NAGRA Stefana Kudelskiego

Marcin Dobrowolski
opublikowano: 2015-06-23 15:43

Obserwując doświadczenia swoje i innych mogę śmiało powiedzieć, że jedno z największych zaskoczeń początkującego radiowca pojawia się wraz ze wspominaniem przez starszych kolegów najlepszych szwajcarskich sprzętów nagraniowych. Tym większe, że ta wspaniała aparatura ma swojską nazwę - NAGRA.

Historyk nie może sobie pozwolić na dywagacje o tym, "co by było, gdyby". Studia skutecznie tępią takie myślenie. Ale korci ono bardzo, zwłaszcza gdy podsumuje się olbrzymią liczbę wybitnych Polaków zmuszonych do emigracji w następstwie przegranej kampanii wrześniowej. Jednym z nich był Stefan Kudelski, genialny wynalazca, teraz nieco zapomniany, twórca bez wątpienia najlepszej aparatury nagraniowej w dotychczasowej historii elektroniki.

Maggie Smith, Stefan Kudelski i Maureen Stapleton na uroczystości wręczenia nagród Akademii Filmowej w 1978 r.
Maggie Smith, Stefan Kudelski i Maureen Stapleton na uroczystości wręczenia nagród Akademii Filmowej w 1978 r.

Dziadek Stefana - Jan Tomasz Kudelski - był architektem i urbanistą działającym w Stanisławowie. Do dziś w obecnym Iwanofrankowsku podziwiać można zaprojektowane przez niego budynki. Ojciec Stefana – Tadeusz, obrońca Lwowa przed Ukraińcami w 1918, po studiach architektonicznych na Politechnice Lwowskiej pracował w przemyśle chemicznym, matka – Irena z Ulbrichów była antropologiem. Ojcem chrzestnym Stefana był zaś przyjaciel Tadeusza, również Stefan, Starzyński - przedwojenny komisaryczny prezydent Warszawy. 

Dziesięcioletni Stefan wraz z rodzicami uciekł do południowej Francji przez Zaleszczyki, Rumunię i Węgry. Tam jego ojciec zaangażował się w działalność ruchu oporu, ale po zajęciu przez Niemcy nieokupowanej dotychczas strefy Vichy rodzina musiała uciekać do Szwajcarii - w przeciwnym razie groził im najmarniej obóz koncentracyjny. 

W Szwajcarii młody Stefan Kudelski podjął naukę w szkole średniej École Florimont w Genewie i jeszcze przed jej ukończeniem poważnie zainteresował się techniką i elektroniką. Zbudował własne laboratorium, w którym zajmował się m.in. urządzeniami do ekstrakcji pyłów z powietrza przy użyciu generatora wysokiej częstotliwości lub do mierzenia dokładności zegarów przy użyciu generatorów kwarcowych – kilka z nich Kudelski opatentował, choć nie znalazły one dotąd komercyjnego zastosowania. Od 1948 studiował fizykę i inżynierię fizyczną na Politechnice Federalnej w Lozannie. Studia jednak porzucił po dwóch latach stwierdzając, że nauczył się już wystarczająco wiele. Chyba słusznie.

Prototyp pierwszego magnetofonu skonstruował w 1951 roku, a już rok później podczas wystawy "The First International Amateur Recording Contest" w Lozannie zdobył pierwszą nagrodę. Maszyny montował w garażu ojca, a pierwszymi klientami mieli być przedstawiciele zagranicznych służb wywiadowczych najbardziej chyba zainteresowani miniaturyzacją sprzętu. 

Prawdziwą rewolucję przyniósł jednak model z 1957 r. o swojskiej nazwie NAGRA III. Tranzystorowa wersja tego magnetofonu była technologiczną rewelacją. Na zamówienie Białego Domu Kudelski zaprojektował specjalną wersję, która wmontowana w meble gabinetu prezydenta nagrywała i archiwizowała wszystkie rozmowy przeprowadzane przez gospodarza Gabinetu Owalnego. Co ciekawe, zamówienie z Waszyngtonu trafiło do Lozanny przez pośrednika w Tokio, bowiem słowo "Nagra" kojarzyło się Amerykanom z firmą japońską i tam szukali jej produktów. 

Dzięki jakości wykonania i niezawodności Nagra podbiła rynek i wkrótce był to podstawowy typ magnetofonu używany przez reporterów radiowych, telewizyjnych i studia filmowe na całym świecie. Kudelski otrzymał za niego cztery nagrody amerykańskiej Akademii Filmowej – dwie nagrody naukowo-techniczne oraz dwie statuetki Oscara, ponadto dwie nagrody przemysłu rozrywkowego Emmy i wiele innych. Jego sprzęt był wykorzystywany przy nagrywaniu dźwięku do filmów takich jak Egznorcysta (1973), Amadeusz (1984) czy Angielski Pacjent (1996). Jego magnetofony były wielokrotnie zabierany na pionierskie wyprawy wysokogórskie, w tym ekspedycje zimowe. W 1960 r. Nagra zarejestrowała ciszę głębin Rowu Mariańskiego podczas ekspedycji Jacquesa Piccarda na pokładzie batyskafu Triest II.

Kudelski uważał, że skoro jego urządzenie nagrywa, to Nagra jest najwłaściwszą dla niego nazwą. Znany był zresztą ze swojego dowcipu. Jedno z urządzeń nazwał IS, co gwarantowało łatwą wymowę w każdym języku. Wtajemniczeni wiedzieli, że to skrót od Idiotensicher, czyli po niemiecku 'niezawodny'.

Założona przez Stefana Kudelskiego w latach pięćdziesiątych firma funkcjonuje do dziś. Produkuje m.in. najwyższej klasy rejestratory dźwięku, dekodery telewizji cyfrowej (w tej branży firmy Kudelskiego mają 40% udział w światowym rynku), wzmacniacze elektroakustyczne, urządzenia elektroniczne klasy zarówno profesjonalnej, jak i najwyższej hi-fi oraz urządzenia taryfikujące do parkingów. Firmą zarządza od 1991 najstarszy syn Stefana Kudelskiego – Andrzej. Majątek rodziny Kudelskich szacowany jest na ok. 200 mln USD.

Stefan Kudelski w 1998 roku znalazł się wśród 100 największych geniuszy Szwajcarii (Gent Suisses, 1998).

Po roku 1990 odwiedzał Polskę, interesował się zmianami w naszym kraju i zgodnie ze stara tradycją polskiej emigracji w Szwajcarii, wspierał naszych studentów uczących się na tamtejszych uniwersytetach. Zmarł 26 stycznia 2013 r. w wieku 84 lat.