem swobody kształtowania jego treści jest art. 353.1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Poznaj program “HR Summit 2023”, 18-19 września, Warszawa >>
Najważniejsze różnice
Co do zasady umowa o pracę jest najbardziej korzystna dla pracownika – między innymi ze względu na przywileje pracownicze. Po pierwsze, w przypadku takiej formy zatrudnienia zapewniona jest większa ochrona wynagrodzenia i uzyskiwanie pensji nawet podczas choroby. W przypadku sporów z pracodawcą sprawa rozpatrywana jest przez sądy pracy, a nie, jak w przypadku umów cywilnoprawnych i współpracy - wydziały cywilne sądów.
Po drugie, zatrudnieni na podstawie umowy o pracę mają prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego oraz urlopu dla rodziców. W przypadku umów śmieciowych – jak określone są czasem umowy cywilnoprawne – oraz współpracy B2B takowy nie przysługuje, chyba że strony się co do niego porozumieją. Będący na nich pracownik nie może wymagać od przedsiębiorcy przyznania mu płatnego urlopu.
Kolejna sprawa – pracownikom na etacie przysługuje również okres wypowiedzenia i dni wolne na znalezienie nowej pracy, co nie dotyczy osób pracujących na śmieciówkach i współpracujących w formie B2B.
Co istotne, zatrudnienie na etacie wiąże się z koniecznością osobistego wykonywania obowiązków, czyli pracownik nie może przekazać swoich zadań innej osobie. Z kolei w przypadku umowy współpracy i cywilnoprawnej kontrakt może dopuszczać taką opcję.
Natomiast minusem umowy o pracę są większe wydatki po stronie przedsiębiorcy, co wynika m.in. z wysokości składek opłacanych w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych oraz podatków – w przypadku najniższej krajowej pensji całkowity koszt zatrudnienia pracownika wynosi ok. 4204,75 zł. Oczywiście w przypadku umowy zlecenia przedsiębiorca również ponosi wydatki na ubezpieczenie i podatki, jednak wynoszą one zdecydowanie mniej. Natomiast przy współpracy przedsiębiorca w ogóle nie ponosi tych wydatków.
Co wybrać
Przedsiębiorca może zaproponować pracownikowi formę zatrudnienia. Ważne, aby uzgodnienia stron nie mogą naruszały przepisów, a wybór konkretnej umowy nie służył obejściu prawa.
– Pracodawca powinien dopasować rodzaj umowy do tego, co rzeczywiście będzie jej przedmiotem. Nie może wybrać dowolnego rodzaju umowy w oderwaniu od tego, jak będzie ona wykonywana, ponieważ o tym, jaki reżim prawny zastosować do stosunku między stronami, decyduje treść umowy i sposób jej wykonywania, a nie jej nazwa. Umowa o pracę czy umowy cywilne dopasowane są do innego rodzaju działalności i powinny być wybierane w oparciu o faktyczne warunki, w których praca czy usługi będą świadczone - mówi Agata Kołodziejczyk, adwokat.
To oznacza, że firma nie może zatrudnić specjalisty na podstawie umowy śmieciowej, jeśli warunki wykonywania pracy są charakterystyczne dla etatu. Jaką umowę przedsiębiorca powinien podpisać w spornej sytuacji? W przypadkach, gdy zatrudniony zobowiązany jest do osobistego świadczenia pracy i nie ma możliwości wskazania zastępstwa, określone jest miejsce i godziny wykonywania obowiązków zawodowych oraz wynagrodzenie, a szef ma prawo wydawać polecenia – pracownik powinien otrzymać umowę o pracę.
Wybór umowy nie powinien być przypadkowy lub podyktowany wyłącznie względami finansowymi. Przedsiębiorca podejmujący działania mające na celu obejście przepisów może spodziewać się konsekwencji prawnych.
– Przede wszystkim naraża się na ryzyko uznania relacji łączącej strony za stosunek pracy. W takim przypadku zobowiązany jest do pokrycia wstecz, od daty ustalenia istnienia stosunku pracy przez sąd, wszystkich danin publicznych, które byłyby należne, gdyby zawarta była umowa o pracę – czyli podatków i składek. W zależności od sytuacji może być zobowiązany również do wypłaty dodatkowego wynagrodzenia, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop lub innych świadczeń należnych pracownikowi - mówi Agata Kołodziejczyk.