Rozpoczęcie współpracy z nowym kontrahentem otwiera nowe biznesowe możliwości. Na początku kooperacji trudno jednak o zaufanie. Tak jest zwłaszcza w przypadku współpracy międzynarodowej, w której w grę wchodzą znaczne sumy. Szczególnie wtedy dobrym pomysłem może okazać się akredytywa bankowa. Kupujący uzyska dzięki niej pewność wykonania umowy, a sprzedawca - gwarancję otrzymania zapłaty.
Akredytywa to usługa bankowa praktykowana na globalną skalę. Wartość jej rynku w 2022 r. opiewała na ponad 4 mld dolarów. Przewiduje się, że ten rynek będzie rósł w tempie kilku procent rocznie.
Na czym polega akredytywa
Akredytywa [ang. letter of credit] to płatność warunkowa mająca na celu zabezpieczyć interesy dwóch stron transakcji handlowej. Tworzy się ją na zlecenie klienta danego banku, który jednocześnie jest nabywcą towarów lub usług.
W ramach akredytywy bank zostaje zobligowany do wypłaty dostawcy wskazanej kwoty w określonym terminie. Warunkiem dokonania wypłaty jest spełnienie przez dostawcę wskazanych warunków. Takim warunkiem jest np. dostarczenie określonego towaru w ustalonym czasie.
Na ogół z akredytywy korzysta się przy dużych transakcjach prowadzonych z nowych kontrahentem. Nader często z tej bankowej usługi korzysta się przy transakcjach międzynarodowych. Akredytywa jest warta uwagi zwłaszcza wtedy, gdy kontrahent pochodzi z kraju o niestabilnej sytuacji ekonomicznej i politycznej. W Polsce walutami najczęściej stosowanymi przy akredytywie są PLN, EUR oraz USD.
Cztery strony zaangażowane w akredytywę
Z reguły umowa o akredytywę obejmuje cztery strony. Są nimi:
- Zleceniodawca akredytywy [nabywca, importer] — wraz z uruchomieniem akredytywy odpowiednia ilość jego środków zostaje zablokowanych na koncie bankowym.
- Bank otwierający akredytywę [bank zleceniodawcy, bank importera] — to w tym banku zleca się otwarcie akredytywy.
- Bank pośredniczący [bank beneficjenta, bank eksportera] — przekazuje informację od banku otwierającego do beneficjenta, a czasem angażuje się w rozliczenia finansowe.
- Beneficjent [sprzedawca, eksporter] — otrzymuje zapłatę od banku, gdy potwierdzi prawidłowe zrealizowanie umowy.
Warto zauważyć, że beneficjent może przenieść swoje prawa na inny podmiot. Wtedy dochodzi do akredytywy przenośnej. W gruncie rzeczy kluczową funkcję pełnią banki. To ich obowiązkiem jest weryfikacja spełnienia warunków przez beneficjenta i dokonanie rozliczenia.
Jak w praktyce działa akredytywa
Sposób działania akredytywy w wariancie dokumentowym i pieniężnym jest zdefiniowany w prawie bankowym.
Akredytywa jest zlecana przez kupującego - rzecz jasna wymagana jest też zgoda sprzedającego. Standardowo akredytywa przebiega następująco:
- Zleceniodawca zgłasza się do swojego banku z wnioskiem o założenie akredytywy.
- Bank otwierający po ustaleniu szczegółów ze zleceniodawcą otwiera akredytywę.
- Po otwarciu akredytywy określona suma zostaje zablokowana do rachunku zleceniodawcy.
- Bank otwierający przekazuje informacje do banku pośredniczącego o założeniu akredytywy. O jej ustanowieniu poinformowany zostaje również beneficjent.
- Beneficjent wykonuje umowę zawartą ze zleceniodawcą, np. dostarcza towar i przekazuje potwierdzenie do banku.
- Bank otwierający po zweryfikowaniu dokumentacji od beneficjenta przekazuje pieniądze.
Akredytywa wygasa, gdy zostanie rozliczona zgodnie z wcześniej ustalonymi warunkami. Możliwe jest też wygaśnięcie bez realizacji - gdy upłynie termin ważności akredytywy. Warto wspomnieć o opcji, którą jest akredytywa zaliczkowa. Wówczas zaliczka jest wypłacana sprzedawcy jeszcze przed spełnieniem określonych warunków akredytywy.
Jak złożyć zlecenie otwarcia akredytywy
Akredytywę oferuje wiele polskich banków. W ich ofercie znajduje się zarówna akredytywa importowa [własna], jak i eksportowa [obca]. W tym pierwszym przypadku przedsiębiorca jest zleceniodawcą, a bank otwiera akredytywę. Z kolei, zlecając akredytywę eksportową, przedsiębiorca jest beneficjentem, a bank pośrednikiem. Zasadniczo obsługa zlecenia akredytyw jest możliwa z poziomu bankowości internetowej.
