Podczas badań archeologicznych prowadzonych w drugim półroczu 2023 r. na terenie dawnego Pałacu Brühla odnaleziono wiele fragmentów kamieniarki. Były to dekoracje elewacji identyfikowalne z Pałacem Brühla i obiekty niepochodzące z tego budynku. Jednym z takich elementów był fragment tablicy z piaskowca o wymiarach 108 x 85 x 14 cm z zachowaną inskrypcją: „RI.ET [C]XLVI”.
Wstępna analiza źródłowa wykazała, że ten fragment nie pochodzi ani z Pałacu Brühla, ani z Pałacu Saskiego, a także nie był związany z innymi budynkami w obrębie zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego. Dopiero dzięki badaniom prof. Jakuba Sito udało się zidentyfikować ten element jako fragment inskrypcji z elewacji Zamku Królewskiego od strony Wisły. Fragment stanowił część zwieńczenia ryzalitu głównego, którą zdobiła inskrypcja fundacyjna dotycząca rozbudowy Zamku za panowania króla Augusta III z dynastii Wettynów.
– Udało się zidentyfikować ten kamień jako pochodzący z Zamku. I jest dla mnie wielką radością, że prezes spółki Pałac Saski zdecydował o przekazaniu tego przedmiotu na Zamek, by ten fragment lapidarialny był u nas, bo do nas przynależy z racji historii – powiedziała prof. Małgorzata Omilanowska-Kiljańczyk, dyrektorka Zamku Królewskiego w Warszawie.
Odnaleziony fragment płyty z inskrypcją jest świadkiem wojennej i powojennej historii miasta. Leżącą w gruzach Warszawę powoli przywracano do życia. Trwały intensywne prace porządkowe również na terenie Zamku Królewskiego. Z premedytacją zniszczony, wśród sterty gruzu skrywał swoje architektoniczne skarby. Wielkim wysiłkiem wielu ludzi próbowano ocalić te najcenniejsze. Fragment płyty inskrypcyjnej z fasady, który powraca po latach do Zamku, nie miał tyle szczęścia. Po wojnie wraz z innymi częściami tego zwieńczenia trafił do lapidarium przy Muzeum Historycznym m. st. Warszawy, ale po kilku latach został wywieziony i można jedynie przypuszczać, że dalsze fragmenty skrywają podziemia pałacu Brühla.
Zabytkowy fragment zostanie zaprezentowany w kwietniu na wystawie „Saskie wizje. Architektura władzy” w Zamku Królewskim w Warszawie. Wystawa przybliży publiczności architektoniczne dzieje Zamku w czasach panowania królów z dynastii saskiej: Augusta II i Augusta III, kiedy nad Wisłę przybywali znakomici sascy artyści i architekci.
Na wystawie znajdą się oryginalne rysunki architektoniczne ze zbiorów Państwowego Archiwum Saskiego w Dreźnie. Ekspozycja opowiadać będzie o roli architektury w kreowaniu wizerunku władców, a także o absolutystycznych dążeniach Augusta II, które nie miały szans powodzenia w Rzeczypospolitej. Przybliży także rolę dawnych rysunków architektonicznych w procesie powojennej odbudowy Zamku Królewskiego.