Szwedzki milioner pod koniec swojego życia nie był osobą szczęśliwą. Poszukiwał swojego miejsca na świecie - być może dlatego założył aż 90 laboratoriów w 20 krajach. Mieszkał przeważnie w Paryżu - centrum ówczesnego świata - ale bardzo dużo podróżował. To dlatego Victor Hugo nazwał go "najbogatszym wagabundą Europy".
Przez wiele lat nie mógł się pogodzić ze śmiercią, do której doprowadził - w 1864 r. podczas przeprowadzania eksperymentu z nitrogliceryną zginęło kilka osób w tym jego brat, Emil. Tragedia nie zniechęciła Alfreda, lecz jeszcze bardziej zmotywowała go do pracy nad znalezieniem możliwie najbezpieczniejszego zastosowania materiału wybuchowego. W konsekwencji wynalazł formę dynamitu - formowanego w wałki z ziemi okrzemkowej, który można było wkładać w dziury wywiercone wiertłami, a następnie wysadzać twarde skały.
Był samotny, co wynikało między innymi z jego trudnego ponoć charakteru. Na wspomniane ogłoszenie odpowiedziało wiele kobiet, ale najodpowiedniejszą okazała się hrabina Bertha Kinsky von Chinic und Tettau. Wytrzymała z Noblem tylko tydzień, po czym wróciła do Austrii, ale do końca życia Alfreda pozostali w bliskim kontakcie utrzymując ożywioną korespondencję. Bertha, pacyfistka, zostanie w 1905 r. odznaczona pokojową Nagrodą Nobla.
Olbrzymi majątek, jaki posiadał również nie sprzyjał zawieraniu uczciwych znajomości. Nawet po jego śmierci najbliżsi członkowie rodziny procesowali się z wykonawcami testamentu nie mogąc znieść pominięcia ich w zapisach zmarłego. Do swojej śmierci w 1896 Alfred Nobel zarejestrował 355 patentów. Wiele firm założonych przez niego istnieje do dzisiaj i rozwinęło się w wielkie korporacje, jak: Imperial Chemical Industries (ICI) w Wielkiej Brytanii, Société Centrale de Dynamite we Francji czy Dyno Industries w Norwegii.
Alfred Nobel umarł na atak serca w swoim domu w San Remo we Włoszech 10 grudnia 1896 r. Po otwarciu testamentu ze zdumieniem odczytano zapis:
"Ja niżej podpisany, Alfred Nobel, oświadczam niniejszym, po długiej rozwadze, iż moja ostatnia wola odnośnie majątku, jest następująca. Wszystkie pozostałe po mnie, możliwe do zrealizowania aktywa, mają być rozdysponowane w sposób następujący: kapitał zostanie przez egzekutorów ulokowany bezpiecznie w papierach, tworzących fundusz, którego procenty każdego roku mają być rozdzielone w formie nagród tym, którzy w roku poprzedzającym przynieśli ludzkości największe korzyści.[...]"
Dzięki wytrwałości i poświęceniu dwóch zaufanych wykonawców testamentu - Emanuela Nobla i Regnara Sohlmanna udało się w 1900 r. zarejestrować Fundację Noblowską, do której przekazano wszystkie aktywa zmarłego.
Pierwsza uroczystość wręczenia tej nagrody odbyła się w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie w 1901 r., Pokojową Nagrodę Nobla otrzymali wtedy Jean Henri Dunant, założyciel Czerwonego Krzyża i Frédéric Passy.
Laureaci nagrody otrzymują złoty medal, dyplom i nagrodę pieniężną (obecnie ok 8 mln koron szwedzkich).