Znam litewską stolicę od ponad 40 lat. Bywałem w niej wielokrotnie. Za każdym razem odkrywałem coś nowego. Z żalem obserwowałem niszczejące zabytki i domy mieszkalne, szczególnie najstarszych części miasta. Na wiele z nich patrzyłem oczami mojego przyjaciela artysty malarza Vytautasa Butasa, który od początku lat 90. utrwalał na płótnach umierające fragmenty: zaułki, podwórka, rudery Senamiestis — starówki i Uzˇupio — Zarzecza. A później wspólnie porównywaliśmy jego obrazy z rzeczywistością miejsc, w których je malował.
Wielkie zmiany
W niepodległym kraju przyszły dla Wilna
lepsze czasy. Na szerszą skalę rozpoczęto rewaloryzację zabytków i domów
mieszkalnych, jak również modernizację i budowę nowych obiektów. Wystarczyła
kilkuletnia ostatnio nieobecność nad Wilią i Wilenką, abym wiele dobrze znanych
mi miejsc, zabytków, ulic i dzielnic musiał odkrywać na nowo, zdumiewając się
pozytywnymi zmianami. Zarówno na starówce, z jej wspaniałymi zabytkami
sakralnymi i świeckimi okresu gotyku, renesansu, a zwłaszcza baroku, jak i w
pozostałych starych częściach miasta, także na dawniej zaniedbanym przedmieściu
Zarzecze, na prawym brzegu Wilenki.
Jednocześnie w XIX- i XX-wiecznym centrum Wilna, zwłaszcza na południe oraz na północ — aż do Wilii od jego głównej ulicy, kompleksowo zrewaloryzowanego Prospektu Gedymina — wzniesiono dziesiątki nowych gmachów użyteczności publicznej, biznesu, banków, hoteli oraz domów o ładnej architekturze, dobrze wkomponowanej w otoczenie. Na prawym brzegu Wilii, na dawnym przedmieściu Śnipiszki, powstaje nowe centrum Wilna XXI w. Z przeszklonymi wieżowcami centrów biznesu, hotelami itp., ale również niższymi budowlami, m.in. z gmachem Narodowego Muzeum Sztuk Pięknych na brzegu rzeki.
Mocne uderzenie
Dynamicznie i sensownie przekształcające
się Wilno potwierdza, jak bardzo zasłużyło na miano Europejskiej Stolicy Kultury
w 2009 r. Przymierzało się do niej od 1995 r., a przygotowywało — po otrzymaniu
nominacji w końcu 2004 r. — przez kolejne trzy lata. Część znaczących imprez
programu ESK — Wilno 2009 przetestowano w tym roku. Zaś program, jaki
przygotowano na rok europejskiej stołeczności, a zarazem tysiąclecia
państwowości, stanowi nie tylko dla mnie wielkie pozytywne zaskoczenie. Nie ma
wątpliwości, że przyciągnie dodatkowe setki tysięcy gości z kraju i świata.
Naprawdę warto tam pojechać, i to nieraz.
Program obejmuje prawie 300 projektów i blisko 900 imprez dla ludzi o bardzo różnych zainteresowaniach.
Program Europejska Stolica Kultury — Wilno 2009 rozpocznie się mocnym uderzeniem w tegoroczny sylwestrowy wieczór. Będzie to musical oparty na nowej interpretacji znanej baśni E. T. A. Hoffmanna i baletu Piotra Czajkowskiego "Dziadek do orzechów", z udziałem ponad 150 tancerzy, aktorów i kaskaderów, według projektu Niemca Gerta Hofa, uważanego za najlepszego w świecie artystę światła. Z efektami akustycznymi i wizualnymi, projekcjami laserowymi i świetlnymi, efektami specjalnymi oraz z wykorzystaniem pirotechniki. Rozpocznie się 31 grudnia o godz. 23.00 i przez 45 minut prezentowany będzie na frontonie Pałacu Koncertów i Sportu, na prawym brzegu Wilii. Przekształconym w wielopiętrową przeszkloną scenę, co pozwoli na pokazanie tego spektaklu w warunkach zimowych pod odkrytym niebem. Widzowie będą go mogli oglądać nie tylko bezpośrednio, ale również na ogromnych telebimach na placu Katedralnym.
Po nim na placu rozpocznie się spektakl światła i dźwięku, również przygotowany przez Hofa. Ma to być połączenie realistycznych scen i surrealistycznych prezentacji przedstawiających w sposób symboliczny rozwój Litwy przez tysiąc lat, a zarazem kulminacja powitania Nowego Roku. Gert Hof skorzysta m.in. z najnowocześniejszego oświetlenia: 60 gigantycznych wielobarwnych reflektorów wielkiej mocy, 10 najsilniejszych na świecie dział laserowych i innych urządzeń. W jednej z jego części gmach katedry oświetlony zostanie słupem światła o średnicy 400 m i wysokości 60 km, widocznym nie tylko z miejsc bardzo oddalonych od Wilna, ale również z kosmosu. Spektakl potrwa 20 minut i zakończy się fajerwerkami w litewskich barwach narodowych: żółtej, zielonej i czerwonej, strzelającymi w niebo na około 300 m.
