Spółki skarbu wróciły do normy. Swojej normy

W latach 2021-22 spółki kontrolowane przez państwo były bardzo źle oceniane przez analityków i zarządzających w rankingu Giełdowa Spółka Roku. Zajmowały miejsca dziewięćdziesiąte i dalsze, co przy ich ogólnej liczbie sprawiało, że mniej więcej co druga spółka z ogona rankingu była podmiotem z udziałem skarbu państwa. Jedynie Torpol był wyjątkiem, ale 71 miejsce też trudno uznawać za sukces.

Wyniki rankingu za 2023 r. wyglądały już lepiej. W ogonie rankingu znalazło się tylko dziewięć zamiast kilkunastu spółek, w których za sznurki pociąga państwo. Ankieta została przeprowadzona po październikowych wyborach, a nawet powołaniu nowego rządu. Niewykluczone więc, że był to swoisty kredyt zaufania dla zdominowanej przez PO koalicji rządzącej. Zwłaszcza, że rónież kursy spółek z warszawskiej giełdy zaraz po wyborach poszły w górę, co można było odczytywać jako przejaw nadziei inwestorów związanych z nowym politycznym otwarciem.

Dobre złego początki

W edycji za rok 2024 oceny zdominowanych przez państwo form giełdowych są jeszcze lepsze. Po raz pierwszy od kilku lat takie podmioty zostały sklasyfikowane w pierwszej pięćdziesiątce rankingu Giełdowa Spółka Roku. Stało się to udziałem PKO BP, Torpolu i PZU. Na miejscach w końcówce zestawienia (czyli poniżej dziewięćdziesiątego) znalazły się zaś tylko trzy spółki kontrolowane przez państwo. W stosunku do lat 2021-22, gdy w ogonie było ich po kilkanaście poprawa jest więc ewidentna.

Nie należy jednak przesadzać z łączeniem tej zmiany z wychyleniem politycznego wahadła. W 2023 r. trzema najgorszymi spółkami były spółki z udziałem skarbu panstwa. W 2024 r. jest trochę inaczej, bo między Bogdankę i Grupę Azoty wepchnęło się prywatne Pepco Group. W efekcie trzy najgorsze spółki z wiodącym akcjonariuszem państwowym zajęły ostatnie (JSW), przedostatnie (Grupa Azoty) i czwarte miejsce od końca (Bogdanka). Przypomina to sytuację ze schyłkowych lat rządów PiS-u. Tyle że trochę wcześniej, nawet za poprzedniego rządu, spółki zdominowane przez państwo nie były oceniane aż tak źle. W zestawieniu za 2018 r. na siódmym miejscu od końca zdjęcia z giełdy oczekiwało Prime Car Management, świeżo przejęte przez grupę PKO BP. Spośród państwowych, o których delistingu nikt nie myślał, najgorzej został oceniony KGHM. To najgorsze miejsce wśród spółek kontrolowanych przez państwo oznaczało dopiero dwunaste miejsce od końca.

W pierwszej pięćdziesiątce znalazło się wtedy pięć spółek, w których politycy mogą pociągać za sznurki – PKO BP, PZU, Orlen, Pekao i Alior. Dwóm pierwszym udało się to również rok później. Na tym tle klasyfikacja za 2024 r. nie wyróżnia się niczym szczególnym w stosunku do tej ze środka rządów PiS, a na dodatek miejsca najlepiej ocenionych narodowych czempionów i tak nie są wysokie.

Koniunktura, zarząd i IR

PKO BP w najnowszej edycji rankingu zostało sklasyfikowane na 34 miejscu, a PZU na 48. W 2018 r. bank był 26, a ubezpieczyciel 34. Rok później instytucje zajęły – odpowiednio – 36 i 47 miejsce. W 2020 r., gdy osuwanie się spółek kontrolowanych przez państwo w dół rzestawienia było już ewidentnie widoczne. PKO BP wspięło się aż na 22 miejsce. Niedługo potem NBP zaczął podnosić stopy procentowe, co poprawiało sytuację całego sektora. W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że w latach 2021-22 trzy z czterech najlepiej ocenianych państwowych spółek były beneficjentami podwyższonych stóp procentowych (Alior, PZU i PKO BP). W 2023 r. wypadły one już poza pierwsza setkę, zastąpione przez Pekao wśród najlepiej – choć wciąż raczej słabo – ocenianych spółek z państwem w środku.

Widać więc, że na ocenę spółek zdominowanych przez państwo istotnie wpływa koniunktura na rynku, na którym działają. Czynników politycznych można doszukiwać się w ocenie kompetencji zarządów. Te tradycyjnie oceniane są dość słabo i niekoniecznie najlepiej w spółkach sklasyfikowanych najwyżej. Np. w 2024 r. za najbardziej kompetentny państwowy zarząd zostało uznane kierownictwo Tauronu, które w podkategorii dotyczącej kompetencji zarządu zajęło 55 miejsce, plasując się o dwa oczka wyżej niż w rankingu ogólnym. Tymczasem ocena zarządów PKO BP i PZU dała im miejsca dopiero w dziewiątej dziesiątce tej podkategorii.

Z perspektywy lat widać, że tak jak ocena zarządów generalnie ciąży spółkom, w których państwo ogrywa wiodącą rolę, tak ocena relacji inwestorskich pozytywnie wpływa na ich miejsce w całokształcie rankingu. Np. w rankingu za 2024 r. aż cztery kontrolowane przez państwo spółki znalazły się w pierwszej trzydziestce podmiotów o najlepiej ocenianych relacjach z inwestorami. Można przyjąć, że akurat w tym zakresie spółki te korzystają na skali działalności. Zazwyczaj są to po prostu giganci polskiej gospodarki. Nawet jeśli więc decyzje zarządów niekoniecznie podejmowane są w najlepszym interesie spółek, a realizują jakieś inne cele ich politycznych mocodawców, to od strony formalnej relacjom inwestorskim trudno cokolwiek zarzucić. W wielkich firmach zajmują się nimi wyspecjalizowane kilkuosobowe komórki z pokaźnymi budżetami, a nie pojedynczy pracownicy, dla których jest to jeden z kilku obszarów aktywności zawodowej. Duży po prostu może więcej.