Nowe prawo antyzatorowe: co zyskają MŚP

Wierzyciele z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) uzyskają prawo, które w założeniu ma poprawić ich sytuację w relacjach z zadłużonymi u nich dużymi firmami. Ogłoszona już w Dzienniku Ustaw nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych nie będzie uznawać w umowach zapisów, które ograniczają wypłaty należne mniejszym kontrahentom.

Zakazany zakaz

Nowelizacja tej tzw. ustawy antyzatorowej wprowadza zasadę, że gdy duża firma jest dłużnikiem mikro, małego albo średniego przedsiębiorcy, to zastrzeżenie umowne wyłączające lub ograniczające jego prawo do przelewu wierzytelności w przeterminowanych transakcjach będzie bezskuteczne. Chodzi o sytuacje, w których danej należności nie zapłacono w terminie określonym w umowie, a w przypadku jego nieokreślenia - od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Zasada ta nie będzie dotyczyła kontraktów handlowych zawieranych z podmiotem publicznym. Podlegają one bowiem prawu, zgodnie z którym za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, czyli m.in. za niewykonanie w terminie zobowiązania, ponoszą one określone konsekwencje jak np. zapłata odsetek, kar i innych opłat.

Współtwórcy nowelizacji - resort rozwoju oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) - przewidują, że zniesienie umownego zakazu przelewu wierzytelności oraz innych postanowień umownych mających ten sam cel, czyli ograniczenie praw wierzyciela - np. przez wymaganie zgody dłużnika na taki przelew - powinno poprawić płynność finansową firm z sektora MŚP w transakcjach z dużymi przedsiębiorcami. Resort zauważa, że zapisywane w umowach zakazy cesji wierzytelności czy inne obostrzenia w ich zapłacie są nadużywane i to może prowadzić do utraty płynności, a w konsekwencji do zatorów płatniczych.

Leszek Dutkiewicz, doradca restrukturyzacyjny, partner w kancelarii Russell Bedford, przyznaje, że nowe rozwiązanie może korzystnie wpłynąć na płynność finansową mniejszych przedsiębiorstw. Podobnie ocenia je Daria Pośpiech-Przeor, radca prawny, partner w Kancelarii Żuk Pośpiech. Ustawodawca dostrzegł – jak podkreśla – relacje, w których występuje element przewagi kontraktowej. Zwraca ona przy tym uwagę na znowelizowaną treść corocznych jawnych sprawozdań o stosowanych przez firmy terminach zapłaty. Trzeba będzie wskazywać w nich nie tylko udział procentowy poszczególnych nieotrzymanych świadczeń pieniężnych w całkowitej wartości, należnych danemu podmiotowi w danym roku - ale także niespełnionych świadczeń w łącznej wartości tych, do których spełnienia dana firma była zobowiązana. To powinno lepiej odzwierciedlać praktyki płatnicze największych przedsiębiorstw.

– Według ustawodawcy MŚP będą mogły ocenić czyjąś wiarygodność płatniczą. To może uchronić przed nawiązaniem współpracy z ryzykownymi i niepewnymi kontrahentami – mówi Daria Pośpiech-Przeor.

Do przepisów o sprawozdaniach nowelizacja wprowadza też inne zmiany, wydłużając zarazem czas na ich złożenie - do 30 kwietnia następnego roku. Dotychczas termin upływał 31 stycznia.

– To zbyt krótki czas, by móc przygotować wszystkie informacje o płatnościach z zeszłego roku, zwłaszcza w przypadku znacznej ich ilości. Koniec kwietnia jest terminem umożliwiającym dokładne i rzetelne przeanalizowanie danych – twierdzi Leszek Dutkiewicz.

Na plus ocenia on także wyłączenie z obowiązku sprawozdawczego operacji handlowych zawieranych w działalności ubezpieczeniowej, transakcji między członkami tej samej grupy kapitałowej oraz przedawnionych świadczeń pieniężnych. Za dobrą zmianę uważa również zwolnienie z tej powinności publicznych podmiotów leczniczych.

Pod lupą UOKiK

Nie znaczy to jednak, że przedsiębiorcom nie przybędzie dodatkowych obowiązków związanych ze sporządzaniem sprawozdań – jak np. konieczność uzasadniania ich korekt. Daria Pośpiech-Przeor uważa, że m.in. tymi zmianami nowelizacja może dodatkowo zwiększyć biurokrację w prowadzeniu biznesu.

– Czy rozbudowane sprawozdania wpłyną na likwidację zatorów płatniczych? Wiedząc, że małe przedsiębiorstwo często nie ma zbyt dużej swobody w wyborze kontrahenta, śmiem twierdzić, że niestety pozostanie to jedynie życzeniem ustawodawcy – prognozuje.

Pozytywną ocenę wystawia natomiast przyznanej prezesowi UOKiK uznaniowości przy wymiarze sankcji i modyfikacjom wzoru obliczania maksymalnej kary za nadmierne opóźnienie w spełnianiu świadczeń pieniężnych. Uważa, że dzięki temu zwiększy się efektywność postępowań prowadzonych przez szefa tego urzędu.

– Ponadto przedsiębiorca będzie zobowiązany do współpracy z urzędem, która po spełnieniu określonych warunków ma być bardziej niż dotąd premiowana, bo obniżeniem o 20 proc. nałożonej kary pieniężnej. Obecnie obniżka wynosi 10 proc. W każdym razie dotychczasowe przepisy nie pozwalały na swobodne działanie prezesa UOKiK, wzięcie pod uwagę szczególnych uwarunkowań gospodarczych czy konkretnych okoliczności dotyczących przedsiębiorców – mówi przedstawicielka Kancelarii Żuk Pośpiech.

Zwraca uwagę, że nowelizacja stwarza przedsiębiorcom możliwość odniesienia się do uwag prezesa UOKiK jeszcze przed wszczęciem postępowania. Służyć temu mają tzw. wezwania miękkie, pozwalające na wyjaśnienie wątpliwości czy nieprawidłowości bez wszczynania formalnych działań.

Przedstawiciel kancelarii Russell Bedford ma jednak obawy, że uznaniowy wymiar kary, mimo obowiązku wskazania jego przesłanek i stosowania ustawowego wzoru do obliczenia jej maksymalnej wysokości, może prowadzić do nadużyć.

– Rezultaty tych nowych zasad może w niewielkim stopniu łagodzić wyższa skala jej automatycznego obniżenia, czyli o 20 proc., gdy ukarany zapłaci wyznaczoną kwotę sankcji w ciągu 14 dni od otrzymania decyzji i zrzeknie się możliwości jej kwestionowania. To zmiana raczej na otarcie łez – twierdzi Leszek Dutkiewicz.

Nowelizacja wchodzi w życie 6 grudnia, ale część jej przepisów później. Regulacje dotyczące wspomnianej bezskuteczności zastrzeżeń umownych zaczną obowiązywać po dwóch miesiącach od tej daty, a obowiązków sprawozdawczych - od 1 stycznia 2023 r.