Gigantyczne kary spadły na firmy

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) stał się ostrym narzędziem rządu do uderzania w przedsiębiorców podejrzewanych o łamanie prawa. Jeszcze nigdy w historii urząd nie był tak surowy w karaniu jak w ubiegłym roku (patrz: infografika). W 2020 r. suma kar pieniężnych nałożonych na 169 firm to niemal... 31 mld zł. O eksplozji surowości urzędu niech świadczy fakt, że jeszcze w 2019 r. kary wyniosły 0,4 mld zł, a w 2018 r. były śladowe – 0,019 mld zł. Oczywiście ubiegłoroczna kwota wynika głównie z horrendalnie wysokiej sankcji nałożonej na rosyjski Gazprom (29,2 mld zł), ale i bez niej łączna suma jest bardzo duża – 1,5 mld zł, czyli trzykrotnie większa niż w 2018 r.

Za co te słone kary

Prawie 30 mld zł kary dla Gazpromu jest decyzją wpisującą się w polityczne oczekiwania rządu. Rosyjski potentat od dawna jest ostro krytykowany za budowę Nord Stream 2 przez polskich polityków, szczególnie przedstawicieli obecnej władzy. Gazociąg jest uważany za inwestycję zagrażającą bezpieczeństwu energetycznemu Polski.

Latem ubiegłego roku Tomasz Chróstny, prezes UOKiK, nałożył potężną karę nie tylko na Gazprom, ale także na pięć pozostałych spółek uczestniczących w budowie rurociągu — Engie Energy, Uniper, OMV, Shell, Wintershall dostały łącznie karę w wysokości 234 mln zł. Zdaniem UOKiK grupa firm buduje rurociąg bez jego zgody na utworzenie konsorcjum. „Wydanie precedensowej decyzji i nałożenie maksymalnej kary związane jest z zakończonym postępowaniem UOKiK w sprawie spółki odpowiedzialnej za budowę i eksploatację gazociągu Nord Stream 2 bez wymaganej zgody Prezesa UOKiK” — tak urząd antymonopolowy uzasadniał nałożenie kary. Spółki będą oczywiście walczyć z tą decyzją w sądach.

W 2020 r. UOKiK był bardzo surowy dla Jeronimo Martins, właściciela sieci Biedronka. Na spółkę, notabene należącą do grona firm, które w Polsce płacą najwyższy podatek dochodowy, spadły dwie kary — łącznie 838 mln zł. UOKiK uznał, że firma nieuczciwie zarabiała kosztem swoich dostawców (wykorzystywała tzw. przewagę kontraktową) i nałożył sankcję wysokości 723 mln zł, a karę w wysokości 115 mln zł dostała za inne ceny niektórych produktów w kasie (wyższe) niż na półkach sklepowych.

Na „podium” najsurowiej ukaranych wskoczył też poznański Volkswagen. Ponad 120 mln zł ma zapłacić za wprowadzanie klientów w błąd co do poziomu emisji spalin oraz dawanie dilerom wytycznych skutkujących odrzucaniem reklamacji klientów.

Surowo została potraktowana też stołeczna Veolia Energia. 92 mln zł sankcji spadło na dostawcę ciepła za rzekomy podział rynku, zmowę cenową i przetargową. Po raz pierwszy został ukarany przez UOKiK konkretny menedżer (mimo że przepisy na to pozwalają od 2015 r.) — sankcja dla menedżera Veolii wyniosła 200 tys zł.

W tej sprawie 27,5 mln zł kary dostała też Veolia Energia Polska. Łączna kara dla polskiej grupy Veolii wyniosła 119,5 mln zł. Pikanterii całej sprawie dodaje fakt, że o rzekomej zmowie z Veolią i podziale rynku doniosła do UOKiK państwowa PGNiG Termika (elektrociepłownie Żerań, Siekierki, Pruszków, ciepłownie Kawęczyn, Wola). Za donos i poinformowanie UOKiK o szczegółach porozumień z Veolią, m.in. przekazanie korespondencji mejlowej, uniknęła kary.

