Żadna duża konferencja nie może się dziś obyć bez panelu o ESG. Michael O’Leary w komentarzu do rocznych wyników finansowych nie mówi już, że Ryanair to linia nr 1 w Europie, tylko linia nr 1 w ESG. Carlsberg Polska edukuje i intryguje tematem ESG przy pomocy Ptaszka Staszka autorstwa Piotra Jedlińskiego. Auchan Polska rozpoczął współpracę z 200 poddostawcami produktów odpowiadających za najwięcej śladu węglowego, w tym roku zwiększy tę liczbę do 300, a w 2026 r. obejmie akcją wszystkich. I nikogo to nie dziwi.
Zmiany dla milionów firm, gotowości brak
150 największych spółek giełdowych będzie musiało przedstawić w przyszłym roku sprawozdania za 2024 r. spełniające wymogi dyrektywy CSRD oraz towarzyszących jej Europejskich Standardów Raportowania Zrównoważonego Rozwoju (ESRS). Raporty ESG dotyczą obszarów środowiskowego (E), społecznego i praw człowieka (S) oraz ładu korporacyjnego (G). W 2027 r. obowiązek obejmie 3,5 tys. firm. Według szacunkowych danych Komisji Europejskiej nowe zasady raportowania obejmą w całej UE ok. 50 tys. przedsiębiorstw, w tym ok. 4-5 tys. w Polsce. Anna Kornecka, prezeska stowarzyszenia ESG Impact Network, powiedziała w podkaście E.ON Talks, że pośrednio, czyli poprzez łańcuchy dostaw, ten zasięg może być znacznie większy i dyrektywa może w najbliższych latach dotyczyć nawet ok. miliona polskich firm.
Tymczasem w benchmarku klimatyczno-środowiskowym KPMG 100 największych polskich spółek zdobyło 5,2 na 10 punktów. W ostatnim raporcie tej firmy o ESG tylko połowa respondentów traktuje ten temat jako kwestię strategiczną, integralną część podstawowej działalności i strategii. Największą wagę przywiązują do dekarbonizacji i transformacji w kierunku zerowej emisji netto. Na drugim miejscu znajdują się tematy różnorodności, równości i inkluzywności.
48 proc. firm deklaruje, że publikuje raporty ESG, ale jedynie 19 proc. jest gotowych na raportowanie wg CSRD i ESRS – wynika z raportu PwC. 20 proc. firm twierdzi, że ich strategia biznesowa zawiera jasno określone cele zrównoważonego rozwoju, podczas gdy w przypadku firm z centralą zagraniczną to aż 67 proc.
Trzy kategorie firm i dwa podejścia do sprawy
Polskie firmy dzielą się na trzy kategorie w podejściu do raportowania ESG.
– Giełdowe spółki już raportują pozafinansowe wyniki i są dobrze przygotowane do wdrożenia dyrektywy CSRD. Tu trzeba zrobić ukłon w stronę GPW, która je wyedukowała. Natomiast 3,5 tys. firm w Polsce, które w 2026 r. będą musiały przedstawić raport za 2025 r., w większości będzie zaczynać od zera. Zwykle nie mają strategii, muszą zrobić analizę istotności, interesariuszy, zdecydować, jakie są elementy składowe ich pozafinansowej działalności. Sam raport to wisienka na torcie, najważniejsza jest strategia. Część firm rozpoczęła przygotowania, część zostawia wszystko na ostatnią chwilę, a część w ogóle nie zdaje sobie sprawy z nadchodzących zmian. Na szczęście dla MŚP Unia Europejska przygotowała dobrowolne i uproszczone standardy raportowania. Pomoże im to, gdy duży partner biznesowy będzie od nich oczekiwał informacji z obszaru ESG – mówi Agnieszka Orłowska, prezes ESG Institute, firmy doradczej.
Według dr. Łukasza Marciniaka z Hutchinson Institute, firmy doradczej wyspecjalizowanej w transformacji, który podczas Kongresu AGD miał wystąpienie na panelu poświęconym ESG, szefowie firm mają do wyboru dwie drogi.
– Raportować, a potem zobaczyć, co to raportowanie przyniesie, nakazać firmie osiągnięcie jakichś wyników. Wówczas to wskaźniki determinują strategię firmy. Można też najpierw zadać sobie pytanie, jak wygląda ESG w firmie, wykorzystać konieczne zmiany do rozwoju, stworzyć najlepsze praktyki, które zdecydują o standardach. Czyli najpierw się zmienić, a potem raportować. Te dwa podejścia są jak malowanie trawy i wysiewanie trawnika – mówi dr Łukasz Marciniak.
Ponieważ rośnie rola ESG, rośnie też rola osób, które odpowiadają za ten obszar. Helena Helmersson awansowała z CSO na prezeskę H&M w 2020 r.
