Polski Ład: jak obliczać składkę zdrowotną

W obliczeniu podstawy wymiaru składki zdrowotnej, a także jej wysokości, płatnikom pomóc ma specjalny kalkulator Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Zakład deklaruje, że z tej pomocy będzie można korzystać w drugiej połowie stycznia 2022 r., czyli po wejściu w życie obszernego pakietu podatkowego Polskiego Ładu, zmieniającego zasady opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotnej. ZUS wyjaśnia, że z udostępnieniem kalkulatora czeka na ogłoszenie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw za czwarty kwartał 2021 r., włącznie z wypłatami z zysku. Powinno być ono znane ok. 20 stycznia, a bez tego wskaźnika szykowane narzędzie nie zadziała prawidłowo.

Grudniowy „zysk”

Polski Ład, jak już wielokrotnie pisaliśmy, uzależni podstawę wymiaru składki na Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) od formy opodatkowania prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej. Jej rodzaj trzeba będzie wskazać w kalkulatorze, obok tak podstawowych danych, jak m.in. kwota dochodu lub przychodu. Narzędzie będzie dostępne na stronie internetowej zakładu, a także w programach Płatnik i ePłatnik.

– Zdajemy sobie sprawę, że - zwłaszcza w początkowym okresie obowiązywania nowych zasad - mogą one budzić wątpliwości. Dlatego ZUS udostępni kalkulator – mówi prof. Gertruda Uścińska, prezes ZUS.

Zakład wydał zarazem wyjaśnienia dotyczące trybu wywiązywania się z obowiązku ubezpieczeniowego po zmianach. Polegają one przede wszystkim uzależnieniu rozliczeń składki na NFZ od formy opodatkowania czyjegoś biznesu - ale nie tylko. Inaczej podstawę wymiaru tej daniny będą ustalać przedsiębiorcy opłacający podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) na zasadach ogólnych, czyli według skali podatkowej oraz liniowo (czyli według jednej stawki 19 proc.), a inaczej objęci ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych czy kartą podatkową. Polski Ład wprowadza też nowy tytuł do ubezpieczenia zdrowotnego oraz nową grupę osób zwolnionych z jego opłacania. Wspólne dla wszystkich jest natomiast zniesienie dotychczasowej możliwości odliczania części tej składki od PIT.

– Warto wiedzieć, że jeśli jeszcze w tym roku, czyli do końca tego miesiąca, pracodawcy wypłacą pracownikom wynagrodzenia za grudzień, będą mogli odliczyć od podatku dochodowego 7,75 proc. składki zdrowotnej. Nie będzie to możliwe, gdy grudniowa pensja zostanie wypłacona w styczniu – zwraca uwagę Milana Krzemień, adwokat, partner zarządzający w kancelarii KZ Legal (Krzemień Zaliwska Adwokaci i Radcowie Prawni).

Od stycznia 2022 r. składka na ubezpieczenie zdrowotne będzie wynosiła 9 proc. podstawy jej wymiaru, czyli jak obecnie, z wyjątkiem jej rozliczeń przez przedsiębiorców na liniowym PIT. Dla nich przyjęto stawkę 4,9 proc.

„Przy czym miesięczna wysokość daniny nie może być niższa niż kwota ustalona jako 9 proc. minimalnego wynagrodzenia. Natomiast składka ustalana od podstawy rocznej nie może być niższa niż kwota odpowiadająca 9 proc. iloczynu liczby miesięcy podlegania ubezpieczeniu i minimalnego wynagrodzenia” – wyjaśnia ZUS.

Zakład informuje ponadto, że dla przedsiębiorców opodatkowanych na zasadach ogólnych, liniowców i podatników ryczałtu ewidencjonowanego oprócz miesięcznej podstawy wymiaru składki zdrowotnej wprowadzono również roczną podstawę wymiaru.

„Umożliwi ona rozliczenie składki po zakończeniu danego roku” – podkreśla ZUS w objaśnieniach.

