Fundacje rodzinne coraz bliżej

Po latach prac nad przepisami umożliwiającymi założenie w Polsce fundacji rodzinnej rodzimi przedsiębiorcy już niebawem będą mogli z nich korzystać. 22 maja wejdzie w życie ustawa o takim podmiocie – długo wyczekiwana przez nestorów firm rodzinnych, którzy szukają ochrony dla swoich biznesów, by trwały przez następne pokolenia.

Fundacja ta ma przejąć własność majątku firmy rodzinnej i nim zarządzać. Będzie ponadto spełniać świadczenia na rzecz beneficjentów wskazanych przez fundatora, na warunkach ustalonych w statucie.

Kodeksy nie wystarczyły

– Przepisy o fundacji pozwalają na bardzo elastyczne uregulowanie zasad korzystania z majątku wniesionego przez fundatora i pomnożonego przez fundację. Określający je statut fundacji ma obowiązywać na wiele pokoleń do przodu, a zmiana woli jej założyciela będzie bardzo trudna – zauważa dr Dawid Rejmer, partner w Kancelarii Finansowej Lex.

Jak mówi, dotychczas przedsiębiorca mógł uporządkować swoje plany sukcesyjne tylko na podstawie kodeksów spółek handlowych i cywilnego. Jednak nie miał wpływu na to, co sukcesor zrobi z odziedziczonym majątkiem – czy uszanuje wolę pierwotnego właściciela, czy podejmie inne decyzje.

– Następcy prawni nierzadko prezentują odmienne, niedające się pogodzić wizje co do prowadzenia przedsiębiorstwa. W praktyce prowadzi to do wykupu części spadkobierców przez pozostałych, a w konsekwencji również do sprzedaży części firmy lub nawet jej całości. Jest to sprzeczne z ideą sukcesji i niekiedy oznaczało koniec dobrze działającego biznesu – wyjaśnia Cezary Miąskiewicz, partner w kancelarii Lawsome.

Zwraca przy tym uwagę, że przyjęta w polskiej ustawie minimalna wymagana wartość majątku wnoszonego do fundacji, czyli 100 tys. zł, jest na tyle niska, że umożliwi zakładanie takiego podmiotu wielu zainteresowanym przedsiębiorcom. Na ten majątek mogą składać się nieruchomości komercyjne (przeznaczone na wynajem), gotówka, udziały, akcje i inne aktywa.

Wojciech Bokina, radca prawny, partner w kancelarii Brysiewicz Bokina Sakławski (BBS) i Wspólnicy, przyznaje, że z powodu braku polskich kompleksowych rozwiązań sukcesyjnych najbogatsi przedsiębiorcy korzystali z zagranicznych fundacji. Pozostali uchwalali dla swoich firm konstytucje, zakładali zwykłe fundacje, nazywając je rodzinnymi i szukali innych możliwości przekazania w odpowiednie ręce majątku i zarządu nad ich firmami.

– Były to jednak wyłącznie substytuty – ocenia radca.

Zgodnie z ustawą fundacja rodzinna to odrębna osoba prawna. Jej założycielem (czyli fundatorem) może być wyłącznie osoba fizyczna, która przed notariuszem złoży oświadczenie o ustanowieniu fundacji – w formie aktu założycielskiego lub testamentu.

Fundatorów może być więcej, przy czym tylko jeden w przypadku, gdy do utworzenia fundacji będzie zobowiązywał testament. Ponadto, by mogła ona zacząć działać, trzeba ustalić jej statut, sporządzić spis mienia wnoszonego jako majątek założycielski, ustanowić jej organy oraz wpisać do rejestru fundacji rodzinnych. Rejestr będzie jawny i prowadzony przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Wiele do ustalenia

Ustawa zobowiązuje założycieli fundacji do powołania zgromadzenia beneficjentów, czyli osób uprawnionych do świadczeń. Jak mówi Wojciech Bokina, jest to organ podobny w swoich kompetencjach np. do zgromadzenia wspólników w spółce kapitałowej. Sprawy fundacji ma prowadzić zarząd, realizując postanowienia statutowe oraz spełniając świadczenia przysługujące beneficjentom. Natomiast rada nadzorcza musi być powołana wtedy, gdy beneficjentów jest więcej niż 25 – i może być ona ciałem jednoosobowym.

– Mechanizmami sukcesyjnymi, służącymi celom właścicieli firm rodzinnych, będą przede wszystkim zapisy statutu fundacji. Tam ma być ustalony m.in. sposób kierowania nią i to, kto ma zarządzać spółką rodzinną w następnym pokoleniu oraz czerpać z niej korzyści – podkreśla przedstawiciel kancelarii BBS i Wspólnicy.

Założyciele fundacji mogą przyjąć, że beneficjentami będą nie tylko członkowie rodziny, ale też inne osoby czy organizacje pożytku publicznego. Beneficjentem może być także fundator.

– Świadczenia mogą mieć charakter jednorazowy, czyli polegać na przeniesieniu określonego składnika majątkowego na rzecz danych osób, lub okresowy. Przykładowo fundacja może zostać zobowiązana do pokrywania miesięcznych opłat związanych z utrzymaniem mieszkania beneficjenta – mówi Cezary Miąskiewicz.

Co ważne, fundator może uzależnić prawo do świadczeń od spełnienia wskazanych przez niego warunków.

– Może to być np. wymóg osiągnięcia pełnoletności, ukończenia studiów czy powstrzymania się od określonych zachowań – mówi Wojciech Bokina.

Eksperci Kancelarii Finansowej Lex zwracają uwagę na korzystne rozwiązania podatkowe, które mogą dodatkowo zachęcać do ustanowienia fundacji rodzinnej. Wolne od opodatkowania będzie wniesienie do niej majątku. Danina w wysokości 15 proc. stanie się wymagalna dopiero w chwili wypłacenia świadczeń beneficjentowi. Ten z kolei nic nie zapłaci fiskusowi, jeśli należy do kręgu najbliższej rodziny fundatora i jest zaliczony do tzw. grupy zero zdefiniowanej w przepisach o podatku od spadku i darowizn – należą do niej np. małżonek, rodzice, dzieci, wnuki.

Ponadto dochody z działalności fundacji, zgodnej z ustawą, będą zwolnione z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Zapłaci go ona – według stawki 25 proc. – gdy podejmie czynności zarobkowe spoza dopuszczalnego zakresu. Jak informuje Wojciech Bokina, fundacja będzie uprawniona m.in. do zbywania mienia (jeśli nie zostało nabyte jedynie w celu dalszego zbycia), a także najmu, dzierżawy lub udostępnienia go do korzystania na innej podstawie. Może też np. udzielać pożyczek beneficjentom i spółkom, w których posiada udziały lub akcje oraz przystępować do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych i spółdzielni.