Aby zlecić akredytywę, trzeba zgłosić się do swojego banku i wypełnić aplikację. Bank wymaga podania następujących informacji:
- Dane zleceniodawcy, beneficjenta i banku kontrahenta;
- Kraj, z którego towar zostanie wyeksportowany;
- Termin i sposób dostarczenia towaru;
- Wartość i waluta transakcji;
- Opis towaru;
- Oznaczenie płatnika prowizji za akredytywę;
- Warunki akredytywy i wypłaty pieniędzy.
Procedury w poszczególnych polskich bankach różnią się od siebie. Jeśli umowa zakłada powtarzające się dostawy, rozwiązaniem jest akredytywa rewolwingowa [odnawialna]. Wtedy następują cykliczne wypłaty transz akredytywy wraz z kolejnymi dostawami.
Jakie dokumenty są potrzebne do zrealizowania akredytywy
Z reguły przy otwieraniu akredytywy większość formalności jest załatwiana przez zleceniodawcę. Natomiast przy jej rozliczaniu obowiązek dopełnienia procedur spoczywa na beneficjencie.
Beneficjent jest zobligowany do dostarczenia dokumentacji potwierdzającej prawidłowe wykonanie umowy. Wśród tych dokumentów mogą znaleźć się zwłaszcza listy przewozowe CMR i dokumenty transportowe, faktury celne, dokumenty ubezpieczeniowe, certyfikaty, świadectwa pochodzenia i atesty. Dokładny zakres niezbędnej dokumentacji jest określony w umowie akredytywy.
Jeśli bank nabywcy wykryje nieprawidłowości w dokumentacji, informuje o tym fakcie nabywcę oraz bank pośredniczący. Każda nieprawidłowość wstrzymuje wypłatę pieniędzy. Błędy, zwłaszcza te formalne, zwykle można poprawić, jednakże czas otrzymania zapłaty zostaje przesunięty. Ponadto bank może naliczyć np. kary umowne. Przedsiębiorcy podczas realizowania akredytywy powinni więc pamiętać o szczegółach i dokładności.
Ile kosztuje akredytywa
Koszt akredytywy zależy głównie od następujących czynników:
- Termin ważności i wartości akredytywy;
- Liczba dokumentów podlegających weryfikacji;
- Polityka cenowa konkretnego banku
Prowizja za ustanowienie akredytywy to w praktyce zwykle ułamek procenta wartości transakcji. Na ogół ten koszt ponosi zleceniodawca. Dostępne są również inne opcje - przykładowo koszt akredytywy może zostać podzielony równomiernie pomiędzy zleceniodawcę i beneficjenta. Poza prowizją warto uwzględnić także inne koszty, takie jak opłata za analizę dokumentów oraz za przygotowanie i potwierdzenie akredytywy.
Pamiętać należy także o kosztach przewalutowania. Co istotne, w niektórych przypadkach banki, w przypadku akredytywy z odroczonym terminem płatności, umożliwiają zawarcie umowy terminowego kursu wymiany walut. W konsekwencji ryzyko kursowe zostaje zminimalizowane. W księgach rachunkowych do rozliczenia akredytywy należy utworzyć wyodrębniony rachunek bankowy.
Specyfika akredytywy dokumentowej i pieniężnej
Ogólna zasada akredytywy brzmi: bank wypłaca beneficjentowi pieniądze, gdy ten spełni określone warunki. Jednak w praktyce umowy o akredytywy mają różne konstrukcje oparte na różnych wariantach. Dlatego możemy mieć do czynienia z kilkoma rodzajami podziałów, jeśli chodzi o akredytywy.
Prawo bankowe rozróżnia akredytywę dokumentową i pieniężną. Na czym polegają oba rodzaje?
- Akredytywa dokumentowa — w tym przypadku to bank zleceniodawcy jest zobowiązany do dokonania dostawcy zapłaty określonej kwoty.
- Akredytywa pieniężna — zwykle oznacza, że bank pośredniczący wypłaca pieniądze beneficjentowi akredytywy. Jednocześnie bank zleceniodawcy zwraca środki bankowi pośredniczącemu.
Poza sposobem rozliczenia finansowego, akredytywa dokumentowa i pieniężna działają w zbliżony sposób. Dużo częściej wybierana jest ta pierwsza.
Akredytywa nieodwołalna i odwołalna
Sposobem, który najszerzej zabezpiecza transakcje, jest akredytywa nieodwołalna. W tym przypadku żadna ze stron nie może odwołać umowy. Nie ma też możliwości zmiany warunków. Nieodwołalne zobowiązanie banku zawsze wymaga ustalenia terminu ważności akredytywy.
