Kwalifikacje dla każdego

Chcesz wiedzieć, ile będzie wart Twój dyplom, kiedy wybierasz szkołę, uczelnię czy kurs? Chcesz sprawdzić, czy liczysz się na europejskim rynku pracy? Uważasz, że wiele wiesz i potrafisz, ale nie masz dyplomu, który by to poświadczał? Pomagasz komuś w wyborze dalszej nauki lub w podjęciu decyzji o zmianie zawodu? Uczysz innych, planujesz program nauczania, prowadzisz kursy lub szkolenia? Chcesz zatrudniać ludzi bez kosztownych błędów, związanych z rekrutacją, i dobrze zarządzać swoimi pracownikami? Polska Rama Kwalifikacji to nowy sposób porządkowania kwalifikacji i nowe możliwości ich zdobywania.

Celem wprowadzenia rozwiązań, zwanych skrótowo „ramami kwalifikacji”, jest ułatwienie porównywania kwalifikacji zdobywanych w różnym czasie, miejscach i formach, lepsze dostosowanie kwalifikacji do potrzeb rynku pracy. W efekcie zwiększy to mobilność pracowników i ułatwi uczenie się przez całe życie.

Opis kwalifikacji będzie informacją o tym, co ktoś będzie wiedział i umiał po szkole, studiach czy kursie lub szkoleniu. Dzięki temu po raz pierwszy będzie wiadomo, ile warte są szkolenia, co dają kursy, jak porównywać między sobą certyfikaty i świadectwa z edukacji pozaszkolnej.

31 marca 2015 r. Rada Ministrów przyjęła założenia do ustawy o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji. Dzięki niemu dyplomy i certyfikaty będą porównywalne, określona zostanie jakość kursów i szkoleń, a polskie firmy zyskają nowe narzędzie do potwierdzania swojej konkurencyjności.

Zintegrowany System Kwalifikacji dotyczy tych, którzy chcą się uczyć i rozwijać przez całe życie, a także tych pokoleń, które dopiero przygotowują się do wejścia na rynek pracy. Znaczenia nabierają konkretne efekty, jakie osiągamy, czyli to, co wiemy, jakie umiejętności i kompetencje posiadamy oraz jak potrafimy je wykorzystać w życiu zawodowym. Mniej ważne stają się długość nauki w szkole i na uczelni i samo miejsce edukacji.

Nad ramami kwalifikacji pracuje ok. 140 krajów świata. Prace nad Polską Ramą Kwalifikacji to część procesu, który obejmuje całą Unię Europejską od roku 2004. Instytut Badań Edukacyjnych, który przygotował projekt Polskiej Ramy Kwalifikacji (w skrócie PRK), głównego narzędzia systemu, opracowuje szczegółowe rozwiązania we współpracy z przedstawicielami zainteresowanych środowisk.

Kwalifikacje po europejsku

Polacy pracujący za granicą często są zatrudniani poniżej swojej wiedzy i umiejętności. Nie dlatego, że są obcokrajowcami. Powodem jest to, że nikt nie wie, ile warte są ich dyplomy. W niektórych krajach, które mają już swoje ramy kwalifikacji, jak w Szkocji czy Irlandii, służby zatrudnienia próbowały porównywać polskie dyplomy z odpowiednikami wydawanymi przez ich rodzime uczelnie. Jednak dopiero istnienie Polskiej Ramy Kwalifikacji w pełni umożliwi ten proces. Możliwość sprawdzenia, jaki poziom ma przypisany polska kwalifikacja (czyli np. dyplom), będzie oznaczać to, że ktoś pracujący np. w Irlandii będzie zarabiał tyle samo, co Irlandczyk z takimi samymi kompetencjami.

Dla poszukujących pracy poza własnym krajem, jak i dla pracodawców zatrudniających obcokrajowców, możliwość obiektywnego porównania dyplomów wydawanych w różnych krajach jest sprawą kluczową. Europejska Rama Kwalifikacji to pierwsze narzędzie, dzięki któremu można porównać, jakie wykształcenie i umiejętności kryją się za dyplomami z dwóch różnych państw. Dzięki niemu powstaje jeden spójny, unijny rynek pracy, w którym zdobywane dyplomy czy certyfikaty będą zrozumiałe i przejrzyste dla pracodawców z innych państw naszego kontynentu. W praktyce oznacza to zwiększenie możliwości przemieszczania się studentów i pracowników pomiędzy krajami UE w ramach otwartego rynku pracy.

