RAPORT OTWARCIA: rolnictwo i turystyka

Turystyka W ciągu ostatnich trzech lat szczególnie niekorzystne zjawiska miały miejsce w sektorze turystycznym. Nastąpił spadek przyjazdowej turystyki zagranicznej. Zmniejszeniu uległy przychody do budżetu państwa z tego tytułu. W ramach strategii rozwoju turystyki na najbliższe lata pozostały do realizacji zadania związane z wdrożeniem nowych regulacji prawno-ekonomicznych, rozwojem infrastruktury turystycznej oraz koordynacją działań z jednostkami samorządu terytorialnego oraz samorządem gospodarczym z dziedzinie promocji turystycznej w kraju i zagranicą. Rolnictwo Mimo licznych programów i zapowiedzi stan polskiego rolnictwa na jesieni 2001 r. jest zły i nie widać w tej dziedzinie tendencji, które można uznać za optymistyczne. Opłacalność produkcji rolniczej jest zdecydowanie niska. Niekorzystnie kształtują się relacje cen wszystkich produktów sprzedawanych przez rolników do cen produktów zakupywanych przez rolników, a także wskaźnika inflacji oraz wzrostu cen żywności. Na wsi żyje się o wiele gorzej niż w mieście. Są tu również zdecydowanie bardziej widoczne konsekwencje bezrobocia. Główną przyczyną spadku dochodów z produkcji rolniczej było zahamowanie ogólnego rozwoju gospodarczego i tłumienie inflacji ograniczaniem cen produktów rolnych i żywności bez odpowiedniej rekompensaty dochodów producentów rolnych, tak jak ma to miejsce w innych krajach. W rezultacie nastąpiło realne obniżanie cen skupu produktów rolnych przy wzroście kosztów produkcji, wynikających z szybkiego zwiększenia cen środków produkcji, zwłaszcza paliw. Wprowadzone dopiero w II połowie 2001 r. bony paliwowe dla rolników mają symboliczny wymiar. Doskonalono metody interwencji na rynku rolnym, szczególnie zbóż, nie wdrożono jednak instrumentów które, na wzór krajów Unii Europejskiej, zapewniałyby stabilność produkcji i cen produktów rolnych. Przyjęto kilka ustaw, które zakładają wprowadzenie instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej, ale skutki finansowe wdrożenia przypadają na lata 2002-2003. W obecnej sytuacji budżetowej oznacza to niejednokrotnie odłożenie w czasie realizacji nowej polityki rolnej bądź ograniczenie poziomu wsparcia rolnictwa. Szczególnie niebezpieczne zagrożenia powstały w zakresie dostosowania do wymogów Unii Europejskiej w obszarze weterynarii oraz budowy instytucji odpowiedzialnych za administrowanie wspólną polityką rolną po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Największe zaniedbania dotyczą zwalczania BSE, utylizacji odpadów i materiałów wysokiego ryzyka, kontroli weterynaryjnej na przejściach granicznych oraz identyfikacji i rejestracji przemieszczania zwierząt. Znaczące opóźnienia we wdrażaniu nowego ustawodawstwa weterynaryjnego i opracowania aktów wykonawczych stanowią nie tylko poważną barierę w prowadzeniu negocjacji dotyczących rolnictwa, ale również realną groźbę dla eksportu polskich produktów pochodzenia zwierzęcego jak np. bydła, czy mięsa wołowego już w najbliższym roku. Procedury przetargowe i sposób wdrażania Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli (IACS) przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wywoływały duże zaniepokojenie partnerów Unii Europejskiej. Obecnie są przedmiotem kontroli NIK, Urzędu Kontroli Skarbowej, prokuratury oraz służb kontrolnych UE (OLAF). Doprowadziło to do zawieszenia niektórych projektów PHARE realizowanych przez ARiMR i stanowi poważne zagrożenie dla przygotowania się Polski do korzystania z dopłat bezpośrednich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Sytuacja