– Początkowo uważano, że wysiłki na rzecz zrównoważonego rozwoju należą do miękkiej strony biznesu, gdzieś pomiędzy zasobami ludzkimi, marketingiem i komunikacją oraz bezpieczeństwem i higieną. Jednak obecnie dyrektor CSO rozmawia na równi z ludźmi odpowiadającymi w firmach za finanse, innowacje i strategię, bo takie działania po prostu opłacają się markom – tłumaczy Natalia Geming, partnership manager w Posadzimy.pl, firmie, która wzmacnia działania firm w obszarze ESG i CSR poprzez sadzenie drzew w ich imieniu.
– Rekrutacji zewnętrznych w obszarze ESG nie ma obecnie dużo. Najczęściej promuje się lub przesuwa osoby z wewnątrz, poszerza odpowiedzialność szefów finansów lub HR o tę tematykę. Przewidujemy, że sytuacja może się zmienić na przełomie 2025-26 r., gdy obowiązek raportowania obejmie większą liczbę firm oraz gdy w ramach międzynarodowych struktur będą kaskadowane projekty do spółek lokalnych, co wymusi powstanie zespołów również w Polsce - mówi Piotr Sulerzycki, senior executive manager i lider praktyki ESG w Michael Page.
E
Najbardziej rozwinięty jest obszar dotyczący ochrony środowiska. Niektórym branżom ekologiczne inicjatywy przychodzą łatwiej niż innym.
– Łatwiej jest branży technologicznej. Działają w niej firmy innowacyjne, które podchodzą do tego nie jak do obowiązku, tylko szansy na zbudowanie przewagi konkurencyjnej. Jest wiele świetnych przykładów, w tym podłączanie serwerowni do OZE. Jest świetny filmik, w którym Matka Natura przepytuje zarząd Apple, w ten sposób firma pokazuje raport ESG. Dobry przykład to także cała branża związana z OZE, np. Polenergia. Te firmy są ESG, żyją nim, a dzięki nim inni też mogą przejść transformację energetyczną. Na świecie jest dużo fajnych przykładów z branży modowej, ale nie znalazłam ich w Polsce. Firma Patagonia szyje odzież sportową z materiałów, w których nie wykorzystuje się ropy, całkowicie nadających się do recyklingu. W rolnictwie jest trend na regeneratywną uprawę. Najtrudniej jest w przemyśle ciężkim i chemicznym, które potrzebują energii, bo przecież najlepsza jest energia, która nie została zużyta. W tym momencie nie ma dla nich ekologicznych alternatyw. Nawet jeśli firma chciałaby działać ekologicznie, to brakuje innowacyjnych rozwiązań, ale jestem pewna, że zaczną się wkrótce pojawiać – mówi Agnieszka Orłowska.
Od tego roku duże firmy muszą obliczać ślad węglowy. Z wyprzedzeniem takie raporty za ubiegły rok złożyło 180 polskich firm, a najlepiej wypadł InPost, który dostał od CDP ocenę A-. Niestety większość spółek ogranicza się do liczenia śladu węglowego w zakresie 1, czyli bezpośredniej emisji wynikającej ze spalania paliw kopalnych przez firmę lub powstających podczas produkcji, i zakresu 2, czyli emisji pośredniej w związku z produkcją zużywanej przez spółkę energii elektrycznej i cieplnej. Niewiele liczy w zakresie 3, czyli emisji powstałej w całym łańcuchu wartości, np. transporcie czy podczas korzystania przez użytkowników końcowych, a ten zakres odpowiada za nawet 70 proc. całkowitej emisji. W przypadku banków ten zakres określa emisje powstałe w związku z udzielonymi kredytami.
S
Kolejny element ESG to odpowiedzialność społeczna, która dotyczy odpowiedzialności za pracowników i osoby zatrudnione w firmach w łańcuchu dostaw, a także lokalne społeczności.
– Dużo fajnego dzieje się w obszarze dbałości o własnych pracowników. Nowością jest rozszerzenie odpowiedzialności o te dwa dodatkowe obszary. Wolontariaty będą nadal popularne, ale firmy będą dążyły do tego, by były spójne ze strategią ESG. Nie będzie to spontaniczna akcja pomocy, tylko przemyślany projekt, który rozwiązuje problemy społeczne wokół firmy – uważa prezeska ESG Institute.
Zapalnym punktem jest wyrównanie pozycji kobiet. Dyrektywa Women on boards wyznacza cele, które firmy powinny spełnić w 2026 r.: 33 proc. kobiet w zarządach lub 40 proc. w radach nadzorczych.
– Przed nami jeszcze długa droga. W Polsce mężczyźni stanowią w zarządach 73 proc. i 72 proc. prezesów – to dane za 2023 r. z Instytutu Ekonomicznego. W UE jest to 66 i 92 proc. Luka płacowa w zarządach wynosi 14 proc. – mówi Agnieszka Orłowska.
7 czerwca 2026 r. zacznie obowiązywać dyrektywa o jawności płac. Najpoważniejsze obowiązki będą mieć firmy zatrudniające ponad 150 pracowników, które pierwszy raport będą musiały złożyć w 2027 r., a okres sprawozdawczości obejmie cały 2026 r. W 2031 r. pierwszy raport będą musiały złożyć firmy zatrudniające co najmniej 100 osób.