Polska Rama Kwalifikacji

PRK to sposób uporządkowania wszystkich efektów uczenia się, a więc i wszystkich kwalifikacji. Obejmuje edukację ogólną, wyższą i zawodową, w tym nie tylko to, czego można się nauczyć w szkole lub na uczelni, ale także na kursach, szkoleniach, w pracy, w domu i w każdy inny sposób. Podobnie jak Europejska Rama Kwalifikacji, PRK ma osiem poziomów.
Poziomy PRK odzwierciedlają postępy osiągane przez osobę uczącą się w trzech zakresach:

• wiedzy – czyli to, co ktoś zna i rozumie,
• umiejętności – czyli to, co ktoś potrafi,
• kompetencji społecznych – czyli to, do czego ktoś jest gotów (postawa).

Unikatowym rozwiązaniem, zastosowanym w Polsce, jest wprowadzenie zasady, że opisy wymagań na każdym poziomie mają różne stopnie szczegółowości: 

• po pierwsze, są to uniwersalne charakterystyki poziomów, czyli takie, które dotyczą wszystkich rodzajów edukacji,
• po drugie, są to bardziej szczegółowe charakterystyki poziomów, typowe dla kształcenia: ogólnego, zawodowego lub wyższego,
• po trzecie, są to zapisy najbardziej szczegółowe, a więc np. w szkolnictwie wyższym odnoszące się do jednego z ośmiu obszarów kształcenia, w oświacie do wymagań konkretnego przedmiotu, a także ramy sektorowe (np. dla budownictwa, opieki zdrowotnej).

Kto i jak skorzysta na wprowadzeniu Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji

• Dla pracowników, bezrobotnych, osób poszukujących oraz planujących zmianę pracy ważne jest, że uzyskanie zaświadczenia czy certyfikatu będzie szybsze, prostsze i bardziej dostępne.
• Łatwiej będzie można ocenić, co oferuje dana instytucja edukacyjna czy firma szkoleniowa.
• Lepiej będzie można zaplanować swój rozwój zawodowy.
• Doradcy edukacyjno-zawodowi i zawodowi zyskają narzędzie, które pomoże im skuteczniej pomagać osobom chcącym się przekwalifikować, podnieść swoje kompetencje i szukającym pracy.
• Pracownicy będą mogli udowodnić pracodawcy swoją wartość w bardziej czytelny sposób.
• Pracodawcy będą mogli sprawniej i skuteczniej przeprowadzać rekrutację, planować siatkę płac i szkolenia dla swoich pracowników oraz rozwój ich kompetencji.
• Firmy szkoleniowe oraz inne organizacje, zajmujące się rozmaitymi formami kształcenia, będą mogły udowodnić wartość swojej oferty i przedstawić ją w zrozumiały sposób.

Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji

W rejestrze znajdą się, z mocy ustawy, kwalifikacje z oświaty i szkolnictwa wyższego, którym zostaną przyporządkowane odpowiednie poziomy od 1 do 8. Np. matura będzie miała przypisany czwarty poziom PRK, a licencjat – szósty.
O umieszczeniu kwalifikacji uregulowanych, a więc takich, które mają podstawę w ustawach, decydować będzie minister odpowiedzialny za dany obszar. Kwalifikacje tzw. rynkowe będą zgłaszane do rejestru przez zainteresowane gremia, np. przedstawicieli branż.
Nim kwalifikacja znajdzie się w rejestrze, będzie musiała zostać opisana, a jej jakość oceniona. Określone musi też zostać to, jaki poziom Polskiej Ramy Kwalifikacji można jej przypisać. Na dyplomach, świadectwach i certyfikatach znajdą się informacje o numerach poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji, ale także Europejskiej Ramy Kwalifikacji.
Zintegrowany rejestr będzie obejmował kwalifikacje niezależnie od innych rejestrów i spisów kwalifikacji już istniejących i tworzonych w przyszłości w Polsce na potrzeby poszczególnych resortów, branż, środowisk i instytucji. Dzięki temu informacje te będą łatwo dostępne w jednym miejscu dla wszystkich zainteresowanych.
Świadectwa i certyfikaty, które nie znajdą się w rejestrze, będą mogły funkcjonować na dotychczasowych zasadach, o ile nadal będzie na nie zapotrzebowanie społeczne. Jednakże nie będą one mogły mieć oznaczanego poziomu PRK. Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji prowadzić będzie Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.

