Sejm uchwalił 25 stycznia 2002 r. nowelizację ustawy o podatku od towarów i usług (VAT). Problem wynika z uzupełniania definicji usług o kolejne elementy. W myśl artykułu 4 ustawy o VAT, „usługi” definiowane są jako usługi wymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce państwowej, a także roboty budowlano-montażowe. Obecnie definicję tę poszerzono o sprzedaż praw oraz udzielenie licencji. W konsekwencji nadal, wbrew zapewnieniom Ministerstwa Finansów, będą istniały transakcje, których przedmiotem będą np. prawa autorskie, a które nie będą opodatkowane. Może to dotyczyć np. innych niż sprzedaż form przeniesienia praw wynikających z prawa własności przemysłowej (np. darowizna, zamiana). Podobna wątpliwość dotyczy sprzedaży programów komputerowych bez udzielania licencji i przesyłania ich drogą elektroniczną.
W krajach UE kwestia przedmiotu opodatkowania została rozwiązana stosunkowo prosto, mianowicie, towarami są rzeczy oraz wszelkie postacie energii. Natomiast usługą jest wszystko to, co nie jest dostawą towarów. Nie ma zatem konieczności odrębnego definiowania każdego zdarzenia gospodarczego jako podlegającego opodatkowaniu.
Opodatkowanie sprzedaży praw czy udzielenie licencji należy ocenić pozytywnie. Jest to rozwiązanie korzystne dla podmiotów świadczących usługi w tym zakresie. Zwiększy się katalog czynności objętych ustawą o VAT (podstawową cechą podatku VAT ma być jego powszechność). Zmiana ta zbliży nasze prawo do rozwiązań Unii Europejskiej. Do tej pory firma udzielająca licencji, np. na program komputerowy, nie mogła odliczyć podatku VAT naliczonego przy zakupach związanych z udzieleniem licencji. Odliczeniu podlega jedynie podatek związany ze sprzedażą opodatkowaną, a udzielenie licencji nie było obciążone VAT. W większości przypadków zmiana ta będzie neutralna dla podmiotów korzystających z licencji. Wyjątkiem będą firmy świadczące usługi zwolnione z podatku VAT (np. banki, firmy ubezpieczeniowe, także kina czy teatry). Aby zachować neutralność opodatkowania VAT dla podmiotów świadczących usługi w zakresie kultury, należałoby zrezygnować ze zwolnienia z podatku VAT, opodatkowując te usługi np. stawką 0 proc. lub obniżoną.
Odrębnie uregulowano również miejsce opodatkowania oraz moment opodatkowania dla sprzedaży praw czy udzielania licencji. Miejscem opodatkowania, które rzutuje na stawkę podatku VAT jest co do zasady miejsce siedziby usługobiorcy. Gdy usługobiorca ma siedzibę za granicą, to firma polska opodatkuje udzielenie licencji 0-proc. stawką VAT, natomiast jeśli nabywcą jest polska firma — stawką 22-proc.
Moment opodatkowania z tytułu świadczenia tych usług w kraju powstanie w momencie otrzymania całości lub części zapłaty, nie później niż z upływem terminu płatności. Dla usług świadczonych przez firmy zagraniczne na rzecz polskich firm, obowiązek podatkowy powstanie w momencie dokonania całości lub części zapłaty dla zagranicznego usługodawcy, nie później niż z upływem terminu płatności. Polscy licencjobiorcy będą zobowiązani do „samonaliczenia” VAT od importu licencji w przypadku, gdy zagraniczny licencjodawca nie będzie zarejestrowany jako polski podatnik VAT.
Oznacza to, że każda płatność dokonana lub otrzymana po wejściu w życie nowelizacji ustawy powinna być obciążana stawką 22 proc. Przewiduje się jednak dwuletni okres przejściowy. W tym czasie płatności wynikające z już zawartych umów licencyjnych (lub umów sprzedaży praw) nie będą podlegały opodatkowaniu VAT. Warunkiem skorzystania z tego rozwiązania będzie zarejestrowanie umowy we właściwym urzędzie skarbowym w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie nowych przepisów.
