Po dwóch latach od wejścia w życie przepisów umożliwiających zakładanie w Polsce fundacji rodzinnych zainteresowanie ich tworzeniem nie słabnie. Od 22 maja 2023 r. do końca kwietnia tego roku niemal 4 tys. przedsiębiorców zdecydowało się na powołanie takich podmiotów, z czego ponad połowa doczekała się rejestracji. Nie było miesiąca, w którym nie wpłynęłoby do sądu zgłoszenie w tej sprawie. Już w ciągu pierwszych 10 dni obowiązywania ustawy o fundacji rodzinnej złożono 62 wnioski o wpis do rejestru.
Fundacje rodzinne były długo oczekiwanym narzędziem sukcesji i ochrony majątku przedsiębiorców. O potrzebie wprowadzenia takich rozwiązań świadczyły m.in. przypadki zakładania przez Polaków fundacji prywatnych za granicą, głównie w Liechtensteinie, na Malcie i w Holandii, o czym przypomina Paweł Tomczykowski, doradca podatkowy, partner zarządzający kancelarią Tomczykowski Tomczykowska.
Cele i procedury
— Fundacja rodzinna umożliwia zabezpieczenie majątku oraz zapewnienie ciągłości działalności gospodarczej. Najczęściej jest zakładana przez nestora rodziny, który chce ją przekazać kolejnemu pokoleniu lub zaufanym współpracownikom. Sukcesja nie zawsze oznacza przekazanie majątku dzieciom, czasem może to być przygotowanie firmy do sprzedaży innej rodzinie, która będzie kontynuować jej wartości — mówi Michał Pomorski, adwokat z kancelarii Pomorski Tax Legal Finance.
Podkreśla, że planowanie sukcesji to proces złożony obejmujący przekazanie wiedzy, władzy i własności. Fundatorzy często chcą zatrzymać nad tym kontrolę, aby zapobiec niepożądanej sprzedaży majątku przez beneficjentów. Fundacja pozwala na takie rozwiązanie.
Zgodnie z przepisami fundatorem może być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Ustanowienie fundacji rodzinnej wymaga złożenia oświadczenia przed notariuszem w akcie założycielskim albo w testamencie, określenia jej statutu, wniesienia do niej majątku o wartości co najmniej 100 tys. zł oraz złożenia do Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim wniosku o wpis do rejestru.
Fundacja ma osobowość prawną, działa poprzez zarząd, a jej beneficjentami mogą być osoby fizyczne, czyli z reguły członkowie rodziny, ale także osoby trzecie i organizacje pożytku publicznego. Z dochodów i majątku fundacji można finansować np. koszty utrzymania, kształcenia lub leczenia beneficjentów czy wydatki na cele statutowe organizacji pożytku publicznego.
Paweł i Anna Tomczykowscy, zarządzający kancelarią Tomczykowski Tomczykowska, przypominają, że fundacja może prowadzić niektóre rodzaje działalności, np. zbywać mienie, pod warunkiem że nie było nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia. Ma też prawo uzyskiwać przychody bierne z korzystania z mienia fundacji, czyli z najmu, dzierżawy i podobnych umów, a także udzielać pożyczek podmiotom powiązanym i beneficjentom.
Co istotne, fundacja korzysta ze zwolnienia z CIT w zakresie prowadzonej działalności. Opodatkowanie jest przewidziane w kilku sytuacjach, np. gdy dojdzie do wypłaty świadczenia na rzecz beneficjentów lub fundatora — wówczas stawka podatku wynosi 15 proc.
Długa kolejka do rejestru
— Fundacje rodzinne umożliwiają więc ochronę kapitału przed rozdrobnieniem oraz jego długoterminowy wzrost dzięki koncentracji aktywów i elastycznemu zarządzaniu inwestycjami. Nic dziwnego, że przyciągają nie tylko dojrzałych przedsiębiorców, ale także młodszych inwestorów — mówi Dariusz Bednarski, partner zarządzający w firmie Grant Thornton.
Z przeprowadzonej przez audytorsko-doradczą firmę analizy danych — uzyskanych m.in. w formie informacji publicznej — wynika, że osoby młodsze, w wieku 36-45 lat, odgrywają coraz większą rolę w zakładaniu fundacji. Średni wiek fundatorów to 51 lat, a najmłodszymi są dwaj 20-letni mężczyźni.