 Zaangażowanie partnerów społecznych

Budowanie systemu kwalifikacji w Polsce odbywa się w stałej współpracy z partnerami społecznymi. Są to przedstawiciele pracodawców, związków zawodowych, organizacji branżowych, organizacji pozarządowych, instytucji edukacyjnych i naukowo-badawczych, firm szkoleniowych. Partnerzy społeczni, wspólnie z ekspertami, tworzyli zasady przypisywania kwalifikacji do poziomów PRK oraz wytyczne zapewniające jakość kwalifikacji, a także omawiali założenia przyszłego systemu. Obecnie partnerzy społeczni biorą udział w pracach nad opisami kwalifikacji oraz w pracach nad Sektorowymi Ramami Kwalifikacji.

W Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji przewidziana jest stała aktywność partnerów społecznych, m.in. poprzez Radę Interesariuszy. To niezbędne, by system kwalifikacji był elastyczny, praktyczny i budowany z myślą o ludziach, którzy będą z niego korzystać.

Sektorowe Ramy Kwalifikacji

Polska ma bogaty dorobek i długie tradycje, związane z podnoszeniem kompetencji oraz dbałością o ich jakość. Od ponad 70 lat kompetencje zawodowe potwierdzają Stowarzyszenie Księgowych w Polsce (SKwP) czy Związek Rzemiosła Polskiego (ZRP). Spore tradycje w tej dziedzinie mają też poszczególne zakłady doskonalenia zawodowego (ZDZ).
Jednak, choć w kraju istnieją różne sposoby potwierdzania umiejętności i wiedzy specjalistycznej oraz zawodowej, nie mieliśmy przejrzystego systemu kwalifikacji, spójnego dla wszystkich profesji. Wprowadzi go wdrożenie Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji.
Sektorowe Ramy Kwalifikacji, będące uszczegółowieniem Polskiej Ramy Kwalifikacji z uwzględnieniem specyfiki branży i umożliwiające uporządkowanie i zapewnienie porównywalności kwalifikacji, wywołują w branżach największe zainteresowanie.
Wśród argumentów, uzasadniających zainteresowanie branż tworzeniem Sektorowych Ram Kwalifikacji, pojawiają się kwestie takie jak:

