Najstarsze polskie kluby sportowe powstawały na początku XX w. w Galicji. Formalizowanie działalności sportowej zaczynało się od piłki nożnej, potem stopniowo dochodziły sekcje innych dyscyplin. W 1903 r. we Lwowie uczniowie założyli I Lwowski Klub Piłki Nożnej Sława, przemianowany w 1905 r. na I Lwowski Klub Piłki Nożnej Czarni. Właśnie do legendy Czarnych nawiązali w 1916 r. założyciele pierwszego klubu wojskowego — Legii. Na barwy klubowe wybrali biel i czerń. Było to bardzo pragmatyczne, ponieważ w warunkach frontowych jedynym dostępnym materiałem na stroje piłkarskie była bielizna mundurowa. Uzupełniały ją czarny skośny pas przez pierś i czarny emblemat z literą L, przeniesioną z tarczy wojskowego orzełka na czapkach legionistów.
Przez sto lat sportowcy Legii występowali w różnych wariantach strojów, ale klub starał się trzymać barw pierwotnych, ewentualnie późniejszych zielonych. Szanując tradycje, współczesna Legia powróciła do najstarszego wzoru strojów piłkarskich z 1916 r., czyli białych koszulek i spodenek ze skośnym czarnym pasem, rzecz jasna uzupełnionym logotypami sponsorów. Nie zawsze jednak daje się w takich strojach występować ze względu na konieczność zachowania kontrastu wobec barw rywali. Okraszający dumne stulecie Legii wymarzony dublet tytułów, piłkarze wywalczyli w dwóch wersjach: 2 maja w zwycięskim finale Pucharu Polski na Stadionie Narodowym zagrali na zielono, a 15 maja w decydującym o mistrzostwie Polski meczu na własnym obiekcie wystąpili w strojach historycznych.
Frontowe narodziny nad Styrem
Narodziny stulatki są ściśle powiązane z niepodległościowym czynem Legionów Polskich. Ta wywodząca się z Polskich Drużyn Strzeleckich, Związków Strzeleckich i Sokoła formacja wojskowa utworzona została po wybuchu pierwszej wojny światowej w 1914 r. przez władze austriackie i rzucona do walki z Rosją. W szeregach trzech brygad Legionów znalazło się wielu sportowców, głównie z Galicji. Okresy wytchnienia od frontowych walk młodzi żołnierze zagospodarowywali zajęciami sportowymi, a zwłaszcza dyscypliną najbardziej naturalną i popularną — piłką nożną. Pierwsze drużyny legionowe spontanicznie powstawały w 1915 r. Ich organizatorami byli piłkarze istniejących od 1906 r. Cracovii i Wisły Kraków, w tym m.in. Antoni Poznański, Stanisław Mielech, Zygmunt Wasserab. Na froncie wołyńskim nad Styrem w 1916 r. znalazło się kilkanaście tysięcy legionistów, wokół ich komendy wyrosło polowe miasteczko zwane Legionowem — i właśnie tam w kwietniu 1916 r. dojrzała inicjatywa utworzenia sztabowej drużyny. Lakoniczny opis zebrania założycielskiego Legii znajduje się w ramce (na końcu tekstu). Historycznym prezesem nowego wojskowego klubu został chorąży Władysław Groele. Silna kadrowa drużyna w naturalny sposób stała się liderem wewnętrznych rozgrywek legionowych. Świadkiem jej zwycięstw był m.in. brygadier Józef Piłsudski. Po krwawych walkach w lecie 1916 r. wołyńskie Legionowo zostało zajęte przez Rosjan, a komenda Legionów znalazła się w Warszawie, zabierając ze sobą piłkarzy. Austriacko-niemiecka proklamacja z 5 listopada 1916 r. zapowiedziała utworzenie Królestwa Polskiego. Mimo wojny w Warszawie toczyło się w miarę normalne życie, w tym również sportowe. Jedyne w mieście porządne boisko znajdowało się w Agrykoli. Chętnych do korzystania z niego było coraz więcej, co powodowało spory między klubami. Grywająca w Agrykoli również drużyna wojskowa ze względu na skład powinna realnie nazywać się… Legia Galicja. Podjęła rywalizację z dominującymi wtedy w Warszawie cywilnymi klubami Polonią i Koroną, wykazując piłkarską wyższość. Dobrze zorganizowany wojskowy klub wprowadził nową jakość. Kadrowe zmiany w kierownictwie Legii nastąpiły w lipcu 1917 r., gdy całe Legiony dotknął tzw. kryzys przysięgowy. Nowi żołnierze musieli złożyć przysięgę na wierność Austrii i Niemcom, co spowodowało bunt i uwięzienie części legionistów, a także niezgadzającego się na rotę przysięgi brygadiera Józefa Piłsudskiego. Notabene następstwem ubocznym internowania niezłomnych legionistów w Szczypiornie było spopularyzowanie na ziemiach polskich nowej gry — piłki ręcznej. Na szczęście dla nożnej Legia w Warszawie trwała, ponieważ jej galicyjskich graczy problem nowej przysięgi nie dotyczył. Symbolem ewolucji klubu był w 1917 r. jego wyjazd do Krakowa na mecz z Cracovią, dość niespodziewanie wygrany 2:1. Wtedy pierwszy raz prasa pod Wawelem pisała o Legii Warszawa. Gracze obu drużyn doskonale się znali, a Antoni Poznański okazał się prekursorem międzyklubowych wędrówek — służąc w wojsku, wystąpił w tym historycznym meczu jako legionista, ale przed wojną był gwiazdą Cracovii. Niedługo potem wojna wyrwała Legiony z Warszawy, najpierw do Przemyśla, a potem na front do Besarabii. Tam nie było nawet mowy o piłce nożnej. Na początku 1918 r. klęska państw centralnych, w tym Austrii, stawała się coraz bardziej oczywista. W szeregach legionistów wybuchł bunt, którego skutkiem były austriackie represje oraz rozsypka Legii. Jej piłkarze znaleźli się na różnych frontach, niektórzy polegli. Efekt był taki, że 11 listopada 1918 r., czyli w dniu odzyskania przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów, Drużyna Sportowa Legia założona w 1916 r. była jedynie wspomnieniem.