producentów różnych produktów ulegała znacznym wahaniom. Tam gdzie nie prowadzona była interwencja, jak np. na rynku owoców i warzyw, ceny i opłacalność produkcji z sezonu na sezon zmieniały się różnicując dochody lub straty producentów poszczególnych produktów. Nie zapewniono ściślejszej współpracy pomiędzy producentami rolnymi, a przetwórstwem. Znaczna część zakładów przetwórczych zerwała więzi kooperacyjne z producentami rolnymi, zwłaszcza owoców i warzyw i z zasady nie zawiera z nimi umów kontraktacyjnych. Powszechną praktyką jest zaopatrywanie się przez zakłady przetwórcze w surowce od pośredników, którzy skupują je od producentów po bardzo niskich cenach. Brak działań restrukturyzacyjnych branży cukrowniczej spowodował, że cukrownie znalazły się w bardzo trudnej sytuacji ekonomiczno-finansowej. Znalazło to odbicie w coraz gorszej sytuacji plantatorów buraków cukrowych. Do braku decyzji w zakresie zmian przekształceniowych w tym sektorze doszła ponad trzyletnia praca Sejmowej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi nad przygotowaniem projektu ustawy o regulacji rynku cukru. W efekcie tych prac powstała ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o regulacji rynku cukru, która weszła w życie w dniu 24 sierpnia 2001 r., a w dniu 18 września 2001 r. została znowelizowana. Mimo szybkiej nowelizacji zapisy regulujące rynek cukru zawierają nadal nieścisłości, a ich interpretacja budzi poważne wątpliwości. W handlu zagranicznym towarami rolno-spożywczymi, po wystąpieniu w sierpniu 1998 r. kryzysu finansowego w Rosji, rząd nie podjął działań mających na celu wsparcie polskich eksporterów towarów rolno-spożywczych i utrzymanie polskich firm na rynku. Negatywne znaczenie dla tej sytuacji miała w tym przypadku polityka oparta na antyrosyjskich fobiach. Skutki kryzysu rosyjskiego dotknęły również państwa powiązane gospodarczo z Rosją, co spowodowało, że spadek polskiego eksportu rolno-spożywczego dotyczył całego bloku państw b. ZSRR. Polscy eksporterzy żywności wyparci zostali z rynków wschodnich przez podmioty gospodarcze państw Unii Europejskiej i USA, których rządy szybko reagowały na sytuację w Rosji dostosowując dopłaty i warunki eksportu do możliwości Rosji. Wprowadzone w Polsce spóźnione i stosowane w ograniczonym zakresie dopłaty do eksportu mięsa wieprzowego, praktycznie nie wpłynęły na zmianę sytuacji. Efektem prowadzonej polityki był spadek eksportu towarów rolno-spożywczych do krajów b. ZSRR o prawie 60% w 2000 r. w porównaniu do 1997 r. Równocześnie kraje Unii Europejskiej zwiększały swój eksport w tym kierunku. W 1999 r. w porównaniu do 1998 r. zwiększyły one eksport mięsa wieprzowego ponad 6-krotnie, wołowego prawie 2-krotnie, produktów mleczarskich ponad 3-krotnie. Utrzymują się problemy wymiany handlowej z krajami CEFTA na skutek nieekwiwalentności różnych mechanizmów wsparcia w poszczególnych krajach. W handlu rolno-spożywczym z Unią Europejska saldo obrotów jest w dalszym ciągu niekorzystne. Przyjęte programy budowy rynków rolnych - przy zaangażowaniu znacznych środków publicznych - realizowane są bez uzyskiwania założonych efektów. W okresie podejmowania decyzji dotyczących powołania spółek i lokalizacji rynków hurtowych wojewodowie i samorządy jednoznacznie deklarowały likwidację prymitywnych targowisk hurtowych i przeniesienie handlu na nowoczesne rynki hurtowe. Zobowiązania te nie są realizowane, a przepisy prawne nie pozwalają na ich egzekwowanie. W rezultacie nowo powstałe rynki hurtowe nie pozyskują dostatecznych środków finansowych, grozi im utrata płynności finansowej