• Udział w przetargach wymaga często udowodnienia posiadania wykwalifikowanych pracowników. Jest to problematyczne zwłaszcza dla polskich firm biorących udział w postępowaniach w innych krajach. Wykazanie się dyplomami o określonym poziomie ERK, faktem posiadania odpowiedniej kadry, pozwalającej na dobre i rzetelne wykonanie usługi, jest bardzo często warunkiem formalnym, otwierającym drogę do przystąpienia do przetargów publicznych organizowanych za granicą. Nasze firmy, na zasadzie transgranicznego świadczenia usług przystępują do takich przetargów, ale często nieskutecznie, właśnie z braku możliwości wykazania, że ich kadry są w stanie dobrze wykonać umowę. Dotyczy to w szczególności branży budowlanej czy telekomunikacyjnej.
• Rozdrobnienie rynku szkoleń – ogromna liczba podmiotów organizujących szkolenia i nadających kwalifikacje powoduje, że bardzo utrudnione jest rzetelne porównywanie jakości i efektów uczenia się poszczególnych ofert. Dotyczy to zwłaszcza branży IT.
• Dezaktualizacja kwalifikacji – dynamiczne zmiany na rynku – zwłaszcza w obszarze nowych technologii – stwarzają konieczność ciągłego tworzenia możliwości zdobywania nowych kwalifikacji. Obecnie nie ma narzędzi umożliwiających ich ocenę i porównywanie. Brakuje również narzędzi pozwalających na identyfikację zapotrzebowania na nowe kwalifikacje.
• Odpowiedź na deregulację. Najbardziej zainteresowane pracami nad ZSK są te sektory, w których liczne zawody zostały zderegulowane (sport, turystyka, telekomunikacja). Sektorowe Ramy Kwalifikacji pozwalają na istotne zmniejszanie asymetrii informacji między organizatorami szkoleń i kursów a ich odbiorcami.
• Umożliwienie porównywalności międzynarodowej (np. europejskie ramy dla sportu).
• Możliwość uczestniczenia w pracach nad europejskimi normami w usługach (powiązanymi z potwierdzonymi wobec EQF kwalifikacjami) i wdrożenie tych norm (skutkuje nie tylko brakiem możliwości zatrudnienia za granicą, ale też faktem, że obecne na polskim rynku firmy zagraniczne nie będą zatrudniać usługodawców niespełniających kryteriów). 
• Bezpieczeństwo uczestników – w tych branżach, w których od jakości świadczonych usług może zależeć zdrowie klientów, konieczne jest stworzenie mechanizmów, pozwalających na rozróżnienie jakości poszczególnych kwalifikacji (np. kwalifikacje trenerskie, kwalifikacje przewodników). 

Niektóre branże podobne działania podejmują z własnej inicjatywy. Najczęściej dotyczy to uczestnictwa polskich podmiotów w projektach na skalę europejską.
Powstają także rozwiązania, które mają uzupełnić brak wdrożonych rozwiązań, np. europejski paszport kompetencji dla branży hotelarskiej i gastronomicznej, umożliwiający pracodawcom szybkie i skuteczne zatrudnienie pracowników sezonowych.

I dla olimpijczyków, i dla sąsiada na siłowni

Jak ocenić przygotowanie i umiejętności trenerów? Jak porównać kwalifikacje sportowców? Jak zapewnić czytelne ścieżki kariery w branży sportowej, nie tylko dla wyczynowców? Jak określić wymagania wobec asystentów, instruktorów i trenerów w taki sposób, żeby były zrozumiałe i dla branży, i dla klientów? Pomóc ma w tym Sektorowa Rama Kwalifikacji w Sporcie, którą przygotowuje samo środowisko, przy wsparciu Ministerstwa Sportu i Turystyki oraz Instytutu Badań Edukacyjnych.

67,8 procent instruktorów rekreacji w Polsce ocenia swoje przygotowanie zawodowe jako przeciętne. 25 proc. uważa je za wysokie, a 7,2 proc. – za niskie (badania Wiesława Siwińskiego z AWF w Poznaniu). Sektorowa Rama Kwalifikacji w Sporcie (SRKS) ma podnieść kwalifikacje tej kadry, a dzięki temu zwiększyć również aktywność fizyczną społeczeństwa, zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia.

Rama w sporcie porządkuje kwalifikacje kadr sportowych, poświadczane dyplomami i certyfikatami: trenerów, instruktorów, animatorów i innych prowadzących zajęcia sportowe dla wszystkich oraz treningi wyczynowe. Wdrażana SRKS jest bowiem branżową interpretacją Polskiej Ramy Kwalifikacji, która na ośmiu poziomach systematyzuje wszystkie istniejące kwalifikacje.

