Fundusze strukturalne mogą zasilić różne sfery polskiej kultury — od rewaloryzacji zabytkowych budynków, budowę sal koncertowych, po digitalizację zbiorów bibliotecznych i tworzenie nowych kierunków studiów artystycznych.
Na realizację projektów związanych ze sferą kultury w latach 2004-2006 może trafić ponad 400 mln euro. Projekty kulturalne będą jednak musiały o te pieniądze konkurować z innymi (m.in. edukacja, turystyka i sport). Jednym z podstawowych warunków pozyskania pieniędzy jest zapewnienie przez beneficjenta wkładu własnego — wysokości co najmniej 25 proc. kosztów kwalifikowanych projektu.
Co
Minister kultury — postrzegając fundusze strukturalne jako wielką szansę i zdając sobie sprawę z trudnej sytuacji finansowej instytucji kultury — ustanowił program Promesa Ministra Kultury. Stanowi on szansę na dofinansowanie wkładu własnego do projektów realizowanych z funduszy europejskich. Dotacje pochodzić będą głównie ze środka specjalnego — z dopłat do gier losowych — pozostającego w dyspozycji ministra. Z uwagi na ostatnie cięcia tych funduszy (Sejm przyjął nową ustawę budżetową na rok 2004) minister wystąpił o umożliwienie instytucjom kultury korzystania z rezerwy celowej budżetu państwa na pokrycie kosztów integracji z UE.
Kto
Wśród starających się o pieniądze z funduszy strukturalnych w dziedzinie kultury mogą się znaleźć jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, instytucje publiczne, organizacje pozarządowe, związki wyznaniowe i Kościoły. Aby uzyskać dofinansowanie wkładu własnego z budżetu ministra kultury lub z rezerwy celowej budżetu państwa, projekt musi spełniać wszelkie warunki i kryteria formalne, przypisane do określonego funduszu strukturalnego i udowodnić znaczenie projektu dla rozwoju polskiej kultury. Przedkładane dokumenty powinny być też zgodne ze Strategią Rozwoju Kultury w Regionach, przygotowaną przez Ministerstwo Kultury na lata 2004-2013.
W ramach Promesy dofinansuje się inwestycje służące promowaniu i wspieraniu przedsięwzięć artystycznych, rozwojowi czytelnictwa, ochronie polskiego dziedzictwa narodowego, promocji młodych twórców i artystów oraz sztuki współczesnej. Termin składania wniosków do programu Promesa Ministra Kultury na rok 2004 upływa 15 maja. W tym roku można również wnioskować o wydanie promesy na rok 2005 i 2006 — projekty rozpatrzone zostaną w miarę posiadanych przez ministra kultury możliwości finansowych.
Wszelkie informacje opublikowane są na stronie Ministerstwa Kultury: www.mk.gov.pl oraz na stronie Narodowego Centrum Kultury — instytucji wdrażającej program „Polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej” (www.regiony.nck.pl). Narodowe Centrum Kultury opracowało podręcznik dla instytucji kultury „Projekt kulturalny krok po kroku” — powinien pomóc zainteresowanym w procesie przygotowywania projektów.
Nowe źródła
Z inicjatywy ministra kultury, która zyskała życzliwość innych resortów, kultura będzie mogła być beneficjentem także środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Układ o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego wszedł w życie 1 stycznia 1994 r. Obejmuje 15 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz państwa Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu — Islandię, Liechtenstein i Norwegię. Układ o EOG wprowadza wspólne ustawodawstwo co do handlu i gospodarki w krajach stowarzyszonych. W zamian za dostęp do jednolitego rynku państwa EFTA udzielają pomocy uboższym państwom Unii.
Jednym z elementów podpisanego porozumienia jest przyznanie środków finansowych Polsce i pozostałym krajom kandydującym w ramach dwóch instrumentów finansowych: Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Celem przedsięwzięć kulturalnych, realizowanych w tych ramach, jest podniesienie atrakcyjności miast przez zachowanie i odbudowę dziedzictwa kulturowego oraz stworzenie narodowych produktów turystyki kulturowej w historycznych metropoliach Polski. Fundusze EOG posłużą również do sfinansowania rozbudowy i modernizacji znaczących instytucji kultury oraz konserwacji publicznych zbiorów zabytków ruchomych. Z tych pieniędzy da się finansować projekty z ochrony i renowacji zabytków militarnych oraz miejsc pamięci i martyrologii — o wymiarze europejskim.
To wielki wstyd, że w Polsce w skali roku na rewaloryzację zabytków przeznacza się niespełna 80 mln zł. Przy współudziale funduszy strukturalnych i środków finansowych Europejskiego Obszaru Gospodarczego uda się wcielić w życie wiele planów, ratując od zniszczenia najważniejsze polskie zabytki. Wykorzystanie przez Polskę funduszy strukturalnych, w tym dużych pieniędzy dla kultury, jest priorytetem ministra kultury. Szacuje się, że w ramach MF EOG uda się przeznaczyć ponad 400 mln zł na rewaloryzację najważniejszych zabytków.
