"United, independent, and autonomous Poland"

Marcin Dobrowolski
opublikowano: 2016-01-08 15:13

Ogłoszone 8 stycznia 1918 r. przed Kongresem USA przez prezydenta Wilsona warunki rozmów pokojowych z II Rzeszą, Austro-Węgrami i ich sojusznikami znane są Polakom głównie przez punkt 13. dotyczący niepodległości naszego kraju. Jednak pozostałe zapisy są również istotne, ponieważ wpłynęły na politykę gospodarczą i międzynarodową kolejnych dziesięcioleci.

Choć już w styczniu 1917 r. (czyli jeszcze przed przystąpieniem USA do wojny światowej) w wygłoszonym orędziu prezydent Wilson mówił o potrzebie utworzenia zjednoczonej, niepodległej i samo stanowiącej się Polski, to jednak dopiero przedstawienie czternastu warunkowych punktów zapisało się jako doniosły akt historyczny. Przyczyną tego było precedensowe umieszczenie tzw. kwestii polskiej w całościowym, choć niezwykle zwięzłym, planie regulacji powojennego ładu. 

Woodrow Wilson
Woodrow Wilson

Nowy porządek miał przynieść całkowitą jawność układów pokojowych. Choć dziś wydawać nam się to może niemożliwe, to jeszcze na początku XX wieku wiele umów zawieranych było w sposób tajny, bez wiedzy społeczeństwa, między rządami bądź spokrewnionymi domami panującymi. 

Rozbicie wielonarodowych mocarstw oraz potęg kolonialnych było jednym z najważniejszych zapisów. Zamorskie posiadłości Niemiec miały być przez nie scedowane z uwzględnieniem interesów rządów zainteresowanych oraz miejscowej ludności. Warto zaznaczyć, że było to preludium do wystosowanego w czasie kolejnej wojny światowej żądania Roosevelta dekolonizacji imperiów, które zostało spełnione po pokonaniu III Rzeszy i Japonii. 

Jednym z najbardziej doniosłych skutków było natomiast stworzenie Ligi Narodów, która w zamyśle Wilsona gwarantować miała trwały pokój między państwami i narodami. Niestety, odmowa USA przystąpienia do organizacji oraz ograniczone kompetencje sparaliżowały jej prace. Zdobycie władzy przez Hitlera, wprowadzone zbrojenia jawnie łamiące ustalenia powojennych traktatów całkowicie skompromitowały Ligę w latach 30.

Pełne brzmienie Czternastu punktów:

1. Porozumienia pokojowe będą jawnie zawierane, nie będzie już porozumień tajnych. Dyplomacja ma działać jawnie i publicznie.

2. Całkowita wolność żeglugi na morzach, poza wodami terytorialnymi, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny, poza przypadkami, kiedy morza te będą zamknięte całkowicie lub częściowo przez działania międzynarodowe, mające na celu wykonanie międzynarodowych porozumień.

3. Zniesienie barier gospodarczych i ustalenie warunków handlu równych dla wszystkich narodów akceptujących pokój i stowarzyszonych dla jego utrzymania.

4. Wzajemna wymiana wystarczających gwarancji, tak aby zbrojenia narodowe zostały zredukowane do minimum.

5. Rozstrzygnięcie sporów kolonialnych w atmosferze swobodnej, otwartej i całkowicie bezstronnej, ale przestrzegając zasady, że interesy ludności zainteresowanej mają równą wagę co interesy Rządów.

6. Ewakuacja wszystkich rosyjskich terytoriów i uregulowanie stosunków z Rosją, Rosja ma prawo do samookreślenia swojego ustroju politycznego.

7. Belgia musi być ewakuowana i stać się w pełni suwerennym krajem.

8. Terytorium francuskie zostanie uwolnione i odbudowane. Alzacja i Lotaryngia mają powrócić do Francji.

9. Korekta granicy włoskiej, wzdłuż linii narodowościowej.

10. Stworzenie możliwości autonomicznego rozwoju narodom Austro-Węgier.

11. Rumunia, Serbia i Czarnogóra odzyskają utracone w czasie wojny terytoria, Serbii zostanie przyznany wolny dostęp do morza, stosunki między różnymi państwami bałkańskimi muszą być oparte na przyjacielskich porozumieniach, uwzględniających linie podziału wspólnot i narodowości.

12. Ludności tureckiej Imperium Osmańskiego zapewniona zostanie suwerenność i bezpieczeństwo, innym narodom zamieszkującym Imperium przysługuje prawo do bezpieczeństwa i rozwoju, oraz autonomia. Dardanele zostaną otwarte dla okrętów i statków handlowych, zabezpieczone gwarancją międzynarodową.

13. Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa ma być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową.

14. Stworzenie Ligi Narodów, której celem będzie zapewnienie gwarancji niepodległości politycznej oraz integralności terytorialnej wszystkich państw.