Sportowa rama ma sześć poziomów, od 2. do 7. Opisuje, jakie kompetencje są niezbędne do uzyskania kwalifikacji trenerskich na każdym z nich. Zapewnia więc jakość kwalifikacji zawodowych, ułatwia uznanie kompetencji zdobytych w różnych formach uczenia się, także nieformalnych i pozaformalnych, oraz pokazuje ścieżki kariery. Pozwoli to m.in. na porównywanie między sobą kwalifikacji trenerskich w kraju, ale też na forum międzynarodowym. – Rama ma podpowiedzieć pracodawcom, w jaki sposób przygotowywać ludzi do zawodu trenera. Jakie powinni mieć kompetencje, aby były one kompatybilne z tymi zdobywanymi za granicą – tłumaczy jej istotę kierownik projektu, profesor stołecznej AWF, Krzysztof Perkowski. – Przy pracach nad SRKS spotkały się dwa środowiska: dotychczasowego sportu wyczynowego i rekreacji. Wyszliśmy z definicji sportu, przyjętej przez Parlament Europejski: „sport to są wszelkie formy aktywności, choć mają różne cele”. Kilkanaście dni dyskutowaliśmy, czy rama ma być wspólna czy oddzielna. Zdecydowaliśmy, że jest wspólny mianownik – aktywność ruchowa.

Dzieci też skorzystają

– Dążymy do tego, aby system kwalifikacji w sporcie był czytelny zarówno dla osób prowadzących zajęcia sportowe, trenerów i instruktorów, jak i dla pracodawców – deklarują twórcy SRKS. Przewidują, że na wdrożeniu Ramy skorzystają szkoły, kluby, stowarzyszenia sportowe, ale też urzędy, ośrodki zdrowia i rekreacji. Ponadto instytucje kształcące kadry, trenerzy, instruktorzy, działacze sportowi, a także zawodnicy, członkowie klubów i stowarzyszeń, a wreszcie osoby biorące udział w zajęciach i pracownicy obiektów sportowo-rekreacyjnych.
Biorąc to wszystko pod uwagę, stworzono wspólną Ramę Kwalifikacji dla całego sektora sportu, ale w dwóch odrębnych ścieżkach rozwoju:

• osób, które prowadzą zajęcia z nastawieniem na osiąganie coraz lepszych rezultatów w rywalizacji sportowej, czyli trenerów sportów wyczynowych;
• tych, którzy prowadzą treningi mające poprawić ludziom wyniki i stan zdrowia poprzez aktywność rekreacyjną, a zatem sport dla wszystkich.

Od asystenta do trenera

SRKS nie zmusza środowiska do posługiwania się konkretnymi nazwami kwalifikacji, uznając, że to środowisko ma je kreować. Zaproponowano tylko nazwy przykładowych kwalifikacji w sporcie:

• asystent dla poziomu 2. SRKS,
• instruktor dla poziomu 3.,
• trener osobisty i trener – poziom 4.,
• specjalista ćwiczeń prozdrowotnych i zaawansowany instruktor – poziom 5.,
• zaawansowany trener ćwiczeń fizycznych/osobisty i zaawansowany trener – poziom 6.,
• trener klasy mistrzowskiej – poziom 7.

Przygotowując opisy do SRKS zastosowano pięć tzw. wyznaczników sektorowych, czyli kluczowych wymagań stawianych osobom na każdym etapie. Chodzi o to, co każdy z nich potrafi i jakie ma nastawienie do (określono to jako „orientacja na...”):
- czynności warunkujących realizację zajęć lub przebieg treningu, co obejmuje: diagnozowanie, czy ktoś może uprawiać dany sport, planowanie, organizację i prowadzenie zajęć, kontrolę i ocenę efektów treningowych, zapewnianie bezpieczeństwa ćwiczącym, a także przygotowanie sprawnościowe i techniczne do realizacji treningu;
- metod, form, środków stosowanych podczas zajęć, odpowiednich do specyfiki danego sportu. Zatem chodzi nie tylko o dobór ćwiczeń, ale też przedmiotów, urządzeń, czasu i miejsca odpowiednich do tego, by uzyskać założony cel;
- uwarunkowań i psychospołecznej strony aktywności sportowej. Eksperci założyli, że uczestnictwo w sporcie zależy od: płci, wieku, wykształcenia, statusu ekonomicznego, stanu zdrowia, stylu życia, umiejętności ruchowych, dostępności obiektów, urządzeń i sprzętu, warunków środowiska naturalnego, wsparcia społecznego, mody, oddziaływania mediów. Ponieważ tych czynników jest dużo, a sport uprawiany jest w wolnym czasie i dobrowolnie, to, według twórców SRKS, w pracy z ćwiczącymi konieczne są: przygotowanie zawodowe w zakresie komunikacji i motywowania do sportu, dbanie o atmosferę i atrakcyjność zajęć, indywidualny dobór zadań, a także działania edukacyjno-wychowawcze;
- efektów uczestnictwa w sporcie: zdrowia, poziomu sportowego – obejmuje to promowanie zdrowego stylu życia oraz prewencję chorób niezakaźnych poprzez regularną aktywność fizyczną, a także działania nastawione na współzawodnictwo sportowe;
- tego, co wspomaga działalność zawodową w sporcie, czyli korzystanie z osiągnięć nauki oraz innych, wspomagających obszarów, jak np. medycyna, fizjoterapia, dietetyka i inne. W sporcie kwalifikowanym dotyczy to także działań, które wychodzą poza samo szkolenie sportowe, dotyczą warunków socjalno-bytowych czy kontroli systemu jakości pracy.

