Dziś ostatni dzień działania podatkowych organów kontrolnych według dotychczasowych zasad. Kontrola skarbowa i postępowanie kontrolne przekształci się w nową procedurę — kontrolę celno-skarbową, którą będzie prowadził naczelnik urzędu celno-skarbowego (UCS), czyli nowy organ. Tę zmianę wprowadza ustawa o Krajowej Administracji Skarbowej (KAS), konsolidująca w jeden aparat administrację podatkową, kontrolę skarbową oraz administrację celną. Jak już pisaliśmy, jego zadaniem będzie szacowanie, pobór oraz kontrola podatków. 1 marca zniknie z dotychczasowego prawa ustawa o kontroli skarbowej. Od tego dnia będą obowiązywać przepisy o dwóch rodzajach kontroli — podatkowej prowadzonej przez pracowników urzędów skarbowych na dotychczasowych zasadach oraz celno-skarbowej realizowanej przez wspomnianych naczelników UCS. Tą drugą, nową, mają wykonywać pracownicy KAS i funkcjonariusze służby celno-skarbowej. Resort finansów określa ją twardą kontrolą. Zadaniem powołanych do jej prowadzenia UCS, powstałych na bazie dotychczasowych izb celnych, urzędów celnych oraz urzędów kontroli skarbowej jest wykrywanie przestępstw (np. oszustw, wyłudzeń VAT) popełnianych na szeroką skalę na szkodę skarbu państwa i ściganiu ich sprawców.
3Po kontroli dotyczącej przestrzegania przepisów prawa podatkowego przedsiębiorca otrzyma jej wynik bez możliwości złożenia do niego zastrzeżeń.
Dotychczasowe przepisy o kontroli skarbowej będą miały znaczenie jeszcze tylko dla postępowań rozpoczętych i niezakończonych przed wejściem w życie nowych zasad. Według Aleksandra Dąbrowskiego, dyrektora działu doradztwa podatkowego KPMG w Polsce, jest ich tak dużo, że prawdopodobnie skarbówka zechce najpierw uporać się przede wszystkim z tymi sprawami, zanim weźmie na siebie kolejne. Przewiduje, że pierwszych działań według nowych procedur przedsiębiorcy mogą doświadczyć, gdy nastąpi organizacyjna stabilizacja obsługi podatników w KAS.
Niejasności i utrudnienia
To przypuszczenia, przy czym niejedyne związane z rewolucją wynikającą z regulacji o nowej administracji państwowej. Doradcy podatkowi dostrzegają w nich sporo niedopowiedzeń wymagających interpretacji. Jedna z wątpliwości wiąże się z samą strukturą KAS i kompetencjami jej jednostek organizacyjnych. Urzędów powołanych do prowadzenia kontroli celno-skarbowej będzie 16. Naczelnik każdego z nich może funkcjonować na terenie całego kraju, bo taką właściwość co do obszaru działania przyznaje mu ustawa.
— Podatnika z Warszawy będzie mógł skontrolować naczelnik z Rzeszowa, Bydgoszczy czy ze Szczecina — zwraca uwagę Tomasz Rolewicz, starszy menedżer w zespole postępowań podatkowych i sądowych EY.
Przyznaje, że co prawda obecnie to też jest możliwe, ale stanowi wyjątek od zasady. Pod rządami nowej ustawy może stać się to codziennością, oznaczającą głównie utrudnienia dla wszystkich — przedsiębiorcy, UCS oraz ich pracowników wykonujących czynności kontrolne. Tomasz Rolewicz zwraca uwagę, że podatnik wezwany do osobistego stawiennictwa nie może być zobowiązany do wyjazdu poza województwo, w którym mieszka, czyli przesłuchanie powinno odbyć się na jego terenie. Niewykluczone, że gdy dla pracownika danego urzędu będzie to zbyt daleko, prawdopodobnie skorzysta ze wsparcia kolegi po fachu z rejonu, gdzie podatnik powinien złożyć wyjaśnienia.
— Literalnie można przyjąć, że naczelnik UCS z siedzibą w Szczecinie może prowadzić czynności w województwie podkarpackim, ale to ze względów logistycznych wydaje się kłopotliwe i prawdopodobnie w praktyce raczej będą one wykonywane w ramach delegacji — prognozuje Aleksander Dąbrowski, dyrektor działu doradztwa podatkowego KPMG w Polsce. Wątpliwości budzi też miejsce prowadzenia kontroli. W ustawie o KAS wymienione są siedziby urzędu celno- -skarbowego, siedziba podatnika, miejsce prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz każde inne związane z działalnością gospodarczą.
— Czyli wszędzie — podsumowuje Tomasz Rolewicz.