Kwestia rajów
Nowelizacja ustawy wprowadza ograniczenie prawo do odliczania VAT z tytułu importu usług. Podatnikom nie będzie przysługiwać prawo odliczenia podatku naliczonego z tytułu importu usług z krajów lub terytoriów wymienionych w załączniku nr 9 do ustawy. W praktyce oznacza to, że dla polskich podatników zakup usług od podmiotów mających siedzibę w tych krajach lub terytoriach stanie się droższy o 22 proc. Przepis ten miał dotyczyć importu usług m.in. z Niemiec, Francji, Belgii, Holandii. Doradcy podatkowi z Andersena alarmowali, że w takim brzmieniu byłby on niezgodny z regulacjami UE. Szczęśliwie w porę go zmieniono.Obecny przepis obejmuje tylko faktyczne raje podatkowe.
Moment odliczenia
Dotychczas w przypadku importu usług podatnik był zobowiązany obliczyć podatek VAT oraz wykazać go jako podatek należny i podatek naliczony. Odliczenie podatku naliczonego mogło nastąpić jedynie w miesiącu, w którym istniał obowiązek wykazania w ewidencji podatku należnego. Tym samym efekt dla rozliczeń z fiskusem był neutralny, czyli w danym miesiącu kwota podatku naliczonego odpowiadała podatkowi należnemu. Nowe przepisy przesuwają moment odliczenia o jeden miesiąc. Dlatego sposób rozliczania importu usług może być niekorzystny z punktu widzenia przepływów pieniężnych, gdyż podatek zapłacony fiskusowi w jednym miesiącu firma będzie mogła odzyskać najwcześniej w następnym miesiącu.
Zmiana ta jest niezgodna z unijnymi przepisami dotyczącymi podatku VAT. W myśl art. 17 VI Dyrektywy UE, prawo do odliczenia podatku powstaje z momentem zaistnienia obowiązku podatkowego. Dotychczasowe rozwiązanie (zmieniane obecną nowelizacją) odpowiadało Dyrektywie.
Korekty deklaracji
Do tej pory podatnik mógł dokonać odliczenia podatku z faktury dokumentującej zakup towaru lub usługi w rozliczeniu za miesiąc otrzymania faktury lub miesiąc następny. Organa skarbowe uznawały, że nieujęcie faktury w rozliczeniu za te miesiące skutkowało utratą prawa do odliczenia. Sporne było również prawo do korekty. Nowy przepis daje podatnikowi prawo do korekty i uwzględnienia np. zapomnianej faktury, jeżeli korekta zostanie dokonana w ciągu roku od miesiąca, w którym dopuszczalne było odliczenie. Korekta deklaracji nie będzie możliwa, jeśli za okres korygowany wszczęto kontrolę lub podatnik nie zapłacił kwoty wynikającej z faktury albo SAD.
Usługi turystyczne
Zgodnie ze zmianą wprowadzoną do art. 16 ustawy o VAT, w przypadku, gdy usługi pośrednictwa w zakresie turystyki świadczone są na rzecz podmiotów zagranicznych to podstawą opodatkowania jest kwota należna od całej wartości usługi turystycznej, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Dotyczy to wyłącznie podmiotów zagranicznych nie zarejestrowanych jako podatnicy VAT w Polsce lub zarejestrowanych, ale nie płacących podatku z tytułu tych usług. Zmianę tę uzasadnia się potrzebą zrównania opodatkowania usług turystycznych świadczonych przez podmioty krajowe ze świadczonymi przez podmioty zagraniczne. Mimo likwidacji dysproporcji w tym zakresie regulacja ta jest niezgodna z rozwiązaniami funkcjonującymi w Unii Europejskiej.
Z VI Dyrektywy wynika, że w przypadku organizatorów turystyki świadczących usługi na rzecz klientów we własnym imieniu, opodatkowaniu podlega jedynie marża. Jednocześnie nie mają oni prawa odliczenia podatku naliczonego przy zakupie towarów i usług nabytych w związku z wykonywaniem usługi turystycznej. W przypadku agentów turystycznych działających wyłącznie w charakterze pośredników, opodatkowaniu podlega jedynie prowizja uzyskana od zleceniodawcy (organizatora).
Obecnie przepis zakładający opodatkowanie całości wartości sprzedaży usług przez polskich organizatorów turystyki działających we własnym imieniu jest sprzeczny z rozwiązaniami Unii Europejskiej. Przyjęta przez Sejm zmiana w zakresie opodatkowania usług świadczonych przez agentów turystycznych działających na rzecz zagranicznych organizatorów turystyki pogłębia więc niezgodności ustawy o VAT z prawem obowiązującym w Unii Europejskiej.