W ostatnich dwóch latach nastąpił wysyp kierowanych do sądów pozwów, w których kredytobiorcy chcą skorzystać z sankcji kredytu darmowego, czyli chcą oddać bankowi wyłącznie kapitał, bez odsetek i innych kosztów pozaadsetkowych. Prawie 80 proc. sporów wygrały dotychczas banki, ale tempo napływu nowych spraw rodzi obawy sektora finansowego.
Narastający problem
Obecna forma sankcji kredytu darmowego została wprowadzona ustawą o kredycie konsumenckim z 12 maja 2011 r. w wyniku implementacji prawa UE. Wcześniej jednak mało kto korzystał z przepisów pozwalających kwestionować umowę z bankiem. Prężnie działają w tej sprawie tzw. kancelarie odszkodowawcze, które zjadły zęby na sprawach frankowych. Kredyty obciążone sankcją kredytu darmowego to dla nich nowe źródło dochodów. Aktywność kancelarii ma silne przełożenie na liczbę spraw, które trafiają do sądów. Według danych ZBP na koniec 2024 r. toczyło się ponad 13 tys. spraw dotyczących SKD wobec 900 tys. w 2022 r.
UOKiK bada obecnie, czy zawierając umowy z klientami kancelarie nie naruszają ich interesów.
- Zainteresowanie SKD w ubiegłym roku rosło z kwartału na kwartał, a od wakacji zwiększyło się znacząco. Wzrasta aktywność firm skupujących wierzytelności. Połowa z postępowań, które są obecnie w sądach została wniesiona z powództwa cesjonariuszy – mówi Katarzyna Konieczna, partner w kancelarii RK Legal.
- Niepokojący jest zarówno skokowy wzrost liczby tych spraw, jak i liczby reklamacji, które napływają do banków. Jest ich obecnie ponad 56 tys. W ubiegłym roku nastąpił także znaczący napływ spraw interwencyjnych w sprawie SKD do Rzecznika Finansowego, przy czym spośród 2 tys. takich spraw aż 80 proc. zostało skierowanych w ostatnim kwartale - mówi Paweł Zagaj, dyrektor zespołu bankowości detalicznej w Związku Banków Polskich.
Podkreśla, że firmy odszkodowawcze wspierane często przez zagraniczne fundusze tworzą spółki i szukają sądów, które mają „najlepsze orzecznictwo” dotyczące SKD i tam zakładają sprawy. Dla przykładu podaje jeden z sądów rejonowych w Poznaniu, do którego od grudnia 2024 r. do lutego br. wpłynęło 2 tys. spraw dotyczących SKD.
- Sądy uważają, że to nadużycie prawa procesowego. My postrzegamy to w kategoriach narastającego problemu systemowego – mówi Paweł Zagaj.
Taka jest wartość ok. 15 mln kredytów konsumenckich w sektorze bankowym
Będą nowe przepisy
Aby wyeliminować lub znacząco ograniczyć mankamenty obecnej ustawy o kredycie konsumenckim wynikające zarówno z nieprecyzyjnych przepisów, jak i wykładni unijnego prawa UOKiK rok temu rozpoczął prace nad nową ustawą o kredycie konsumenckim, której formalnym celem jest wdrożenie dyrektywy CCD2. Zanim zabrał się do jej pisania, przeprowadził prekonsultacje m.in. ze Związkiem Banków Polskich Związkiem Przedsiębiorstw i Finansowych.
Akt prawny, którego poprzednik był wielokrotnie nowelizowany, ma chronić konsumentów w relacji z bankami, firmami pożyczkowymi czy podmiotami oferującymi płatności odroczone (buy now, pay later — BNPL), a także innymi dostawcami usług, np. ubezpieczycielami. Wiadomo już, że ustawa będzie bardzo prokonsumencka.
- Od marca trwają bardzo wstępne konsultacje z niektórymi resortami, natomiast w kwietniu będziemy mogli przekazać projekt do wymaganych przepisami prawa konsultacji międzyresortowych. Tu największą rolę odgrywać będzie Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Cyfryzacji, a także Komisja Nadzoru Finansowego i Rzecznik Finansowy. Ze względu na zakres tej ustawy konsultacje mogą potrwać kilkanaście tygodni. Kolejnym krokiem będą konsultacje z rynkiem. Liczymy na konstruktywny dialog - mówi Artur Zwaliński, zastępca dyrektora w departamencie ochrony zbiorowych interesów konsumentów z UOKIK.
Możliwy poślizg
UOKiK zapowiada ewaluację SKD w nowej ustawie, jest więc szansa, że przepisy będą zawierać zdecydowanie krótszą listę uchybień umożliwiających klientom skorzystanie z tej furtki.
- Należałoby ograniczyć sankcje kredytu darmowego do poważnych naruszeń i skupić się na zasadzie proporcjonalności jej stosowania. Ze względu na niezbyt udaną implementację dyrektywy do poprzedniej ustawy sądy mają problemy z interpretacją prawną jej zapisów. Stąd tak duża liczba pytań prejudycjalnych, które są wysyłane do Trybunału Sprawiedliwości UE. Linia orzecznicza sądów dopiero się kształtuje, co nastręcza dodatkowych problemów – mówi Katarzyna Konieczna z RK Legal.
Polska jest zobowiązana do wdrożenia dyrektywy CCD2 do 20 listopada 2025 r. Nowe przepisy mają wejść w życie najpóźniej do 20 listopada 2026 r.
- To jest niezwykle ważna regulacja i dlatego nie mogę zapewnić, że uda się ją przygotować w terminie. Warto jednak podkreślić, że Polska jest najbardziej zaawansowana we wdrażaniu dyrektywy CCD2 spośród wszystkich krajów europejskich – mówi Artur Zwaliński.