Programy mieszkaniowe mogłyby zastąpić ulgi
SPOSÓB NA ULGĘ: Istnieją lokale — głównie finansowane przez inwestorów indywidualnych — faktycznie już zasiedlone, a formalnie jeszcze nie oddane do użytku.
Według ocen rządowych — bezpośrednia interwencja państwa na rynku mieszkaniowym w postaci dotychczasowych ulg podatkowych nie przynosi oczekiwanych skutków. Stopniowe odejście od nich pozwoliłoby na wprowadzenie w życie spójnego programu nowej polityki mieszkaniowej. Miałaby ona dwa główne zadania: zahamowanie degradacji istniejących budynków oraz stworzenie programów skierowanych do wszystkich grup społecznych.
DYSKUSJA na temat perspektyw budownictwa mieszkaniowego w Polsce ogniskuje się przede wszystkim wokół skali bezpośredniej interwencji państwa. Do roku 1999 jej podstawowym narzędziem pozostają podatkowe ulgi mieszkaniowe — budowlana i remontowa. Ich skuteczność — mierzona liczbą oddanych do użytku nowych lokali — okazuje się coraz mniejsza (patrz wykres). Nie udało się także zahamować dramatycznego narastania tzw. luki remontowej — łączny koszt koniecznych, a nie przeprowadzanych, remontów kapitalnych istniejących budynków szacowany jest jako równowartość budowy 750 tys. nowych mieszkań.
ULGI MIESZKANIOWE budzą też wątpliwości z punktu widzenia zasad sprawiedliwości społecznej. Skierowane są bowiem niemal wyłącznie na wsparcie sektora mieszkań własnościowych, a ich beneficjentami są w większości obywatele lepiej sytuowani i bardziej zaradni. Nakłady równe łącznej kwocie ulg, skierowane do szeroko rozumianego sektora mieszkań przeznaczonych na wynajem, zaspokoiłyby potrzeby dużo większej liczby rodzin. Rozwój tego sektora budownictwa zwiększyłby też — niezwykle pożądaną z punktu widzenia interesów gospodarki — mobilność siły roboczej. Lokale czynszowe nie stanowią bowiem takiego hamulca społecznej ruchliwości, jak mieszkania czy domy własnościowe.
ZAMIAST ULG rząd proponuje dziewięć szczegółowych programów wspomagających budownictwo mieszkaniowe, wymagających stałego finansowania przez budżet państwa:
- rozbudowa systemu dodatków mieszkaniowych — które poprzez gminy powinny trafiać do rodzin mających trudności z regularnym opłacaniem czynszów;
- wspomaganie remontów — głównie starych domów w bardzo złym stanie, których właściciele nie mogą doczekać się środków finansowych drogą urealnienia czynszów;
- program „własne mieszkanie” — skierowany do rodzin o średnich dochodach, które zdecydują się na skorzystanie z kredytu hipotecznego na zakup pierwszego mieszkania lub rozbudowę dotychczasowego lokum;
- wspieranie długoterminowego oszczędzania — poprzez dopłacanie do oprocentowanych wkładów w kasach mieszkaniowo-budowlanych na bazie istniejących kas mieszkaniowych;
- wspomaganie budownictwa społecznego — polegające na udzielaniu preferencyjnego kredytu oraz częściowym jego umarzaniu;
- socjalny program mieszkaniowy — czyli budowa i prowadzenie (przy pomocy samorządów i organizacji pozarządowych) bieżącej działalności noclegowni, schronisk i pensjonatów socjalnych;
- wspieranie termomodernizacji — ocieplenie domów zmniejszy społeczną dolegliwość urealnienia wysokości czynszów;
- rozwój infrastruktury — umożliwiający przełamywanie bariery niskiej podaży uzbrojonych gruntów pod budownictwo mieszkaniowe;
- usuwanie skutków klęsk żywiołowych — uporządkowanie i rozbudowanie systemu pomocy państwa dla właścicieli i zarządców budynków oraz gmin dotkniętych klęskami żywiołowymi.
NAJWAŻNIEJSZYM celem zmian w otoczeniu prawnym budownictwa ma być doprowadzenie do obniżenia kosztów budowy nowych mieszkań. Podstawowe znaczenie dla poprawy warunków inwestycji będą miały zmiany ustaw — o gospodarce nieruchomościami i o własności lokali oraz o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
DZIEWIĘĆ rządowych programów prezentuje się na papierze dość obiecująco. Problem w tym, jaka będzie rzeczywista oferta budżetu państwa wobec całego sektora budownictwa mieszkaniowego. Na razie zanosi się na to, że pozostawienie lub likwidacja ulg mieszkaniowych będzie jedną z najgrubszych kości niezgody w zbliżającej się parlamentarnej debacie podatkowej.