NIK opublikowała wnioski z zakończonych w połowie 2023 r. kontroli w Ministerstwie Finansów (MF), należącej do niego spółki Aplikacje Krytyczne (AKMF) i nadzorowanego Centrum Informatyki Resortu Finansów (CIRF).
NIK negatywnie oceniła działania MF związane z zapewnianiem usług informatycznych na rzecz resortu finansów w latach 2017-23. Kontrolerzy wskazali, że zadania związane m.in. z rozwojem i utrzymaniem oprogramowania oraz udzielaniem zamówień z obszaru IT były rozproszone i realizowane w różnym zakresie przez jednostki MF, CIRF i utworzoną w 2016 r AKMF.
„Funkcjonowanie przyjętego modelu realizacji zadań publicznych minister monitorował w sposób nierzetelny. Podejmowane w latach 2017–23 (do zakończenia kontroli NIK) działania związane z przebudową obszaru IT w resorcie finansów powodowały negatywne zmiany w całym resorcie finansów, w tym o charakterze majątkowym i kadrowym. Minister finansów nie przygotował należycie reorganizacji obszaru IT, w dodatku nie pełnił prawidłowo nadzoru nad spółką celową Aplikacje Krytyczne” – czytamy w raporcie NIK.
Według izby AKMF tworzyła oprogramowanie dla ministerstwa bez uzgodnionych kosztorysów i na podstawie przeszacowanych dotacji. Nie wystawiła także żadnych faktur za swoje usługi, wbrew umowie z ministrem. NIK wskazuje, że zmiany w obszarze IT w resorcie finansów spowodowały odpływ specjalistów.
„Na przemian decydowano o centralizacji usług wsparcia informatycznego, po czym ze zmian się wycofywano” – napisano.
Według kontrolerów jednym ze skutków reorganizacji obszaru IT w MF w 2021 r. miał być odpływ w latach 2021-22 blisko 280 wyspecjalizowanych pracowników IT, którzy zostali przeniesieni do CIRF m.in. z izb administracji skarbowej, Krajowej Informacji Skarbowej czy Krajowej Szkoły Skarbowości.
„Spośród 1,6 tys. pracowników IT przenoszonych do CIRF już w grudniu 2020 r. ponad 90 nie wyraziło na to zgody, a niektórzy zrezygnowali z pracy w resorcie” – podaje NIK.
Izba zwróciła uwagę na kwestie przenoszenia majątku ruchomego IT z jednostek MF do CIRF , komplikacje z tym związane i fakt, że nie zdołano przenieść wszystkich licencji na oprogramowanie do CIRF
„Nie zawarto żadnych umów ustalających zasady, warunki i terminy użyczania przez CIRF majątku IT jednostkom MF. Nie ustalono też tej kwestii w regulacjach wewnętrznych. Zresztą przeciążone CIRF nie było w stanie przejąć i zewidencjonować w wyznaczonym okresie takiej ilości sprzętu IT . Do ksiąg rachunkowych CIRF nie wprowadzono ponad 161 tys. składników majątku ruchomego IT o wartości blisko 535 mln zł (lub wprowadzono z opóźnieniem), co naruszało przepisy ustawy o rachunkowości” – czytamy.
Jak podaje NIK w listopadzie 2022 r. zdecydowano o decentralizacji usług wsparcia świadczonych dotąd w CIRF, co miało oznaczać przeniesienie blisko 1,5 tys. pracowników IT z CIRF z powrotem do macierzystych jednostek MF. Powołany zespół ostatecznie zarekomendował pozostawienie zadań wsparcia bezpośredniego w CIRF, a w maju 2023 r. zapadła decyzja o wstrzymaniu decentralizacji.
NIK zwraca uwagę, że AKMF w latach 2017–23 nie wystawiła ani jednej faktury w celu rozliczenia świadczonych na rzecz ministra usług, mimo że je realizowała w ramach zleceń na tworzenie oprogramowania.
„Było to niezgodne z umową z ministrem i ustawą o spółce celowej. Sam minister przez te 6 lat nie monitorował spółki w sposób należyty i nie doprowadził do prawidłowych rozliczeń” – czytamy.
Izba wskazuje, że z umowy między MF a AKMF w 2019 r. wykreślono obowiązek przedstawiania wyceny zleceń na oprogramowanie. Zaprzestano sporządzania kosztorysów realizacji zleceń przez AKMF, co było niezgodne z zasadami gospodarności, jako że na etapie planowania minister nie znał zakładanych kosztów realizacji poszczególnych prac przewidzianych umową. Spółka przesyłała ministrowi informacje o wartości przekazywanego resortowi oprogramowania dopiero na początku kolejnego roku, co wykluczało rzetelną ocenę, czy w grę wchodziły rozwiązania tańsze. Wskazuje, że ministerstwo nie kontrolowało zależności pomiędzy wysokością przyznawanej spółce dotacji, a wartością wytworzonego i przekazywanego nieodpłatnie ministrowi oprogramowania.
Wiele uwagi NIK w swoich zarzutach poświęca kwestiom księgowym.
„Oprogramowanie przekazywane nieodpłatnie przez AKMF ewidencjonowano w ministerstwie w znacznej części z opóźnieniem (sięgającym nawet 699 dni), a więc niezgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych i z ustawą o rachunkowości – i dotyczyło to 79 proc. oprogramowania o łącznej wartości inwentarzowej 60,3 mln zł. W latach 2021-22 w CIRF nie wprowadzono lub wprowadzono z opóźnieniem do ksiąg rachunkowych centrum składniki majątku o wartości blisko 535 mln zł. Nie zewidencjonowano także operacji gospodarczych na kwotę 325 mln zł, co przekładało się na nierzetelność ksiąg rachunkowych centrum” – czytamy.
NIK w związku ze stwierdzonymi w toku kontroli nieprawidłowościami skierowała do właściwego naczelnika urzędu skarbowego oraz do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa skarbowego oraz przestępstwa polegającego na nierzetelnym prowadzeniu ksiąg rachunkowych ministerstwa oraz CIRF.
Każda ze skontrolowanych instytucji zgłosiła zastrzeżenia do wystąpień pokontrolnych NIK. Izba w opublikowanych w czwartek wynikach kontroli ich nie zamieściła.