Wartość gotówki znajdującej się w obrocie sięgnęła na koniec sierpnia 443 mld zł i od początku roku wzrosła o 7,4 proc. Narodowy Bank Polski (NBP) szacuje, że wartość obrotu pieniędzmi w postaci fizycznej w całym 2025 r. będzie o ok. 10 proc. większa niż w poprzednim.
Na wzrost popularności banknotów w ostatnich latach wpłynęła pandemia i wojna w Ukrainie. Banki centralne niektórych krajów wydały nawet rekomendacje dotyczące utrzymywania gotówki w gospodarstwach domowych – część wyraźnie określiła niezbędne kwoty.
Co rok więcej
– W 2024 r. wartość pieniądza gotówkowego wzrosła o 9,5 proc. do 413 mld zł, a przez osiem miesięcy bieżącego roku wartość obiegu gotówkowego rosła nieprzerwanie, przekraczając 440 mld zł w sierpniu. Zdecydowaną większość tej kwoty stanowi gotówka zgromadzona przez gospodarstwa domowe w celach przezornościowych, a zaledwie 3 proc. znajduje się w kasach instytucji finansowych – mówi Paweł Szałamacha, członek zarządu Narodowego Banku Polskiego.
W obiegu znajduje się obecnie 3,3 mld banknotów - najwięcej o nominale 100 oraz 200 zł – po ok. 1 mld sztuk. Banknotów o nominale 500 zł w rękach klientów banków jest obecnie 95 mln.
- Fakt, iż mamy tak wiele banknotów o nominale 100 i 200 zł w obiegu, oznacza, że rośnie ostrożnościowa rola gotówki w Polsce, chociaż ciągle jeszcze, jak wynika z naszych najnowszych badań, 30 proc. obywateli deklaruje, że używa gotówki w codziennych transakcjach. Średnie pobrania [wypłaty gotówki – red.] cały czas przewyższają oddprowadzenia [wpłaty gotówki - red.]. W 2025 r. jest to już około 180 mln zł dziennie różnicy między pobraniami i odprowadzeniami - mówi Barbara Jaroszek, dyrektorka Departamentu Emisyjno-Skarbcowego w NBP.
Z badań przeprowadzonych na zlecenie NBP wynika, że preferencja dla płatności gotówkowej maleje wraz ze wzrostem kwoty transakcji. Najliczniejszą grupę, bo aż 23 proc. stanowią respondenci, którzy płacą gotówką niezależnie od wielkości transakcji. Natomiast spośród tych, którzy preferują płatności gotówką do określonej kwoty, najwięcej - 20 proc. preferuje płatności do 10 zł, 19 proc. badanych do 20 zł i również 19 proc. do 50 zł. Znacznie mniej osób preferuje płatność gotówką przy wyższych nominałach – 14 proc. dla nominału 100 zł i tylko niecałe 4 proc. w przypadku 200 zł.
Hiszpański wstrząs
Niemal trzy czwarte Polaków deklaruje, że ma odłożoną gotówkę na wszelki wypadek, z czego 15,5 proc. przechowuje kwoty do 1 tys. zł., jedna czwarta od 1 do 5 tys. zł, prawie 16 proc. od 5 do 10 tys. zł, 11 proc. od 10 do 20 tys. zł, a niemal 6 proc. powyżej 20 tys. zł.
Wiosenny blackout w Hiszpanii sprawił, że firmy dostarczające profesjonalne usługi logistyki gotówki 28 kwietnia anulowały 20 proc. operacji. Następnego dnia wszystko wróciło do normy, jednak wydarzenie to skłoniło banki centralne wielu krajów do wydania rekomendacji dla klientów banku w przypadku wzrostu zapotrzebowania na gotówkę. Część z krajów określiła wprost niezbędne kwoty - Bank Centralny Austrii rekomenduje ok. dwukrotność tygodniowego budżetu na zakupy spożywcze (lub do 100 euro na osobę), a Bank Centralny Niderlandów na pierwsze 72 godziny gotówkę wysokości po 70 euro na osobę dorosłą i 30 euro na dziecko.
- Polska nie podała konkretnej kwoty, którą obywatele powinni mieć w portfelach. Powinna ona zaspokoić najbliższe potrzeby związane z wydatkami, takimi jak zakup artykułów spożywczych i zapłata za podstawowe źródła energii. Wartość w obiegu pieniądza wynosi w tej chwili 443 mld zł, co oznacza, że każdy obywatel, łącznie z noworodkami, powinien mieć w portfelu 12,8 tys. zł – mówi Barbara Jaroszek.
Nowe regulacje
- W połowie 2027 r. w życie wejdą unijne regulacje związane z limitem płatności gotówkowej. Oznaczają ograniczenie płatności gotówkowych do 10 tys. euro, chyba że przepisy krajowe wprowadzają jeszcze mniejsze limity. W przypadku zakupów niektórych produktów na kwotę 3 tys. EUR (równowartość w złotych) będziemy musieli przedstawić dowód osobisty albo inny dokument tożsamości. Obowiązek ten będzie dotyczył kontaktów C2B, czyli Client to Business – mówi dr Joanna Kołodziej, zastępca Dyrektora Departamentu Emisyjno-Skarbcowego w NBP.
Nowe regulacje mają ograniczyć liczbę przestępstw, m.in. fałszerstw.
Polska może poszczycić się jednym z najniższych w Europie poziomem fałszerstw gotówki - to 1,39 proc. banknotów w stosunku do miliona autentycznych banknotów znajdujących się w obiegu. W strefie euro ten odsetek wynosi ok. 15 proc., a np. w Czechach 6 proc. Liczba fałszywych pieniędzy w obrocie oraz kradzieży tożsamości jednak rośnie.