Prace nad ustawą o szczególnych rozwiązaniach w zakresie rozpoznawania spraw dotyczących zawartych z konsumentami umów kredytu denominowanego/indeksowanego do franka szwajcarskiego trwały w resorcie sprawiedliwości od lutego. Projekt ustawy jest już gotowy i jeszcze w tym miesiącu trafi do konsultacji międzyresortowych, a następnie konsultacji publicznych, które potrwają ok. miesiąca. Jeżeli nie będzie zasadniczych uwag, to w pierwszym kwartale projekt ustawy mógłby zostać przyjęty przez rząd.
Rzeka spraw frankowych
Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości obecnie w sądach procedowanych jest 202,241 tys. spraw dotyczących kredytów indeksowanych/denominowanych w CHF. Od stycznia do końca września do sądów wpłynęło 80,126 nowych spraw w porównaniu z 118,705 tys. w 2023 r. Liczba spraw pozostałych z poprzednich lat to 122,115 tys. Do końca września 2024 r. zostało zakończonych 48,116 spraw. Zmniejsza się wpływ spraw sądowych w pierwszej instancji, ale przybywa ich w sądach apelacyjnych.
- Wskaźnik opanowania wpływu dla spraw CHF [obrazujący ile spraw na 100, które wpływają do sądów, jest załatwionych], dla okręgów ewidentnie rośnie i wynosi już 95 proc., ale w apelacjach jest dużo niższy - 36 proc. i poprawia się. Opanowanie wpływu musi być na wyższym poziomie. Do tego będzie służyła tzw. ustawa frankowa – mówi Aneta Wiewiórowska- Domagalska, pełnomocniczka ministra sprawiedliwości ds. ochrony praw konsumentów.
Najgorsza sytuacja jest w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie, w którym jest obecnie ponad 44 tys. spraw. Sąd Okręgowy Warszawa Praga i II Wydział Cywilny Sądu Okręgowego w Warszawie są w pierwszej piątce, jeśli chodzi o napływ spraw, które trafiają w drugiej instancji do Sądu Apelacyjnego w Warszawie.
Ustawa z pozoru frankowa
Resort sprawiedliwości na określenie nowego aktu prawnego roboczo ukuł termin „ustawa frankowa”, jednak jak podkreśla prof. Marcin Dziurda z Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, ustawa nie reguluje kwestii prawnych pomiędzy bankami i posiadaczami kredytów hipotecznych w CHF. Takiej ustawy, która w wielu krajach europejskich umożliwiła szybkie rozwiązanie kwestii kredytów frankowych, nie należy się spodziewać.
- Ten projekt nie ingeruje w kwestie materialno-prawne, które zostały rozstrzygnięte przede wszystkim w orzecznictwie TSUE oraz orzecznictwie polskich sądów. Ta jednolitość orzecznictwa umożliwiła przygotowanie rozwiązań w pewnym zakresie radykalnych, w tym sensie, że mają umożliwić szybsze rozpoznawanie spraw frankowych, zmniejszenie wpływu nowych spraw, dać bodziec do wycofywania nieaktualnych już spraw kasacyjnych i zawieranie ugód – mówi prof. Marcin Dziurda.
Projekt ustawy zawiera przepisy, które dają szanse na szybkie rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym, przesłuchanie świadka w formie zdalnej, odbieranie zeznań świadków na piśmie. Te rozwiązania będą fakultatywne i od sądu będzie zależało, czy będzie chciał je stosować.
- Proponujemy oryginalny pomysł o charakterze procesowym, który jest odpowiedzią na przyjętą w prawie polskim teorię dwóch kondykcji, co narzuca dwa postępowania – jedno z powództwa konsumenta, drugie z powództwa banku. Pozwany mógłby wnieść, by roszczenia obu stron (pozwany i bank) były rozpoznane w jednej sprawie – mówi prof. Marcin Dziurda.