Trzy miesiące i dłużej
Doradcy podatkowi obawiają się jednak większych problemów z ograniczeniem gwarancji procesowych przewidzianych w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, a szczególnie z procedurami zaskarżenia decyzji fiskusa. Ustawa ta przewiduje np. maksymalny czas trwania kontroli do 48 dni roboczych dla największych podatników czy zakaz prowadzenia dwóch i więcej kontroli jednocześnie. — Co prawda zawiera ona dość długi katalog wyjątków, ale praktyka pokazuje, że jest ona źródłem dość solidnych gwarancji procesowych — podkreśla przedstawiciel EY. Uważa też, że przedsiębiorcy zabraknie czasu na przygotowanie się do czynności procesowych. Podatnik nie będzie z wyprzedzeniem siedmiodniowym, jak obecnie, zawiadamiany o zamiarze przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej — rozpocznie się ona z chwilą doręczenia upoważnienia do jej dokonania. W przypadku podejrzenia nieprzestrzegania prawa i uznania za konieczne podjęcia działań niezwłocznie, do jej wszczęcia wystarczy okazanie legitymacji służbowej. Resort finansów tłumaczy takie metody charakterem i celem kontroli celno-skarbowej nakierowanym głównie na zwalczanie działalności przestępczej. Kontrola ma trwać najwyżej trzy miesiące, ale z możliwością przedłużenia, co oznacza, że może być prowadzona równie długo, jak przed zmianami. Tomasz Rolewicz zwraca uwagę, że dotychczasowepostępowania prowadzone przez urzędy kontroli skarbowej w wielu przypadkach ciągnęły się latami.
— Według nowych przepisów, jeżeli pracownicy USC nie zdążą zakończyć czynności w pierwszych trzech miesiącach, muszą o tym zawiadomić, wyznaczyć nowy termin i wtedy mogą nadal gromadzić dowody — mówi Aleksander Dąbrowski. Tomasz Rolewicz dodatkowo zwraca uwagę na ciągły brak w prawie podatkowym regulacji dotyczących odsetek od zaległości podatkowych w przypadku przewlekłego postępowania.
— Dla przedsiębiorcy to dotkliwy problem. Ordynacja podatkowa mogłaby np. przewidywać brak naliczania odsetek za zwłokę, gdy kontrola celno-skarbowa potrwa dłużej niż trzy miesiące. Nie odnosi się też do tego ustawa o KAS. Czyli będą one wymagane od podatnika za cały okres — wyjaśnia Tomasz Rolewicz. Po kontroli dotyczącej przestrzegania przepisów prawa podatkowego przedsiębiorca otrzyma jej wynik bez możliwości złożenia do niego zastrzeżeń. Gdy jej przedmiotem będą inne kwestie, np. z prawa celnego czy gry hazardowe, czynności kontrolne zakończy doręczenie protokołu, czyli dokument uprawniający do wniesienia uwag. Mogą się one jednak przekształcić w postępowanie podatkowe, jeśli mimo wykrytych nieprawidłowości podatnik nie skoryguje deklaracji albo gdy organ podatkowy nie uzna korekty. Przewidziano dwa możliwe terminy na jej złożenie. Pierwszy to 14 dni od wszczęcia kontroli celno-skarbowej, drugi — też dwa tygodnie, ale od otrzymania jej wyniku.
Fikcja odwołań
Odwołania od decyzji naczelników UCS wydanych w związku z prowadzonymi przez nich postępowaniami będą rozpatrywane przez nich samych. Od 1 marca dwuinstancyjność ma cechować postępowania podatkowe, które są prowadzone przez naczelników urzędów skarbowych, ale toczące się przed UCS będą przez nie rozpatrywane dwukrotnie. Zniknie zasada, że zaskarżone rozstrzygnięcie jest badane przez organ wyższego stopnia w stosunku do tego, który je wydał.
— To fikcja prawna dwuinstancyjności postępowania. W swojej praktyce nie spotkałem się z sytuacją, w której przy rozpatrywaniu odwołania przez ten sam organ stwierdził on, że popełnił błąd, podpisując wcześniejszą decyzję, i w związku z tym ją zmienia — podkreśla Aleksander Dąbrowski z KPMG.
Natomiast ekspert EY wskazuje, że dotychczas izby skarbowe jako organ drugiej instancji stanowiły swoisty bufor pomiędzy organem pierwszej instancji, czyli urzędem kontroli skarbowej, a sądami administracyjnymi.
— One wcale nie tak rzadko decydowały się na uchylanie rozstrzygnięć organów kontroli skarbowej, jeżeli podatnik w odwołaniu słusznie wskazywał na ich wady. W nowym systemie, o ile naczelnik urzędu celno-skarbowego nie zmieni zdania, to sąd administracyjny będzie bezpośrednio kontrolował jego decyzję pod kątem zgodności z prawem — mówi Tomasz Rolewicz. Oznacza to, że sądom administracyjnym może przybyć pracy, a czas rozpatrywania spraw może się wydłużyć.
Uprawnienia pracowników KAS
żądanie udostępnienia akt, ksiąg i dokumentów (także poufnych) związanych z przedmiotem kontroli, także za inny okres niż objęty kontrolą wstęp, przebywanie i poruszanie się na terenie kontrolowanej firmy legitymowanie i ustalanie tożsamości, jeżeli jest to niezbędne na potrzeby kontroli przeszukiwanie lokali, w tym mieszkań (za zgodą prokuratora rejonowego, a bez zgody w sytuacjach niecierpiących zwłoki) żądanie zamknięcia dokumentacji dotyczącej towarów i czynności podlegających kontroli nakładanie zamknięć urzędowych na urządzenia, pomieszczenia, naczynia czy środki przewozowe wymaganie udostępnienia towarów, środków przewozowych, łączności oraz urządzeń technicznych prowadzenie postępowania przygotowawczego w zakresie kodeksów karnego skarbowego i karnego, jeżeli przestępstwa karne są nierozerwalnie związane ze skarbowymi