Okrutny rytuał znany całej ludzkości

Marcin DobrowolskiMarcin Dobrowolski
opublikowano: 2016-10-11 12:00

Kozioł ofiarny - zwierzę, które przejmowało na siebie grzechy narodu żydowskiego i wyganiane było na pustynię. Tradycja ta wiąże się ze świętem Jom Kippur, które w tym roku rozpocznie się o zmroku 11 października. Jednak mechanizm społeczny o tej samej nazwie znany jest wszystkim grupom na świecie.

Jom Kippur to w religii judaistycznej święto odkupienia, sądu i oczyszczenia. W dniu tym Żydzi na całym świecie poszczą, modlą się i proszą o odpuszczenie grzechów. 

Kozioł ofiarny, William Holman Hunt, 1854
Kozioł ofiarny, William Holman Hunt, 1854

Ale w przeszłości był to jednocześnie jedyny dzień w roku, kiedy najwyższy kapłan mógł wejść do najświętszego miejsca Świątyni Jerozolimskiej. Najpierw jednak stawiano przed nim dwa kozły i rzucano losy. Jeden z wybranych składany był na ofierze, a z jego krwią kapłan udawał się za zasłonę, do wspomnianego najświętszego miejsca. Jeżeli wracał (a zawsze wracał), to znaczyło, że ofiara została przez Boga przyjęta. Wtedy najwyższy kapłan podnosił ręce i modlił się nad drugim kozłem – kozłem przebłagania, na którego przerzucał winy całego narodu. To zwierze wypędzano na pustynię na pewną śmierć, a zaprowadzał je tam wylosowany przedstawiciel społeczności, zwany "isz iti". Według niektórych przekazów zadaniem tego człowieka było przywiązanie jednego końca czerwonego sznurka do rogu zwierzęcia, a drugiego do skały nad przepaścią po czym zepchnięcie doń kozła. Ta okrutna praktyka nie jest jednak opisana w Biblii, gdzie Księga Kapłańska precyzyjnie reguluje obrzęd przebłagania.

W późniejszych wiekach, być może z braku przepaści i kozłów, decydowano się na inny obrzęd przebłagania. Mężczyzna brał białego koguta, kobieta białą kurę, kręcili nim następnie nad głową trzykrotnie. Ptak był potem zabijany, a mięso przekazywane biednym. Czasem mięso zatrzymywano na posiłek po Jom Kippur, a biednym przekazywano wtedy równowartość pieniężną zwierzęcia. Ten rytuał miał również gwarantować przebłaganie złych uczynków, których nie wybaczyli winowajcom poszkodowani.

Obyczaj ten znany jest nie tylko Żydom. Według badaczy jego korzenie sięgają Anatolii bądź dzisiejszej Syrii, skąd rozpowszechnił się na inne obszary regionu. Dotarł między innymi do starożytnej Grecji, gdzie Ateńczycy wypędzali kozła ofiarnego w czasie świąt poświęconych Apollinowi.

Obecnie określenie "kozioł ofiarny" stosuje się dla nazwania jednego z najważniejszych mechanizmów antropologicznych. Społeczność w momencie jakiegoś zagrożenia, wybiera sobie ofiarę, która staje się ofiarą zbiorowej agresji całej grupy. Taka jednostka, lub ich zbiorowość, staje się stygmatyzowana, wyśmiewana, a nawet bita lub zabijana. 

Historycznie mechanizm ten miał miejsce np. w przypadku procesu oraz śmierci Sokratesa czy pogromów Żydów w czasach zarazy, a w czasach współczesnych w okresie Holocaustu. Na codzień widzimy go w ludzkim strachu przed osobami chorymi oraz w dziecięcym wyśmiewaniu jednego z rówieśników. Jest to jeden z najpowszechniej występujących mechanizmów społecznych w całej historii ludzkości.