Coś jeszcze
Programami Unii Europejskiej bezpośrednio przeznaczonymi dla sektora kultury jest Program Ramowy Kultura 2000 oraz Program Media Plus. Sposób ich funkcjonowania jest całkiem inny niż funduszy strukturalnych. Cel nadrzędny to wspieranie współpracy kulturalnej — by dopomóc w stworzeniu wspólnej przestrzeni kultury europejskiej, rozwoju twórczości artystycznej i literackiej, zachowaniu wspólnego dziedzictwa, inicjowaniu kulturowego dialogu oraz dążeniu do społecznej integracji, zgodnie z zasadą UE w teh dziedzinie: „wspieranie jedności w różnorodności”.
Program Kultura 2000 to obecnie największy program wspólnotowy kierowany do sektora kultury. Dzięki niemu możliwe jest bezpośrednie wsparcie imprez kulturalnych (sztuki wizualne, sceniczne, ochrona dziedzictwa kulturowego oraz książki). Warunek: przygotowanie i realizacja przedsięwzięcia z udziałem partnerów zagranicznych, przynajmniej z 3 różnych krajów w projekcie rocznym i 5 — w projekcie wieloletnim.
Polska bierze udział w programie od 2001 r., uczestniczyła do tej pory w około 80 projektach — jako partner, współorganizator lub lider. Z funduszy programu Kultura 2000 Fundacja Theatrum Geda- nense zorganizowała VII Festiwal Szekspirowski. Współorganizatorami projektu były Royal Scottish Academy of Music and Drama (Wielka Brytania) oraz Theater Shakespeare und Partner (Niemcy). W ramach festiwalu odbyły się liczne przedstawienia w Gdańsku i Gdyni prezentowane przez gości z Rosji, Łotwy, Kuby, Niemiec, Ukrainy, Wielkiej Brytanii i Polski. Prócz licznych spektaklów w czasie trwania projektu zorganizowano również inne imprezy, w tym: program edukacyjny dla młodzieży w ramach sceny Off, wystawy projektów scenografii i kostiumów wykonanych przez studentów gdańskiej ASP oraz fotografii teatralnej z Wielkiej Brytanii, pokazy tańców renesansowych itp.
Innym przykładem jest X Festiwal Muzyki i Sztuki Krajów Bałtyckich — Probaltica, którego organizatorem była Fundacja Kultury Bałtyckiej Probaltica, a współorganizatorami Urząd Miasta Kłajpedy (Litwa) i Urząd Miasta Gotlandii (Szwecja). Zadanie festiwalu to prezentacja dorobku kulturalnego krajów bałtyckich. W X edycji wystąpili artyści ze wszystkich państw bałtyckich.
Liczne są przejawy udziału Polski jako współorganizatora w realizacji projektu, czego przykładem jest chociażby projekt Soziale Geräusche, organizowany przez Forum Stadtpark (Austria) i współorganizowany przez Museum Junge Kunst (Niemcy), Słubicki Miejski Ośrodek Kultury (Polska). Efekt: praca nad budową dialogu społecznego, walka z ksenofobią, pomoc przy niszczeniu stereotypów i uprzedzeń ludzkich, które są powodem obaw o rozszerzenie UE. Materialnym rezultatem tego projektu było wydanie — z zebranych źródeł, takich jak: wywiady, kwestionariusze, fotografie, taśmy wideo — książki, prezentującej współpracę artystyczną między krajami zaangażowanymi w projekt.
Osobny program Media Plus poświęcono sektorowi audiowizualnemu. Ze środków programu można uzyskać fundusze na produkcję filmową bądź telewizyjną, a także na promocję i dystrybucję produkcji europejskich oraz szkolenia.
Projekty z pogranicza edukacji i kultury znajdują swoje miejsce także w innych programach — m.in. Socrates, Leonardo da Vinci i Młodzież. Ponadto DG Edukacja i Kultura współpracuje z innymi dyrekcjami — np. w edukacji, społeczeństwa informacyjnego, praw autorskich, turystyki, podatku VAT. Rezultatem tych działań jest m.in. miejsce kultury w wielu programach wspólnotowych (np. eContent czy VI Program Ramowy).
Dodatek: "Unia dla kultury"
Opracowanie: Ministerstwo Kultury
Autorzy: dr Monika Smoleń, pełnomocnik ministra kultury ds. Narodowych Programów Kultury, Agnieszka Odorowicz, pełnomocnik ministra kultury ds. Funduszy Strukturalnych, Tadeusz Zielniewicz, koordynator programu „Trakt Królewski”