– Dyrektywa o jawności płac najczęściej kojarzy się z obowiązkiem podawania kandydatom do pracy wysokości wynagrodzeń lub widełek płacowych. Jest to tylko jeden z obowiązków, i to tych łatwiejszych do spełnienia. Znacznie poważniejszym zadaniem będzie raportowanie danych o wynagrodzeniach i luce płacowej dla wskazanego organu. W Polsce przepisy wykonawcze nie zostały jeszcze uchwalone. W przypadku gdy luka przekracza 5 proc., konieczne będzie podjęcie działań zaradczych – mówi Anna Barbachowska, dyrektorka HR w ADP Polska.
G
Najmniej jest dziś działań dotyczących ładu korporacyjnego. To spisane zasady prowadzenia biznesu w sposób etyczny: procedury dla sygnalistów, praktyki współpracy z dostawcami, w tym terminy płatności – bardzo ważne dla mniejszych firm, etyka i poszanowanie partnerów.
Wdrażanie strategii ESG (Environmental, Social, Governance) staje się nieodzownym elementem działalności współczesnych firm. Jest to proces wymagający nie tylko znajomości przepisów i regulacji, ale również zaangażowania i świadomości wszystkich pracowników organizacji. Warto zastanowić się, czy lepiej jest podjąć to wyzwanie na własną rękę, czy też zdecydować się na wsparcie zewnętrznych doradców.
Dlaczego warto mieć strategię ESG? Przede wszystkim, firmy, które aktywnie wdrażają zasady zrównoważonego rozwoju, zyskują przewagę konkurencyjną. Mogą one liczyć na lepsze relacje z inwestorami, dostęp do korzystniejszych warunków finansowania oraz poprawę wizerunku marki. Ponadto, strategia ESG pozwala na identyfikację ryzyk i szans, które mogą mieć wpływ na przyszłe wyniki finansowe przedsiębiorstwa.
W ostatnich miesiącach obserwujemy przyspieszenie działań związanych z raportowaniem z obszaru zrównoważonego rozwoju. Z jednej strony, wynika to z rosnącego zainteresowania rynku i popytu na informacje dotyczące wpływu działalności firm na środowisko i społeczeństwo. Z drugiej strony, zmiany w otoczeniu regulacyjnym, takie jak transpozycja dyrektywy CSRD do lokalnego prawa, nakładają na przedsiębiorstwa nowe obowiązki raportowe.
Inwestorzy, będący jednymi z kluczowych interesariuszy, coraz częściej podejmują swoje decyzje nie tylko na podstawie danych finansowych, ale również informacji dotyczących obszaru ESG. Dane te pokazują, jak firma wpływa na środowisko i społeczeństwo, a także jakie ryzyka i szanse wiążą się z jej działalnością w tych obszarach.
Konsumenci również wywierają presję na firmy, oczekując, że będą one działać w sposób zrównoważony i etyczny. Coraz częściej ich decyzje zakupowe zależą od podejścia przedsiębiorstwa do realizacji zasad ESG. Zjawisko greenwashingu, czyli tworzenia fałszywego wizerunku firmy jako przyjaznej dla środowiska, jest coraz bardziej piętnowane przez świadomych konsumentów.
Zmiany w otoczeniu regulacyjnym wymuszają na firmach dostosowanie się do nowych wymogów raportowych. Dyrektywa CSRD, po wdrożeniu do lokalnego prawa, będzie wymagała od firm sporządzania raportów według określonych standardów. To wyzwanie może być obciążające, dlatego ważne jest właściwe nastawienie całej organizacji do raportowania jako źródła korzyści, a nie tylko kolejnego obowiązku.
Pracownicy, zwłaszcza z młodszych pokoleń, coraz częściej wybierają pracodawców z uwzględnieniem ich podejścia do zrównoważonego rozwoju. Tymczasem firmy borykają się z niedoborem kadr odpowiedzialnych za raportowanie ESG. Warto więc zaangażować i przeszkolić pracowników, aby sprostać nowym wymogom.
W pierwszym roku raportowania warto rozważyć wsparcie zewnętrznych doradców, którzy mogą pomóc na wszystkich etapach procesu – od analizy, przez zbieranie danych, po przygotowanie raportu. Doświadczenie i wiedza konsultantów są cenne, zwłaszcza gdy firma stawia pierwsze kroki w tym obszarze.
Podsumowując, odpowiednie i kompleksowe podejście do kwestii zrównoważonego rozwoju może przynieść firmie liczne korzyści. Poprawa reputacji, zaufanie otoczenia, zainteresowanie inwestorów, zarządzanie ryzykiem, stymulacja innowacyjności i efektywności operacyjnej to tylko niektóre z nich. Warto więc traktować raportowanie ESG nie tylko jako obowiązek, ale jako szansę na rozwój i wzmocnienie pozycji firmy na rynku.