Reaktywacja na Zamku Królewskim
Niebyt trwał ponad półtora roku. W walczącej o granice II Rzeczypospolitej władze wojskowe początkowo nie miały głowy do zajmowania się sportem. Dopiero 14 marca 1920 r. w kasynie oficerskim Zamku Królewskiego w Warszawie odbyło się zebranie organizacyjne Wojskowego Klubu Sportowego. W jego zarządzie znalazł się por. Zygmunt Wasserab, współzałożyciel Drużyny Sportowej Legia z 1916 r. Nowy klub przyjął wojskowe barwy zielone. Podobnie jak legioniści w 1917 r. korzystał z boiska w Agrykoli, ale sportowo wiele się w Warszawie zmieniło — w konfrontacji z cywilnymi drużynami Polonią i Koroną piłkarze WKS dostawali baty. Podczas Bitwy Warszawskiej w sierpniu 1920 r. wszelkie imprezy sportowe w stolicy zawieszono, ale po odrzuceniu bolszewików szybko zostały wznowione. Kamieniem milowym w rozwoju WKS Warszawa stało się 2 grudnia 1921 r. wydzierżawienie 15 hektarów zagruzowanych nieużytków u zbiegu ulic Łazienkowskiej i Myśliwieckiej. Szybko przystąpiono do budowy na tym terenie własnego obiektu sportowego. Boisko z prawdziwego zdarzenia zostało oddane do użytku piłkarzy 15 października 1922 r. Nieco wcześniej, 31 lipca 1922 r. WKS uzupełnił swoją nazwę i stał się Wojskowym Klubem Sportowym Legia Warszawa. Jednocześnie postanowiono otworzyć jego szeregi dla cywilów. Rok 1922 zakończył organizacyjno-lokalizacyjne stabilizowanie się stołecznego klubu z galicyjskimi korzeniami. Na terenie przy ulicy Łazienkowskiej w 1930 r. wzniesiony został Stadion Wojska Polskiego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, zastąpiony w 2011 r. przez nowoczesny Miejski Stadion im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Z nazwy klubu piłsudczykowska Legia zniknęła w stalinowskich latach 1949–57, gdy istniał Centralny Wojskowy Klub Sportowy. Razem z odzyskaniem nazwy WKS Legia powrócił również przedwojenny herb klubu, w którym do zielonego pola doszedł biało-czerwony pasek. Przemiany własnościowe w XXI wieku stworzyły całkiem nowy organizacyjnie klubu Legia Warszawa, w którym wątek wojskowy jest już tylko historią — ale jakże dumną. &
Na majdanie w Legionowie
W kwietniu 1916 r. w budynku „Sztabówki” zebrali się wszyscy piłkarze i ich kibice na walnym zebraniu, którego celem było założenie klubu. Przewodniczył chor. Zygmunt Wasserab. Był też obecny zastępca komendanta Kompanii Sztabowej, chor. Władysław Groele. Po oficjalnym zatwierdzeniu barw biało-czarnych długo dyskutowano nad nazwą klubu. Nazwy „Drużyna Komendy Legionów” nie chciano przyjąć, bo liczyliśmy się z tym, że będziemy mieli w naszym składzie piłkarzy również spoza Kompanii Sztabowej. Odrzucono też nazwę „Styr”, jako że nad Styrem nie mieliśmy przebywać stale. Wreszcie na mój wniosek poparty przez chor. Wasseraba zgodzono się na nazwę „Drużyna Sportowa Legia”.
Stanisław Mielech, „Sportowe sprawy i sprawki”, 1963
NA ZDJĘCIACH:
Legiony to żołnierska nuta. Na zdjęciu obok nowo założona Drużyna Sportowa Legia gra w czerwcu 1916 r. na boisku w miasteczku polowym Legionowo nad Styrem. Zdjęcie górne przedstawia ówczesną widownię, ale pochodzi z innego meczu. Ósmy od prawej siedzi za linką brygadier Józef Piłsudski.
Sto lat, sto lat... Tyle czasu oddziela wykonanie obu fotografii archiwalnych od współczesnej. Nawiązująca do chwały Legionów Polskich sprzed wieku gigantyczna sektorówka została rozwinięta 2 maja 2016 r. podczas zwycięskiego dla Legii finału Pucharu Polski na Stadionie Narodowym.