Sądowa weryfikacja

- Ubiegły rok był rekordowy, jeśli chodzi o nałożone kary finansowe. Na sumę ponad 30 mld zł wpłynęła przede wszystkim decyzja w sprawie budowy gazociągu Nord Stream 2 bez wymaganej zgody właściwego organu ochrony konkurencji. Jeśli odejmiemy kary nałożone w tej decyzji, wówczas suma ubiegłorocznych sankcji wyniesie ponad 1,5 mld zł. Z jednej strony jest to wynik kilku dużych spraw z udziałem podmiotów o znaczących obrotach, takich jak Jeronimo Martins, Volkswagen czy Veolia, z drugiej — wielu mniejszych decyzji. Uczestnicy rynku dostali jasny dowód, że naruszanie interesów konsumentów oraz zasad uczciwej konkurencji spotka się ze stanowczą reakcją – mówi „PB” Tomasz Chróstny.

Prezes zapewnia, że karanie nie jest celem samym w sobie.

– To konsekwencja działań nieuczciwych przedsiębiorców, którzy szkodzą swoimi praktykami konsumentom, uczciwym firmom i polskiej gospodarce. Każda sprawa jest przez nas analizowana indywidualnie, a decyzja o sankcji i jej wysokości wynika z wielu czynników, np. uciążliwości i rodzaju praktyki czy długości jej trwania. Bardzo ważna jest również postawa przedsiębiorcy. W wielu przypadkach przedsiębiorcy nie chcieli zmienić nieuczciwych działań. Mimo jasnych dowodów twierdzili, że nie mają sobie nic do zarzucenia i próbowali kontynuować praktyki, na których tracili ich kontrahenci lub konsumenci – twierdzi Tomasz Chróstny.

Według niego przedsiębiorcom opłaca się współpraca z UOKiK.

- Firmy mogą skorzystać z programu łagodzenia kar i uzyskać ich obniżenie lub nawet uniknięcie. Warunkiem jest jednak dostarczenie istotnych dowodów i pełna współpraca w ramach postępowania. W decyzji dotyczącej zmowy na warszawskim rynku ciepła jedna ze stron zaoszczędziła dzięki temu setki milionów złotych. Dzięki zobowiązaniu się do zmiany praktyk część firm telekomunikacyjnych uniknęło kar finansowych, a po naszej interwencji 100 największych firm w branży spożywczej spłaciło mniejszym kontrahentom ponad 0,5 mld zł zaległości, dzięki czemu także uniknęły kar – mówi Tomasz Chróstny.

Decyzja UOKiK o karze nie oznacza, że pieniądze od razu są wpłacane do budżetu państwa. Praktycznie wszyscy ukarani odwołują się do sądów. W przybliżeniu połowa nałożonych sankcji finansowych jest w sądach uchylanych. Poprosiliśmy UOKiK o bliższe dane na ten temat, ale jeszcze nie otrzymaliśmy.

Cezary Kaźmierczak, prezes Związku Przedsiębiorców i Pracodawców, przyznaje, że widać wzmożoną aktywność UOKiK i znaczny wzrost surowości karania.

- Niewątpliwie urząd zyskał sterowność. Oczywiście, że należy rozbijać zmowy cenowe i przetargowe oraz rozmaite inne kartele, bo tego oczekują uczciwi przedsiębiorcy. Niestety, niektóre decyzje UOKiK się nie podobają, szczególnie te o karach dla firm z branż cierpiących przez lockdown. Urząd powinien uwzględnić bardzo trudną sytuację, w jakiej się znalazły na skutek decyzji rządu. UOKiK może na każdego nałożyć dowolną karę, ale najważniejszy jest prawomocny wyrok sądowy – mówi Cezary Kaźmierczak.

Poznaj program webinaru "Kontrola z przeszukaniem UOKiK" 11 marca 2021 >>