Dr Anna Szumilewicz podsumowała owe wymagania w następujący sposób: – Instruktor rekreacji ruchowej danej specjalności, czyli posiadacz najbardziej popularnej kwalifikacji w tej dziedzinie, powinien mieć wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne umożliwiające planowanie, organizowanie oraz prowadzenie zajęć lub imprez sportowo-rekreacyjnych w wybranej dyscyplinie rekreacyjnej w sposób bezpieczny, efektywny i satysfakcjonujący dla uczestników. Dyscypliny rekreacyjne to np. narciarstwo, fitness, żeglarstwo, gry zespołowe. I w odróżnieniu od tzw. sportu kwalifikowanego, gdzie liczy się przede wszystkim osiągnięcie wysokich wyników sportowych, tu priorytetem jest zdrowie fizyczne i psychiczne uczestników oraz ich kondycja społeczna.

Rama po ramach

W sektorze sportu już przed opracowaniem SRKS wprowadzano rozwiązania przygotowywane pod kątem Krajowych Ram Kwalifikacji. Na przykład Polski Związek Jeździecki opracował strukturę kwalifikacji, które obowiązują w tej dziedzinie. Obejmuje ona szkolenie zawodowe i wykształcenie przyszłych zawodników jeździectwa oraz pracowników. System stworzono w ramach międzynarodowej federacji jeździeckiej.
Opracowano też ramy dla fitnessu, proponując 5 poziomów kwalifikacji (od 1. do 5.), i dodatkowo dwa dla szkolnictwa wyższego (5. i 6. – do nazw kwalifikacji dodawane jest „AWF”, np. trener fitness AWF). Zaprojektowano w tej dyscyplinie takie nazwy, jak: konsultant fitnessu (poziom 1.), animator fitnessu czy asystent instruktora fitnessu, instruktor fitness w szkole, specjalista formy fitnessu (poziom 2.), instruktor fitnessu ze specjalnością fitness – nowoczesne formy gimnastyki lub ćwiczenia siłowe (poziom 3.), trener fitnessu lub osobisty (poziom 4.). Kwalifikacje zawodowe z dwóch pierwszych poziomów były nową ofertą edukacyjną, wynikającą z potrzeb rynku pracy.
Twórcy systemu podkreślali, że należy walczyć z niekompetencją instruktorów rekreacji ruchowej.

Natalia Skipietrow
Bernadeta Waszkielewicz

 Instytut Badań Edukacyjnych

Jest placówką naukowo-badawczą zajmującą się wielostronną analizą funkcjonowania i efektywności systemu edukacji w Polsce. Misją Instytutu jest prowadzenie badań, analiz i prac przydatnych w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej. 

Instytut uczestniczy w realizacji projektów systemowych współfinansowanych przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz międzynarodowych programów badawczych, m.in.: „Opracowanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych Ram Kwalifikacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie”, „Badanie jakości i efektywności edukacji oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego”, „Badanie dotyczące rozwoju metodologii szacowania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej” (EWD).

www.ibe.edu.pl
www.kwalifikacje.edu.pl
www.fb.com/Kwalifikacjepoeuropejsku
www.youtube.com/user/IbeKrk

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego