Apel kilkunastu organizacji przedsiębiorców do szefa polskiego rządu o poprawienie przepisów systemu kaucyjnego na opakowania po napojach, który ma zacząć obowiązywać od przyszłego roku, przyniósł skutek. Wśród postulatów był wniosek o przesunięcie w czasie ich obowiązkowego zbierania, m.in. z uwagi na utrudnione funkcjonowanie sklepów ze względu na obecne niedopasowanie przepisów sanitarnych do wymogów zbiórki i transportu odpadów opakowaniowych, szczególnie po napojach mlecznych. Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ) uwzględniło część tych wniosków w projekcie nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, który został już skierowany do konsultacji i uzgodnień międzyresortowych.
Zamknięty obieg kaucji
Wspomniany apel to reakcja na mankamenty ustawy z lipca 2023 r., wprowadzającej w Polsce system kaucyjny od 2025 r. Podmioty angażowane w ten system, w tym z branży spożywczej i handlu, zgłosiły do niej wiele zastrzeżeń.
– Staramy się te wszystkie głosy zebrać i ze sobą pogodzić – deklaruje Anita Sowińska, wiceministra klimatu.
Jak informuje, w wyniku konsultacji prowadzonych z branżą spożywczą projektowana nowelizacja zapowiada wprowadzenie tzw. mechanizmu podążania kaucji za produktem. Będzie ona pobierana na każdym etapie obrotu towarem – od producenta do konsumenta. Wiceministra wyjaśnia, że takie rozwiązanie może m.in. zapobiec ewentualnym nadużyciom przy rozliczeniu pobranej opłaty z jednostkami handlowymi i zagwarantuje operatorom systemu niezbędne do tego finanse. Ten zamknięty obieg kaucji – czyli pobierania jej w całym łańcuchu dystrybucji – ma przyczynić się do uszczelnienia systemu i monitorowania jej przepływów.
Ponadto z rocznym opóźnieniem zostaną włączone do systemu opakowania po mleku, jogurcie albo innym pitnym produkcie mlecznym - aby dać czas na rozwiązanie wspomnianych kwestii sanitarnych.
– Objęcie systemem kaucyjnym opakowań po napojach mlecznych budzi duże kontrowersje przedstawicieli handlu, gdyż produkty te zawierają m.in. żywe kultury bakterii. Wprowadzenie do systemu ich opakowań może być niewykonalne ze względu na obecne przepisy sanitarne dotyczące sklepów detalicznych – stwierdza Maciej Ptaszyński, prezes Polskiej Izby Handlu (PIH).
Podkreśla, że handel detaliczny, niezależnie od wielkości sklepu, nie jest w żaden sposób gotowy na zbieranie opakowań po tego typu produktach. Zdaniem resortu klimatu przesunięcie na 2026 r. obowiązku ich zbiórki ma pozwolić rynkowi odpowiednio przygotować się do tego, m.in. czerpiąc z doświadczeń innych krajów, aby uniknąć błędów.
Jeden punkt w każdej gminie
– Projektowana ustawa zakłada utworzenie licznych punktów zbierania opakowań objętych kaucją, co ułatwi konsumentom odzyskiwanie kaucji i zwrot pustych opakowań – mówi Dorota Nadolna-Jasińska, radca prawny.
Według proponowanych przepisów system kaucyjny ma być tak zorganizowany, aby w każdej gminie znajdował się co najmniej jeden punkt odbioru opakowań i odpadów opakowaniowych. Jak przy, tym podkreśla projektodawca, zasadą ma być, że opakowania szklane wielokrotnego użytku na napoje będzie można zwrócić - odzyskując też kaucję - niedaleko miejsca zamieszkania. To oznacza także określone obowiązki dla drobnych sklepikarzy. Jak wynika z projektowanych regulacji, opakowania te mają być przyjmowane przez jednostki handlu detalicznego o powierzchni poniżej 200 m kw., które sprzedają napoje w tego rodzaju butelkach. MKiŚ wskazuje, że do takiej praktyki w obecnie działającym systemie są przyzwyczajeni zarówno klienci, jak i lokalne sklepy.
