Trybunał Konstytucyjny (TK) uznał, że przepis ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, na mocy którego rolnicy prowadzący działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach ogólnych zostali wykluczeni z ubezpieczenia w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), jest niezgodny z konstytucją.
W poniedziałek TK rozpatrywał pytanie prawne Sądu Apelacyjny w Rzeszowie dotyczące zasad wyłączania z ubezpieczenia społecznego rolników. Sąd prosił o rozstrzygnięcie, czy art. 5 znowelizowanej ustawy o KRUS z 2 kwietnia 2004 r. jest zgodny z przepisami konstytucji. Kwestionowane przepisy ograniczały dostęp do ubezpieczenia w KRUS rolnikom, którzy prowadzili jednocześnie działalność rolniczą i pozarolniczą.
Rzeszowski sąd apelacyjny poprosił o rozstrzygnięcie, czy ustawodawca miał prawo wyznaczyć termin złożenia dokumentów rolnikom, którzy prowadzą działalność gospodarczą poza rolnictwem oraz czy forma opodatkowania może przesądzić o wykluczeniu rolnika z KRUS.
Na mocy wówczas obowiązujących przepisów rolnik musiał do 30 września 2004 roku udokumentować, że jego działalność gospodarcza jest opodatkowana w formie ryczałtowej, zaś wysokość opodatkowania za 2003 rok nie przekracza 2 tys. 528 zł.
W opinii TK, ustawodawca miał prawo przyjąć założenie, że dla osób podlegających KRUS działalność rolnicza powinna stanowić podstawowe źródło dochodu, natomiast działalność pozarolnicza powinna osiągać niewielkie rozmiary i mieć jedynie charakter wspomagający ten dochód.
Jednak zdaniem sędziów, wyłączenie z rolniczego ubezpieczenia społecznego rolników, którzy prowadzili jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach ogólnych, ale uzyskiwany dochód nie przekraczał określonej kwoty, "nosi znamiona dyskryminacji"; o marginalnym charakterze działalności gospodarczej świadczy nie rodzaj opodatkowania, ale wysokość uzyskiwanych dochodów.
Jednocześnie sędziowie zaznaczyli, że kwestionowane przepisy uległy zmianie poprzez kolejną nowelizację ustawy o KRUS z 1 lipca 2005 roku. Nowela przesądziła, że o przynależności do KRUS decyduje wysokość płaconego podatku, a nie to, w jakiej formie jest płacony.
Zdaniem TK, samo wskazanie terminu składania dokumentów nie narusza zasad konstytucji. Fakt, że sąd przypisał terminowi charakter terminu zawitego, tj. takiego, którego niedotrzymanie wiąże się wygaśnięcie tych uprawnień, nie podlega ocenie Trybunału. Jak wyjaśnił sędzia Mirosław Wyrzykowski, o możliwości przywrócenia terminu będzie decydował sąd apelacyjny.
Kwestionowany przez sąd w Rzeszowie przepis dotyczy ok. 120 tys. rolników, którzy prowadzili działalność gospodarczą i zostali podporządkowani (jako przedsiębiorcy) ZUS. Wiązało się to z płaceniem wyższych składek na ubezpieczenie społeczne niż w KRUS. Wzrost składek na ZUS spowodował, iż szacunkowo 65-70 tys. rolników zaprzestało prowadzenia własnej działalności.