Dotarliśmy do wystąpienia pokontrolnego NIK w sprawie utworzenia Krajowej Administracji Skarbowej. Znacząco różni się od raportu, który izba opublikowała po długim zastanowieniu
„Nasi poprzednicy byli jak gang Olsena” — podkpiwał we wrześniu 2017 r. gość „Wiadomości” TVP, Mateusz Morawiecki, wtedy wicepremier i minister finansów, opowiadając o skuteczności rządu w uszczelnianiu systemu podatkowego.
Stosując podobną hiperbolę, można powiedzieć, że sprawa raportu Najwyższej Izby Kontroli (NIK) o utworzeniu Krajowej Administracji Skarbowej (KAS), które miało na celu poprawę efektywności ściągania podatków, jest jak czeski film. Reformę skarbówki wdrożył ówczesny zastępca Mateusza Morawieckiego, Marian Banaś, wiceminister finansów, obecnie prezes NIK.
Cenzurka w szufladzie
Projekt reformy pojawił się na początku 2016 r. Kilka miesięcy później, 16 listopada, Sejm przegłosował ustawę, na początku grudnia podpisał ją prezydent, a w marcu 2017 r. regulacje weszły w życie. Biorąc pod uwagę fakt, że dotyczyły one ponad 60 tys. osób i zupełnie przemodelowały aparat skarbowy, tempo prac było ekspresowe.
W 2018 r. NIK rozpoczęła kontrolę procesu przygotowań do reformy, jej przebiegu i skutków. Raport pokontrolny został opracowany w grudniu, a w marcu 2019 r. gotowa była ostateczna wersja wystąpienia pokontrolnego „o stanie organizacji Krajowej Administracji Skarbowej”. Zgodnie z przepisami NIK zobowiązana jest „bez zbędnej zwłoki” opublikować dokument. Tymczasem mijały miesiące i nic — wystąpienie tkwiło w szufladzie. 30 sierpnia ubiegłego roku Marian Banaś został prezesem NIK. W październiku „Rzeczpospolita” napisała, że wystąpienie pokontrolne jest negatywne dla nowego prezesa, stąd zwłoka w publikacji.
Na początku grudnia izba zapowiedziała publikację raportu o KAS przed Bożym Narodzeniem. Święta minęły i nic.
Wystąpienie i laurka
Wreszcie 15 stycznia 2020 r. wp.pl podała informację, że szczecińska prokuratura prowadzi śledztwo w sprawie nadzoru nad KAS już w okresie po zakończeniu reformy. Pięć dni później, bez specjalnego rozgłosu, NIK opublikowała na stronie „Informację o wynikach kontroli stanu organizacji Krajowej Administracji Skarbowej”. Przygotowanie skróconej wersji na podstawie wystąpienia pokontrolnego to standardowa praktyka NIK. W tym przypadku jednak pełna wersja i skrót mocno różnią się treścią i wnioskami.
„Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie ocenia celowość przeprowadzenia reformy administracji celno-skarbowej w Polsce. Skonsolidowanie służb celnych i skarbowych stworzyło warunki do poprawy efektywności całego systemu poboru danin publicznych” — czytamy w „ocenie ogólnej” opublikowanej w ubiegłym tygodniu.
Dalej NIK stwierdza, że wykryte nieprawidłowości i uchybienia w procesie tworzenia KAS wymagają zmian dostosowawczych, ale nie spowodowały ujemnych skutków dla finansów publicznych. Dochody podatkowe w pierwszej połowie 2018 r. wzrosły o 27,5 proc. w stosunku do pierwszego półrocza. Początek „oceny ogólnej” w wystąpieniu pokontrolnym jest zaś następujący: „Nie kwestionując celowości przeprowadzenia reformy administracji celno-skarbowej, Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, że proces przekształcenia struktur najistotniejszych dla poboru dochodów państwa nie został właściwie przygotowany i przeprowadzony”. Dalej izba pisze: „Wyniki dotychczasowych kontroli NIK wskazują, że ciężko jest jednoznacznie stwierdzić, w jakim stopniu odnotowany w 2017 r. wzrost dochodów podatkowych, który był jednym z oczekiwanych efektów konsolidacji, wynikał ze zmian systemowych, a w jakim wpłynęły na to czynniki ekonomiczne. Biorąc natomiast pod uwagę czas, jaki upłynął od utworzenia KAS, oraz stwierdzone przez NIK nieprawidłowości i zgłoszone uwagi w zakresie przygotowania i realizacji procesu konsolidacji oraz realizacji przez jednostki KAS wybranych zadań, w tym również w zakresie egzekucji, na tym etapie NIK nie znajduje podstaw do stwierdzenia, że utworzenie KAS przyniosło wymierne efekty w postaci wzrostu dochodów”.
Dobieranie cytatów
Z wystąpienia pokontrolnego wynika, że reforma została przeprowadzona bez należytego przygotowania, szybko i niedokładnie,o czym świadczy fakt, że ustawa o KAS była później wielokrotnie nowelizowana. Najwięcej zastrzeżeń budzi sposób tworzenia kadr w nowej administracji: najpierw ponad 60 tys. osób straciło zatrudnienie ze względu na likwidację miejsca pracy, a potem nastąpił nabór pracowników do KAS. W załączonej do wystąpienia ekspertyzie prawnej dr Michał Szwast poddał fundamentalnej krytyce model zwolnień polegającyna wygaszaniu stanowiska. Stwierdził: „Przepisy pozwoliły na dokonanie czystki kadrowej w oparciu o arbitralne kryteria i bez jakiegokolwiek uzasadnienia w indywidualnych przypadkach”. Informacja zawiera dość obszerne omówienie ekspertyzy, choć w bardzo wygładzonej formie.
Do wystąpienia pokontrolnego dołączona jest też obszerna ekspertyza prof. Artura Nowaka-Fara, dotycząca oceny modelu działania KAS na tle rozwiązań stosowanych w UE. Napisał on m.in., że żadne opracowanie naukowe „nie rekomenduje scalenia w jednolitą strukturę administracji podatkowej i celnej jako idealnego remedium, np. na problem ze ściągalnością podatków lub powstającą w tym kontekście lukę podatkową”.
W informacji znalazł się tylko jeden cytat z ekspertyzy — o tym, że MFW w jednym z raportów opowiada się za stworzeniem aparatu skarbowego „o dużym poziomie konsolidacji, scentralizowanym centrum zarządzania i z mocnym podporządkowaniem mu organów terenowych”. Tyle tylko, że prof. Artur Nowak-Far komentuje ten fragment słowami „Warto zwrócić uwagę, że autorzy raportu MFW musieli opierać swoje (w istotnej części dyskusyjne) wnioski w największym stopniu na doświadczeniach państw pozaeuropejskich, w szczególności państw Afryki subsaharyjskiej”.
Podpis: Eugeniusz Twaróg
