Na majątek przedsiębiorców wpływają wszystkie podejmowane przez nich decyzje - również te związane z życiem prywatnym. Właściciele firm powinni rozważyć wszystkie opcje zabezpieczenia swoich dóbr, zwłaszcza że prawo daje im w tym zakresie wiele możliwości.
Majątek a małżeństwo
Przedsiębiorcy planujący ślub powinni wziąć pod uwagę przede wszystkim małżeńską umowę majątkową. Dlaczego? Ponieważ - jeśli mąż i żona nie zdecydowali inaczej - po ślubie obowiązuje wspólność ustawowa. Zakłada ona, że wszystkie przedmioty i pieniądze nabyte w trakcie małżeństwa są współwłasnością obu stron. W przypadku rozwodu następuje podział majątku, który może być niekorzystny dla przedsiębiorcy.
Przepisy umożliwiają ograniczenie lub rozszerzenie wspólności majątkowej. Pierwsza z opcji nie jest równoznaczna z rozdzielnością małżeńską. Polega ona na wyłączeniu części składników z majątku wspólnego, które standardowo by do niego weszły. Strony mogą określić w umowie, które przedmioty nie będą traktowane jako wspólne. Mogą to być np. nieruchomości nabyte po ślubie, które mają być zaliczone tylko do majątku żony lub męża.
Z kolei druga opcja zakłada dodanie do majątku wspólnego elementów należących do dorobku osobistego małżonków, np. tych, które jedno z nich nabyło przed ślubem.
Prawo dopuszcza również podpisanie dwóch innych umów regulujących kwestie finansowe pomiędzy mężem i żoną. Pierwszą jest rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków (dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy). Jest to jednak opcja ryzykowna dla przedsiębiorcy, który zakłada zwiększenie dochodów. Dlaczego? Ponieważ małżonek, którego majątek jest mniejszy od tego, jaki posiada drugi z nich, może żądać po ustaniu rozdzielności wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie na niego prawa, np. własności.
Przepisy umożliwiają ponadto ustanowienie rozdzielności majątkowej. Jest to najbezpieczniejsza opcja dla przedsiębiorcy, jak i jego rodziny. Polega na zachowaniu przez małżonków odrębnych majątków, do których drugi z nich nie będzie miał praw – co oznacza, że w przypadku rozwodu każde z nich zabiera to, co stanowi jego własność, bez prawa do dóbr i pieniędzy drugiej strony.
Warto zwrócić uwagę, że w przypadku śmierci żony lub męża dochodzi do dziedziczenia po zmarłym na takich samych zasadach, jak w przypadku wspólności ustawowej – czyli w pierwszej kolejności dziedziczy małżonek wraz z dziećmi. Oznacza to, że jeśli przedsiębiorca nie chce, aby po jego śmierci zgromadzony przez niego majątek otrzymał małżonek, musi wskazać spadkobiercę w testamencie.
Intercyza ma jeszcze jedną zaletę – przy rozdzielności małżeńskiej mąż i żona odpowiadają za długi majątkiem osobistym. To znaczy, że zajęciu przez komornika podlegają wyłącznie pieniądze tej strony, która ma nieopłacone zobowiązania. Zasada ta dotyczy również długów publicznoprawnych. Czyli np. jeśli przedsiębiorca zalega z opłacaniem podatków lub składek na ubezpieczenie do ZUS, jego żona nie odpowiada za te zobowiązania.
Właściciel firmy powinien jednak wiedzieć, że intercyza zabezpiecza pieniądze małżonka tylko wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki.
– Po pierwsze, zobowiązanie musi powstać już po zawarciu umowy o rozdzielności majątkowej, po drugie - wierzyciel musiał być powiadomiony o jej istnieniu w dacie powstania zobowiązania - mówi Ewa Borkowska, adwokat prowadząca własną kancelarię.
Warto pamiętać o jeszcze jednej kwestii. W przypadku niewypłacalności ustanowienie intercyzy jest skuteczne w stosunku do masy upadłości, gdy umowa została zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Inne opcje
Przedsiębiorca może zadbać o swój majątek, sporządzając testament, w którym wskazuje osoby dziedziczące. Przy czym powinien mieć wtedy świadomość, że nieuwzględnieni w tym akcie spadkobiercy ustawowi mogą mieć prawo do zachowku, którego prawdopodobnie będą dochodzić od spadkobierców testamentowych.
Najbezpieczniejszą formą testamentu jest akt spisany u notariusza - wówczas trudniej go podważyć. Jeśli właściciel firmy nie sporządzi takiego dokumentu, jego majątek zostanie podzielony zgodnie z zasadami, jakie obowiązują przy dziedziczeniu ustawowym.
Kolejnym sposobem ochrony majątku jest zarząd sukcesyjny, czyli tymczasowe kierowanie firmą po śmierci jej właściciela przez powołaną do tego osobę - niekoniecznie z kręgu rodziny. O tym przedsiębiorca powinien pomyśleć jeszcze za życia. Następcy prawni, dzięki powołaniu zarządcy sukcesyjnego, będą mogli w trakcie jego działalności spokojnie zdecydować o dalszych losach biznesu – czy zamknąć go, zbyć albo prowadzić na własny rachunek.
Warto dodać, że jeśli nie był on ustanowiony za życia przedsiębiorcy, może być powołany w ciągu dwóch miesięcy od jego śmierci. Osobami uprawnionymi do wskazania zarządcy sukcesyjnego są: przede wszystkim małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku oraz zapisobierca. Powołać go może również spadkobierca ustawowy i testamentowy, który przyjął spadek.
Kolejną opcją zabezpieczenia majątku przedsiębiorcy jest utworzenie funduszu inwestycyjnego, który polega na przechowywaniu jego pieniędzy i zarządzaniu nimi przez powiernika w imieniu beneficjenta.
A może fundacja rodzinna
Warto też wiedzieć, że od niedawna właściciele polskich firm mogą zakładać fundacje rodzinne, których rolą jest zarządzanie majątkiem wniesionym do takiego podmiotu przez przedsiębiorcę i w myśl jego koncepcji. W sposób zaplanowany, zgodny z wolą osoby powołującej do życia fundację, mienie to (należące już do niej) ma nie tylko przynosić zyski, ale też być chronione przez lata, np. przed ryzykiem rynkowym i roztrwonieniem.
Jednocześnie wskazani przez fundatora beneficjenci (niekoniecznie tylko z kręgu rodziny) mogą czerpać różne korzyści z działalności takiej fundacji. Może ona np. finansować czyjąś edukację.
– Mamy zatem rozwiązanie, które pozwala zabezpieczyć interesy firmy rodzinnej w długiej perspektywie na zasadach wskazanych przez jej nestora. To pomaga uciąć wszelkie spekulacje i zapobiec ewentualnym konfliktom rodzinnym przy podziale majątku. Czyli nie przepisy spadkowe, ale przedsiębiorca ma prawo zdecydować, co stanie się z firmą po jego śmierci – podkreśla Dariusz Skłodowski, prezes Kancelarii Skłodowscy.
W sukurs zdecydowanym na ustanowienie fundacji rodzinnej idą też regulacje, zgodnie z którymi wniesiony do niej majątek po spełnieniu określonych warunków nie wchodzi do masy spadkowej.
– Warto też wiedzieć, że zachowki, przysługujące w określonych okolicznościach spadkobiercom, zostaną pomniejszone o wypłaty dla beneficjentów dokonywane przez fundację – mówi dr Małgorzata Rejmer, prezes Kancelarii Finansowej Lex.