Niestety, w parze z dużym zainteresowaniem fundacjami rodzinnymi nie idzie ich szybka rejestracja.
— Obecnie na wpis do rejestru trzeba czekać aż osiem miesięcy. Najprostszym środkiem zaradczym byłoby zwiększenie zatrudnienia wśród referendarzy prowadzących rejestrację, bo jest ich tylko trzech — podkreśla Paweł Tomczykowski.
Mimo to chętnych do utworzenia fundacji nie ubywa. Nie hamuje ich także planowana istotna nowelizacja przepisów. Według Dariusza Bednarskiego wskazuje na to porównanie średniej liczby zgłoszeń do rejestracji z siedmiu miesięcy przed i po zapowiedzi Ministerstwa Finansów dotyczącej zmian podatkowych — 194 wnioski wobec 187.
Podatkowy plan MF
— Dużym wyzwaniem będzie zapowiadana od dłuższego czasu przez resort finansów zmiana tłumaczona wykorzystywaniem fundacji rodzinnych do działalności transakcyjnej, w tym szybkiej sprzedaży wniesionych do nich udziałów bądź akcji firm rodzinnych — wyjaśnia Paweł Tomczykowski.
Resort dostrzega niewłaściwe praktyki także w korzystaniu z fundacji jako tarczy chroniącej przed przepisami o tzw. zagranicznych jednostkach kontrolowanych (CFC).
— Jako niezgodne z duchem ustawy organy podatkowe postrzegają również pełnienie przez fundacje roli swoistego superwynajmującego dysponującego pokaźną liczbą nieruchomości przeznaczonych do krótkoterminowego, nieopodatkowanego najmu — dodaje Paweł Tomczykowski.
Projekt nowelizacji modyfikujący opodatkowanie takich działań może pojawić się jeszcze przed wakacjami.
— Po pierwsze — zwolnienie podatkowe przy zbywaniu mienia przez fundację prawdopodobnie zostanie zmodyfikowane przez ustalenie minimalnego okresu trzymania mienia przed jego zbyciem. Mówi się o trzech latach. Po drugie — fundacje zapewne zostaną objęte reżimem CFC. Po trzecie — przychody z najmu krótkoterminowego nieruchomości wynajmowanych przez fundacje zapewne zostaną opodatkowane z uwagi na podobieństwo tego rodzaju działalności do tradycyjnej gospodarczej — mówi Paweł Tomczykowski.
Zmian może być więcej. Michał Pomorski zwraca uwagę np. na plan rozszerzenia tzw. daniny solidarnościowej, która ma objąć wypłaty na rzecz beneficjentów przekraczające 1 mln zł. Dodatkowy podatek od nadwyżki wyniósłby 4 proc.
— To może prowadzić do 19 proc. łącznego opodatkowania, skoro obecnie świadczenia z fundacji podlegają podatkowi 15 proc. — mówi adwokat z kancelarii Pomorski Tax Legal Finance.
Jego zdaniem będzie to dodatkowe wyzwanie dla osób korzystających z fundacji rodzinnych.
Zgłoszenia do Rejestru Fundacji Rodzinnych
w okresie maj 2023–kwiecień 2025
Liczba wniosków o wpis fundacji rodzinnej do rejestru – 3866
Liczba wniosków o zmianę wpisu, w tym statutu - 1450
Liczba postanowień o wpisie fundacji rodzinnej do rejestru – 2529
Podział na województwa
Mazowieckie – 832 (Warszawa - 540)
Małopolskie – 238 (Kraków – 145)
Dolnośląskie – 160 (Wrocław – 93)
Wielkopolskie – 215 (Poznań – 82)
Łódzkie – 122 (Łódź – 53)
Śląskie – 196 (Katowice – 47)
Pomorskie – 136 (Gdańsk – 43, Gdynia - 32)
Zachodniopomorskie – 55 (Szczecin – 28)
Kujawsko-pomorskie – 69 (Bydgoszcz - 18)
Podkarpackie – 84
Podlaskie – 33
Lubelskie - 27
Warmińsko-mazurskie – 25
Lubuskie – 22
Opolskie - 12
Świętokrzyskie – 11
Źródło: „Raport 2.0 Fundacje Rodzinne” - kancelaria Tomczykowski Tomczykowska, partnerzy: Bank Pekao, Business Insider Polska. Analiza danych SO w Piotrkowie Trybunalskim