i konieczność uruchomienia gwarancji Skarbu Państwa dla kredytów zaciąganych w bankach, w tym w Banku Światowym i EBOR. Istotne znaczenie dla ograniczenia strat w rolnictwie ma postęp w melioracjach gruntów. Na realizację inwestycji melioracyjnych w 1997 r. przeznaczono kwotę 154,1 mln zł, co zabezpieczało potrzeby w 43%. W 2001 r. na ten cel przewidziano nakłady w wys. 65,3 mln zł, tj. 10,2% potrzeb. Utrzymanie w sprawności technicznej urządzeń melioracji (spełniających jednocześnie funkcje zabezpieczeń przeciwpowodziowych) także realizowane jest w znacznie niższym stopniu niż w 1997 r. i zdecydowanie poniżej potrzeb. W 1997 r. wydatki wyniosły 106,5 mln zł, tj. na poziomie 69,8% potrzeb. W 2001 r. przeznaczono na ten cel 77,6 mln zł, tj. 19,8% potrzeb. Nie został zakończony proces akredytacji Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jako agencji płatniczej dla programu SAPARD. Stanowi to zagrożenie dla uruchomienia środków w 2002 r., a także dla pełnego wykorzystania środków przewidzianych dla Polski w Rocznej Umowie Finansowej podpisanej w dniu 29 marca 2001 r. Zgodnie z tą umową środki z 2000 r. mogą być dostępne tylko do końca 2003 r. Opóźnienia w uruchomieniu programu mogą uniemożliwić pełne wykorzystanie przyznanych wstępnie środków. Występują trudności w realizacji projektów PHARE, które wynikają między innymi z: niedopracowanego systemu współpracy i przepływu informacji w zakresie koordynacji i wdrażania programów PHARE (Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej-KIE-Jednostka Finansowo-Kontraktująca-ministerstwa); braku rytmicznego i pełnego współfinansowania ze strony polskiej; braku doświadczonych kadr w ministerstwie i instytucjach będących beneficjentami projektów PHARE, znających skomplikowane procedury ustalane przez Komisję Europejską oraz posiadających operacyjną znajomość języka angielskiego. Odsunięto od zarządzania projektami PHARE Fundację Pomocy dla Rolnictwa (FAPA), która miała doświadczenie w prowadzeniu projektów z zakresu rolnictwa i obszarów wiejskich. Po reformie administracyjnej kraju w 1999 r. nastąpił chaos w organizacji doradztwa rolniczego dzieląc je na podporządkowane i finansowane przez wojewodów oraz ministra rolnictwa. W konsekwencji brak jednolitej polityki doradczej niezbędnej dla przygotowywania i informowania społeczności wiejskiej i rolniczej o integracji europejskiej. Reforma administracyjna kraju spowodowała zasadnicze zmiany w podporządkowaniu wojewódzkich inspekcji: weterynaryjnej, nasiennej, fitosanitarnej. Obecnie wojewódzkie inspekcje w zakresie spraw kadrowych i organizacyjnych podporządkowane są wojewodom, a merytorycznie głównym inspektorom. Dualizm ten nie sprzyja sprawnej realizacji zadań mających podstawowe znaczenie i podlegających szczególnej ocenie przez Komisję Europejską. Brak istotnego postępu w restrukturyzacji jednostek badawczo-rozwojowych pracujących dla rolnictwa. Rozpoczęte prace nie zostały zakończone, co dezorganizuje działalność placówek naukowych. Konieczne jest dokonanie licznych nowych uregulowań prawnych zapewniających możliwości realizacji zadań zgodnie z potrzebami, a zwłaszcza wynikających z procesu dostosowań do integracji z Unią Europejską. Na realizację czekają takie zadania jak: utworzenie sieci wiejskich grup producenckich, dokonanie postępu we współpracy rolnictwa i przemysłu gwarantującego wprowadzenie kontraktacji w rolnictwie, podjęcie skutecznych działań w celu stworzenia nowych miejsc pracy w rolnictwie i na wsi, podjęcie przygotowań do produkcji biomasy jako surowca do produkcji paliw płynnych.