Oba spektakle, zaprezentowane jeden po drugim na obu brzegach Wilii, mają połączyć tradycyjną i współczesną kulturę Wilna. Symbolizujący nowoczesną metropolię musical na prawym brzegu rzeki "przekaże sztafetę" na jej lewy brzeg, na którym narodziła się litewska stolica. I za pomocą nowoczesnych środków przekazu przedstawiona zostanie historyczna droga, jaką Litwa przebyła przez 10 wieków. W ten sposób wkroczy ona w swoje drugie tysiąclecie, zaś Wilno w rolę Europejskiej Stolicy Kultury 2009. Po tej inauguracji zaczną się powszednie dni europejskiej stołeczności Wilna.
Niech będzie noc
Wykaz najważniejszych projektów i
imprez zajmuje ponad 80 stron. W programie są przedsięwzięcia, którym nadano
szczególną rangę: Kawiarnia Europejska, w której z udziałem gości zagranicznych
odbywać się będą dyskusje na tematy kultury, gospodarki i polityki. 2 maja w
Wilnie i w innych miastach Litwy będzie Dniem Muzyki Ulicznej. Na najdłuższą noc
roku, 20-21 czerwca, zapowiedziano święto kultury, sztuki i muzeów pod hasłem
"Niech będzie noc!". Od 19 do 27 września zacznie się "Sztuka w nieoczekiwanych
przestrzeniach", cykl wystaw, spektakli i imprez na ulicach, placach, rynkach,
mostach, w nieczynnych fontannach, na staromiejskich podwórkach. Zaś 20-22
listopada — Festiwal Światła — LUX.
Pozostałe imprezy i wydarzenia ujęto w cykle programowe. Wśród konferencji i zjazdów są m.in. Wileńskie Targi Sztuki, plenarne posiedzenie IETM — Międzynarodowej Sieci Sztuk Scenicznych oraz międzynarodowa konferencja na temat "Ile jest Europ w Europie?". W programie Sztuk Europejskich jest II Guadrennale Współczesnej Sztuki Litewskiej "Nowe oblicze miasta" i X Triennale Sztuki Bałtyckiej. Zaplanowane na 52 tygodnie "Pierwsze stulecie kina". Wystawy sztuki, m.in. "Pejzaże europejskie" oraz "Abstrakcja i impresjonizm — dwie tradycje malarstwa wileńskiego". Spektakle teatralne, m.in. "Piekło" Dantego Alighieri i "Idiota" Fiodora Dostojewskiego. Cykle koncertów laureatów konkursów dyrygenckich im. Herberta von Karajana oraz europejskiego jazzu. Festiwale: operowy, sztuki sakralnej, muzyki elektronicznej. Program Londyńskiej Orkiestry Symfonicznej poświęcony Wilnu i wiele innych.
W programie "(Roz) poznawanie kultur" jest m.in. cykl koncertów w Filharmonii Narodowej "Wspomnienia o Jaszy Haifetzie" — genialnym amerykańskim skrzypku, który edukację muzyczną rozpoczął na początku XX w. jako dziecko w Wilnie. Międzynarodowy Festiwal Kultury Alternatywnej "Ladyfest". Prezentacja kultury polskiej i inne imprezy. Program "Żywa historia" obejmuje całoroczny cykl imprez "Dialogi baroku", poświęconych architekturze, sztuce, muzyce, teatrowi, literaturze i tańcowi tego okresu, który pozostawił wspaniałą spuściznę, zwłaszcza w wileńskiej architekturze. Znalazło się w nim również "Wirtualne muzeum Wilna", "Rok 1984. Dramat przeżycia" oparty na książce George’a Orwella, "Spuścizna wileńskiego rzemiosła", "Requiem (Kaddish) ku czci ofiar Holocaustu" itd. Otwarta zostanie nowa ekspozycja w Muzeum KGB, poświęcona zbrodniom stalinowskim. W programie "Ludzie" m.in. festiwale: europejski młodzieży, gastronomiczny "Smaki świata", twórczości dzieci oraz subkultur, Międzynarodowy zlot 1500 skautów i harcerzy oraz dwa "Wesołe weekendy" prezentujące modę.
— Spodziewamy się, że w imprezach weźmie udział nie mniej niż 3 miliony osób, zaś ruch turystyczny, a także obroty sektora usług, wzrosną o 15 proc. Jednym z celów, jaki sobie stawiamy, jest spowodowanie, by kultura z outsidera stała się jednym z priorytetów państwa. Nasz program, w którym wystąpią artyści z 20 krajów Europy oraz przedstawiciele pozostałych kontynentów, stara się zacierać granicę między sztuką elitarną i popkulturą. 90 proc. imprez będzie premierami, a udział w ponad 60 proc. z nich — bezpłatny — opowiada Elona Bajoriniene, dyrektor ESK — Wilno 2009.