– Handel detaliczny, w tym przede wszystkim małe sklepy tradycyjne, mają prosty system rozliczania się z kaucji i zwróconych butelek oraz zmaksymalizowany zysk ze sprzedaży produktów w tych opakowaniach. Przepisy nie powinny więc ich niszczyć, wręcz przeciwnie - powinny wzmacniać ich rozszerzanie, co jest także zgodne z hierarchą postępowania z odpadami – mówi Bartłomiej Morzycki, dyrektor generalny Związku Pracodawców Przemysłu Piwowarskiego – Browary Polskie.
W opinii resortu proponowane rozwiązania powinny zapobiec spadkom obrotów lokalnych sklepów oraz ryzyku odejścia klientów do punktów, w których mogą odzyskać kaucję. Projekt częściowo różnicuje zadania małych placówek handlowych - zależnie od rodzaju kupowanych tam opakowań.
Pobór kaucji obligatoryjny
„Przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży nie większej niż 200 m kw., w której użytkownikom końcowym są oferowane produkty będące napojami w objętych systemem kaucyjnym butelkach szklanych wielokrotnego użytku o pojemności do półtora litra, jest obowiązany uczestniczyć w systemie kaucyjnym w zakresie co najmniej pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań” – czytamy w projekcie nowelizacji.
Inaczej ten akt określa obowiązki tak zdefiniowanego przedsiębiorcy, jeżeli sprzedaje on napoje w butelkach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do trzech litrów, z zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych, z wyłączeniem szklanych lub metalowych butelek na napoje, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych. W takim przypadku sklep będzie musiał pobierać kaucje. Nie będzie jednak zobowiązany do ich zwracania oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych, aczkolwiek może zdecydować, że będzie to robić. Zasady te dotyczą także sprzedaży napojów w puszkach metalowych o pojemności do jednego litra.
– Na razie projekt nie zakłada więc pobierania kaucji od innych opakowań, jak np. jednorazowych butelek szklanych i opakowań po produktach leczniczych czy medycznych – zwraca uwagę Dorota Nadolna–Jasińska, radca prawny.
Pobrana kaucja ma być przekazywana w ciągu siedmiu dni tzw. podmiotowi reprezentującemu, prowadzącemu dany system kaucyjny, zajmującemu się gospodarowaniem opakowaniami i odpadami opakowaniowymi – na podstawie zawartej umowy.
– To oznacza dla przedsiębiorców konieczność odpowiedniego ewidencjonowania sprzedaży produktów w opakowaniach, od których ma być pobierana kaucja – zwraca uwagę radca.
Przedsiębiorcy obawiają się zarazem obciążeń podatkowych. Przepisy aktualnej ustawy przewidują płacenie VAT od kaucji przez konsumentów.
– Podatek ten nie tylko zwiększy koszty systemu kaucyjnego o 23 proc., ale również poważnie utrudni rozliczanie się sklepów z pobranej i wypłaconej kaucji oraz oddawanie przez konsumentów opakowań bez paragonów. Tymczasem system powinien zachęcać podmioty handlu detalicznego do odbioru opakowań bez obawy o dodatkowe zobowiązania wobec fiskusa i sprawozdawcze związane z rozliczaniem VAT – mówi Maciej Ptaszyński.
Z zapowiedzi Ministerstwa Finansów wynika jednak, że kaucje od opakowań jednorazowych będą wolne od VAT. Inaczej ma być w przypadku opakowań wielokrotnego użytku. Podatek ma zostać naliczony, gdy butelki nie wrócą do obiegu kaucyjnego.
– Nad szczegółowymi rozwiązaniami stale pracujemy z resortem finansów – informuje Anita Sowińska.