Kolejne rozwiązanie w projekcie ustawy to propozycja, by w momencie wręczenia pozwu bankowi z mocy prawa następowało zawieszenie obowiązku spłaty kredytu przez konsumenta. To pozwoliłoby zakończyć wszystkie postępowania zabezpieczające .
- W efekcie nie będzie żadnych nowych wniosków o zabezpieczenie z mocy prawa, a trwające postępowania zabezpieczające będą umorzone z mocy prawa. Tym samym interesy konsumentów będą chronione, a interesy banków nienaruszone – mówi prof. Marcin Dziurda.
Ministerstwo Sprawiedliwości chce stworzyć nowy e-sąd służący do zatwierdzania ugód nie tylko w sprawach CHF. Planuje wprowadzić ekonomiczne zachęty w postaci zwrotu części opłaty za wycofanie apelacji i skarg kasacyjnych, które nie mają już szansy na rozstrzygnięcie, bo były wnoszone kilka lat temu, a orzecznictwo w międzyczasie się zmieniło. W sądach są dziesiątki tysięcy apelacji.
Cyfryzacja na raty
Resort sprawiedliwości planuje także wykorzystać nowe technologie do usprawnienia pracy sędziów. W trzech parach sądów (Sąd Okręgowy Warszawa Praga i II Wydział Cywilny Sądu Okręgowego w Warszawie oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie, Sąd Okręgowy w Poznaniu i Sąd Apelacyjny w Poznaniu oraz Sąd Okręgowy w Olsztynie i Sąd Apelacyjny w Białymstoku) prowadzony jest pilotaż digitalnego asystenta sędziego (DAS) – modułu służącego digitalizacji akt poprzez skanowanie.
- W Sądzie Apelacyjnym w Warszawie od stycznia będzie utworzony wydział frankowy, co pomoże skanalizować przepływ spraw z sądów okręgowych do apelacyjnego, będzie też łatwiej zarządzać projektem digitalnego asystenta sędziego. Druga zmiana, która weszła od 1 grudnia, to utworzenie sekcji frankowej w Sądzie Okręgowym w Poznaniu w ramach DAS. To umożliwia nam odciążenie sędziów, którzy orzekają w okręgu i szybsze orzekanie w sprawach frankowych – mówi Aneta Wiewiórowska-Domagalska.
Drugi panel projektu to przygotowanie bazy wiedzy dla sędziów – orzecznictwa TSUE i Sądu Najwyższego.
- Mamy 16-osobowy zespół pracujący w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości, które opracowuje orzecznictwo TSUE pod względem jego stosowania w sprawach frankowych. Jesteśmy na etapie przygotowawczym pierwszych opracowań. Najważniejsze, byśmy przygotowali sędziom bardzo obiektywne i weryfikowalne materiały. Badamy całość orzecznictwa TSUE na tle Dyrektywy 93/13, którą stosuje się do spraw frankowych. Materiał jest tezą, a nie interpretacją, ale dajemy możliwość weryfikacji - mówi Aneta Wiewiórowska-Domagalska.
Do końca roku mają być przygotowane cztery duże bloki z zagadnień frankowych. Na początku roku sądy będą gotowe do testów.
Trzeci moduł to kalkulator – narzędzie do rozliczania świadczeń w ramach nieważnej umowy frankowej. Sędzia zamiast obliczać ręcznie lub zatrudniać biegłego będzie mógł to robić automatycznie.
- Mając te trzy moduły utworzymy algorytm, który na podstawie danych z pism procesowych przy wykorzystaniu struktury orzecznictwa TSUE przygotuje projekt uzasadnienia dla sędziego. Oprócz tego w ramach DAS będzie możliwe generowanie pism procesowych. Przygotowaniem tych wszystkich modułów zajmuje się Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – mówi Aneta Wiewiórowska-Domagalska.
Do połowy 2026 r. MS chce mieć uruchomione wszystkie moduły i po przetestowaniu udostępniać je kolejnym sądom.