Wyjaśnia przy tym, że dla przedsiębiorców na skali podatkowej roczna podstawa wymiaru będzie ustalana za okres roku składkowego, który ma trwać od 1 lutego do 31 stycznia następnego roku.

Pomniejszanie daniny

Zmienią się też zasady pomniejszania składek zdrowotnych przez płatników obliczających i odprowadzających je za pracowników czy zleceniobiorców, gdy wysokość tych opłat przekracza należne zaliczki na PIT. Obecnie za poszczególne miesiące obniża się taką składkę do wysokości zaliczki podatkowej. Od nowego roku nadal ma być ona pomniejszana do miesięcznego PIT, ale nie za miesiąc, za który będzie należna, lecz do kwoty odpowiadającej zaliczce na podatek dochodowy, obliczanej zgodnie z przepisami obowiązującymi 31 grudnia 2021 r.

Tomasz Czerkies, radca prawny w ADP Polska, zwraca uwagę, że tak sformułowany przepis to ogromne pole do różnorodnych interpretacji.

– Limitowanie składki zdrowotnej jest znanym mechanizmem. Co jednak ma oznaczać stwierdzenie, że trzeba kierować się starymi zasadami - czy to, że np. płatnik obliczając zaliczkę na PIT ma uwzględnić kwotę zmniejszającą podatek w dotychczasowej wysokości 43,76 zł, czy może 425 zł, po jej przyszłorocznej podwyżce? Zapewne powinien zastosować skalą podatkową aktualną w 2021 r. W każdym razie takich pytań jest sporo, podobnie jak i wiele odmiennych zdań na ten temat – mówi radca.

Jego zdaniem nowa zasada w praktyce doda pracy płatnikom, którzy do naliczania płac będą musieli stworzyć alternatywny czy raczej – jak mówi – wirtualny sposób obliczenia zaliczki na podatek, która ma być punktem odniesienia do ustalenia składki. To coś w rodzaju hipotetycznej w 2022 r. zaliczki, gdyż nie będzie ona należna fiskusowi, a ma służyć do ustalenia poziomu pomniejszenia składki na NFZ, przekraczającej wysokość właściwej zaliczki podatkowej za dany miesiąc przyszłego roku. Tym samym nawet gdy zaliczka na PIT wyniesie zero, to składka zerowa raczej nie będzie. Od 2022 r. znacząco wrośnie bowiem kwota wolna od podatku - do 30 tys. zł dochodu. Oznacza to dużą różnicę między obecną i nową kwotą zmniejszającą zaliczki na PIT, o których mówi Tomasz Czerkies.

– Można założyć, że organy ZUS będą zainteresowane tym, dlaczego dany podmiot składkę zdrowotną pomniejszył do zaliczki oraz w jaki sposób ją obliczył – prognozuje radca.

Jego zdaniem nowa zasada prawdopodobnie nie obejmie wszystkich wynagrodzeń, lecz głównie te niższe od minimalnej płacy.

Powołani do składki

ZUS przypomina ponadto, że od 2022 r. podmiot wypłacający wynagrodzenie osobie pełniącej funkcję na mocy aktu powołania będzie musiał zgłosić ją do ubezpieczenia zdrowotnego oraz rozliczać i opłacać składki. Obowiązek ubezpieczenia powstanie z dniem powołania, a wygaśnie z dniem odwołania. Składka będzie ustalana na podstawie wypłaconego wynagrodzenia. Sfinansuje ją z własnych środków osoba ubezpieczona, a opłaci podmiot wypłacający wynagrodzenie.

Natomiast zwolniony ze składki zdrowotnej będzie przedsiębiorca, który równocześnie pozostaje w stosunku pracy, a podstawa jego wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu zatrudnienia nie będzie przekraczała minimalnego wynagrodzenia. Warunkiem będzie, aby przychody z działalności nie przekroczyły 50 proc. minimalnego wynagrodzenia. Poza tym musi być opodatkowany w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.