Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) należy do najbardziej rozpoznawalnych w Polsce podatków. Spośród wszystkich danin odprowadzanych do budżetu państwa tę zna większość pytanych o to osób. W każdym razie tak deklaruje 85 proc. respondentów ankiety przeprowadzonej przez platformę e-pity z agencją badawczą SW Research.
Jednocześnie około 35 proc. ankietowanych przyznaje się do mglistej wiedzy na temat przepisów podatkowych. Niemniej autorzy raportu z badania „Co Polacy wiedzą o podatkach” zwracają uwagę, że 59 proc. respondentów rozlicza się z fiskusem samodzielnie.
– Polacy chcą mieć moc sprawczą i efektywnie rozliczać podatki na własną rękę – komentuje Artur Kaczmarek, ekspert e-pity.
Okazuje się, że 19 proc. ankietowanych rozlicza podatki z pomocą znajomych, a 19,2 proc. zleca to zadanie biurom rachunkowym czy księgowym.
– Przepisy i pojęcia podatkowe opierają się na finansowej nomenklaturze, która nie dla każdego jest zrozumiała. Ten zawiły język jest przyczyną niechęci do analizowania przez podatników ich praw – zwraca uwagę dr Justyna Rybacka, ekonomistka, ekspertka Uniwersytetu WSB Merito.
Jeśli nadzór, to spoza resortu
64 proc. respondentów uważa, że zna przysługujące im prawa, ale jedynie część, bo 38,4 proc., jest w pełni przekonanych, że korzysta ze wszystkich. Skomplikowane przepisy sprawiają, że podatnicy obawiają się ewentualnych błędów w rozliczeniach oraz konsekwencji z tego wynikających. Z kolei przedsiębiorcy podnoszą, że zarówno niejasne, jak i niestabilne regulacje stają się nie tylko barierą, ale wręcz czynnikiem ryzyka w prowadzonej działalności. Środowisko biznesu od lat wnosi o uporządkowanie legislacji w tej dziedzinie i teraz także o to apeluje.
Rada Podatkowa Konfederacji Lewiatan w dokumencie z listą postulatów do obecnego rządu proponuje stworzenie mechanizmu oceny istniejących regulacji jako obligatoryjnego elementu podatkowego procesu legislacyjnego. Ponadto proponuje powołanie rady eksperckiej.
„Instytucja ta nie może podlegać nadzorowi Ministerstwa Finansów, powinna być zespołem międzyresortowym. Jej zadaniem byłby stały monitoring i analiza tego, w jaki sposób prawo podatkowe jest wprowadzane i stosowane. Wnioski miałyby być wykorzystywane przy decydowaniu o kolejnych zmianach. Dorobek badawczy tej instytucji powinien posłużyć do wypracowania docelowego modelu systemu” – wyjaśnia Rada Podatkowa Lewiatana.
Jej zdaniem polski system podatkowy jest jednym z najbardziej skomplikowanych i nieprzyjaznych na świecie, co wynika m.in. z uchwalania przepisów w pośpiechu. Za przykład fatalnie napisanej ustawy wskazuje tzw. Polski Ład.
Szkodliwy pośpiech
Suchej nitki na trybie, w jakim uchwalano Polski Ład, nie zostawia także Forum Obywatelskiego Rozwoju (FOR). W tegorocznym raporcie „Polityka publiczna oparta na dowodach. Ocena Polski” przypomina, że konsultacje projektu tego obszernego aktu trwały 35 dni, co zresztą było wynikiem protestów na wieść, że mają trwać zaledwie 14 dni. Ponad 800 stron zajęły zgłoszone uwagi, rząd odniósł się do nich na 10. Ponadto przepisy tej reformy zostały podpisane przez prezydenta 15 listopada 2021 r., a weszły w życie 1 stycznia 2022 r. Podatnicy i księgowi mieli zaledwie półtora miesiąca na przygotowanie się do głębokich zmian.
Eksperci FOR zwracają uwagę, że w latach 2018–2022 mediana długości vacatio legis nowelizacji ustaw o PIT i CIT oraz VAT wyniosła zaledwie 15 dni i zmniejszyła się z 50 w latach 2012–2017. Niejednokrotnie istotne zmiany uchwalano króej niż dwa miesiące przed ich wejściem w życie.
– Pośpiech jest wrogiem zmian w systemie podatkowym. Największe szkody przynoszą chaotyczne i częste zmiany. Biznes potrzebuje przewidywalnego i stabilnego prawa – mówi Przemysław Pruszyński, dyrektor departamentu podatkowego Lewiatana.
Rada Podatkowa Lewiatana proponuje wprowadzenie obowiązkowego konsultowania wszystkich projektów aktów prawa podatkowego i ustalenia 30 dni na przedstawianie uwag. Ponadto postuluje co najmniej sześciomiesięczny okres vacatio legis. Jak podkreśla, ten rodzaj przepisów ingeruje w działalność gospodarczą. Dlatego ich wejście w życie w roku następującym po roku ich ogłoszenia powinno być możliwe wtedy, gdy zostaną opublikowane w Dzienniku Ustaw do 30 czerwca.
Również eksperci FOR – Marcin Zieliński, główny ekonomista, i Hubert Wejman, dyrektor ds. komunikacji – zwracają uwagę na konieczność podniesienia standardów konsultacji publicznych dotyczących zmian podatkowych. I także opowiadają się za wydłużeniem okresu vacatio legis do co najmniej sześciu miesięcy.
Państwo doradcą
– Tym, co negatywnie wyróżnia Polskę na tle innych krajów, jest nie tyle wysokość podatków, choć ta w ostatnich latach wzrosła i jest wyższa niż średnia dla krajów OECD, ile brak neutralności, skomplikowanie i zmienność systemu – podkreślają obaj eksperci FOR.
Rada Przedsiębiorców i Rada Naukowa działające przy Rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorców podsumowują polski system tak: to zbiór chaotycznych regulacji, które trudno zrozumieć nawet profesjonalistom. Według obu tych rad trzeba przygotować nowe ustawy, a prace rozpocząć od ordynacji podatkowej, których celem byłaby zmiana funkcjonowania państwa z represyjnego na współdziałające w rozwiązywaniu problemów podatników. Do tego niezbędna jest nowa Komisja Kodyfikacyjna, składająca się głównie z profesjonalistów spoza resortu finansów.