Z kolei w przypadku akredytywy odwołalnej bank może się z niej wycofać w dowolnej chwili. Alternatywnie może zmienić specyfikę swojego zobowiązania. Co ciekawe, bank nie jest nawet zobligowany do poinformowania beneficjenta o odwołaniu akredytywy.
Akredytywa potwierdzona i awizowana
Kolejny podział rodzajów akredytywy – ze względu na funkcje banku pośredniczącego. I tak mówimy o akredytywie potwierdzonej oraz awizowanej:
- Akredytywa potwierdzona — bank pośredniczący zobowiązuje się do wypłaty pieniędzy po przedstawieniu wymaganych dokumentów przez beneficjenta. Wypłata ma miejsce także wtedy, gdy bank pośredniczący nie otrzymał dokumentów od banku otwierającego.
- Akredytywa awizowana [niepotwierdzona] — w tym przypadku bank pośredniczący pełni funkcję łącznika w komunikacji pomiędzy beneficjentem a bankiem otwierającym. Do jego obowiązków należy zwłaszcza przesłanie do beneficjenta informacji o uruchomieniu akredytywy.
Różny może być też termin przekazania środków beneficjentowi. Przy akredytywie za okazaniem [at sight] pieniądze są przekazywane natychmiast po tym, jak beneficjent przedstawi stosowną dokumentację potwierdzającą realizację zamówienia. Praktykowane są jednak także akredytywy z odroczonym terminem płatności [by deferred payment].
Co różni akredytywę od gwarancji bankowej
Gwarancja bankowa zobowiązuje bank do zapłaty sprzedającemu za określony towar, jeśli nie uczyni tego kupujący. Zatem gwarancja i akredytywa bankowa są pod tym względem do siebie podobne. Obie opcje gwarantują sprzedawcy zapłatę za dostarczony towar.
Przewagą akredytywy może okazać się krótszy czas oczekiwania na zapłatę. Takowa występuje po zrealizowaniu umowy i złożeniu wymaganej dokumentacji. Wypłata z banku w przypadku gwarancji następuje dopiero wtedy, gdy nabywca nie wywiąże się z terminu płatności.
Akredytywa a inkaso — co lepsze
Inkaso to warunkowa forma płatności, tak samo jak akredytywa. Rozliczenie finansowe transakcji następuje po tym, gdy sprzedawca spełni określone warunki. Często polega to na przedstawieniu odpowiedniej dokumentacji. Wówczas mówimy o inkasie dokumentowym.
O ile jednak przy akredytywie o wypłacie decyduje bank, o tyle inkaso oznacza, że tę decyzję podejmuje nabywca towaru. Ta różnica ma duże znaczenie dla poziomu zabezpieczenia interesów stron transakcji. Na ogół inkaso jest lepszym wyborem z punktu widzenia nabywcy. Z kolei z punktu widzenia sprzedawcy większą ochronę zapewnia akredytywa.
Kiedy akredytywa jest opłacalna
Akredytywa bankowa zwiększa koszt przeprowadzenia transakcji. Ponadto wiąże się z koniecznością dopełnienia kilku formalności, wszak w rozliczeniu uczestniczą cztery, a nie dwie strony. Beneficjent często powinien liczyć się też z przesuniętym terminem płatności.
W wielu przypadkach akredytywa okazuje się jednak dobrym rozwiązaniem. Tak jest zwłaszcza w przypadku transakcji podwyższonego ryzyka, opiewających na znaczne sumy. Z punktu widzenia sprzedającego akredytywa:
- Eliminuje ryzyko braku lub opóźnień w zapłacie;
- Zapewnia płatność od banku, nawet gdy kontrahent okaże się niewypłacalny;
- Ogranicza ryzyko naniesienia zmian w zamówieniu przez kupującego;
Z kolei dla kupującego akredytywa wiąże się ze zminimalizowaniem ryzyka, którym może być:
- Odstąpienie od transakcji;
- Niewłaściwa realizacja kontraktu, np. dostarczenie towaru nieodpowiedniej jakości;
- Opóźnienia w realizacji umowy.
Akredytywę można traktować jako swego rodzaju zabezpieczenie. Zleceniodawca upewnia się, że umowa zostanie wykonana zgodnie z ustaleniami, z kolei beneficjent ma pewność, że otrzyma zapłatę.
Warto podkreślić elastyczność tego rozwiązania. Akredytywa bankowa występuje w różnych wariantach, a warunki konieczne do wypłaty pieniędzy są ustalane indywidualnie. Dlatego ta forma cieszy się rosnącą popularnością i jest z powodzeniem stosowana w różnych częściach świata.