Co do zasady zatrudniony powinien wykonywać polecenia przełożonych. Prawo przewidziało jednak kilka wyjątków od tej zasady. Kiedy podwładny może odmówić wykonania polecenia szefa? Po pierwsze wtedy, gdy jest ono niezgodne z treścią umowy o pracę i wykracza poza zakres obowiązków służbowych.
- Przykładowo zatrudniony na stanowisku biurowym może odmówić wykonania polecenia służbowego polegającego na przenoszeniu mebli w związku ze zmianą siedziby firmy. Należy mieć jednak na uwadze, że zgodnie z art. 42 § 4 Kodeksu pracy w przypadkach uzasadnionych potrzebami przedsiębiorcy, może on powierzyć podwładnemu inną pracę niż określona w umowie na okres nieprzekraczający trzech miesięcy w roku kalendarzowym, jeżeli nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada jego kwalifikacjom – mówi Karol Hojda, radca prawny prowadzący własną kancelarię.
Wbrew przepisom
Po drugie, pracownik nie tyle może, co powinien odmówić wykonania polecenia służbowego, które narusza przepisy. Warto podkreślić, że nie chodzi tylko o te zawarte w Kodeksie pracy, ale również o regulacje wymienione w pozostałych aktach prawa.
- Pracownik musi samodzielnie weryfikować, czy dane polecenie jest zgodne z przepisami. Przykładowo - jeżeli przełożony żąda od niego podrobienia dokumentu, powinien mu odmówić. W przeciwnym wypadku naraża się na odpowiedzialność karną. Również gdy warunki wykonywania obowiązków służbowych nie odpowiadają przepisom BHP oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo innych osób, ma on prawo odmówić wykonywania poleceń i powstrzymać się od wykonywania pracy oraz oddalić się z miejsca niebezpieczeństwa, jednocześnie nie ponosząc negatywnych konsekwencji z tego tytułu, w tym zachowując prawo do wynagrodzenia. W tej sytuacji ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić o takim zdarzeniu przełożonego – zwraca uwagę Roksana Buczek, adwokat prowadząca własną kancelarię.
Po trzecie, pracownik, który wykonuje zadania wskazane w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, ma prawo odmówić wykonania polecenia służbowego, jeśli jego stan nie jest wystarczający do tego, żeby bezpiecznie wykonywać obowiązki lub gdy jego działanie może stworzyć zagrożenie dla innych osób. Mowa tutaj m.in. o pracach przy obsłudze np. żurawi samojezdnych oraz urządzeń mechanicznych do czynności wyburzeniowych, a także o kierowcach.
Kiedy jeszcze pracownik ma prawo odmówić wykonania polecenia? Gdy jest ono sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
- Jako przykład przywołać można świadczenie pracy ponadwymiarowej przez zatrudnionego, który jest szczególnie obciążony obowiązkami rodzinnymi i sprawuje opiekę nad chorym krewnym. Podkreślić jednak trzeba, że powoływanie się na naruszenie zasad współżycia społecznego powinno być stosowane ostrożnie i tylko w wyjątkowych sytuacjach, kiedy to polecenie przełożonego stoi w oczywistej sprzeczności z obiektywną oceną moralną – uważa adwokat.
Sąd oceni sytuację
Zatrudniony może ponieść konsekwencje odmowy. W skrajnych przypadkach przedsiębiorca może uznać ją za ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych. To z kolei daje podstawę do zwolnienia dyscyplinarnego, czyli rozwiązania umowy z winy zatrudnionego.
- Jednak nie w każdym przypadku rozwiązanie umowy z podwładnym na tej podstawie będzie zasadne. W przypadku wątpliwości ma on prawo złożyć odwołanie do sądu pracy, który w toku postępowania zbada, czy odmowa wykonania polecenia była zasadna czy nie – mówi radca prawny.
Pracodawca powinien pamiętać, że podwładny może się chronić przed ewentualnymi skutkami braku zgody na jego polecenie. W jaki sposób?
- Przed odmową wykonania polecenia zatrudniony powinien zwrócić pracodawcy uwagę na jego niewłaściwość lub niecelowość. Na tym nie koniec. Ma również prawo wnosić o wydanie polecenia na piśmie, co w przyszłości może mieć dla pracownika istotne znaczenie dowodowe w przypadku wystąpienia sporu pomiędzy nim a przedsiębiorcą - mówi adwokat.