Nowelizacja ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł przesunęła na dzień 1 lipca 2004 r. wejście w życie obowiązku rejestracji wszystkich transakcji o wartości powyżej 10 tys. EUR.
Mimo to obecnie również istnieje obowiązek rejestrowania transakcji, przy których zachodzi podejrzenie prania brudnych pieniędzy.
Obowiązek taki mają m.in. zakłady ubezpieczeń, główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń oraz pośrednicy ubezpieczeniowi (agenci, brokerzy).
Obowiązki branży
Obowiązek rejestracji i przekazywania informacji GIIF nie ciąży na wszystkich zobowiązanych do niej instytucjach, ale wyłącznie na przyjmującej zlecenie klienta. Zakłady ubezpieczeń, główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń oraz pośrednicy ubezpieczeniowi powinni jednak na wszelki wypadek zarejestrować każdą podejrzaną transakcję, niezależnie od jej wartości.
Rejestracji podlegają m.in. wpłaty i wypłaty gotówkowe czyli wpłaty składek ubezpieczeniowych, ich zwroty oraz wypłaty odszkodowań i innych świadczeń ubezpieczeniowych. Przy ubezpieczeniach na życie z funduszem inwestycyjnym, rejestrowane powinny być także wszelkie wypłaty z funduszu z wyjątkiem wypłat dokonywanych przy przenoszeniu jednostek inwestycyjnych między tymi funduszami.
Rejestracji podlegają wpłaty i wypłaty dokonywane gotówką w kasie zakładu ubezpieczeń lub do rąk agenta albo brokera ubezpieczeniowego, wręczenie czeku, przelewy bankowe, przekazy pocztowe.
Od sposobu dokonania płatności zależy ustalenie, który podmiot uczestniczący w transakcji powinien ją rejestrować.
Gdy wpłata składki ubezpieczeniowej jest dokonywana przez ubezpieczającego w kasie zakładu ubezpieczeń, przelewem bankowym lub przekazem pocztowym, instytucją przyjmującą od ubezpieczającego dyspozycję przeprowadzenia transakcji, a zatem również obowiązaną, jest odpowiednio zakład ubezpieczeń, bank lub Poczta Polska. Zakład ubezpieczeń nie ma obowiązku ponownej rejestracji wpłaty dokonanej za pośrednictwem banku lub poczty.
Brokerzy i agenci
Wątpliwości powstają, gdy ubezpieczający opłaci składkę za pośrednictwem agenta lub brokera. Czy wtedy pośrednik ma rejestrować wpłaconą składkę?
Pobranie składki przez brokera zawiera w sobie dyspozycję ubezpieczającego co do dokonania przez brokera wpłaty pobranej składki na rachunek zakładu ubezpieczeń. W konsekwencji broker powinien zarejestrować taką transakcję.
W razie opłacenia składki za pośrednictwem agenta, to on będzie musiał rejestrować wpłatę, ale wyłącznie w przypadkach, w których pobranie składki zostało wyłączone z zakresu pełnomocnictwa udzielonego mu przez zakład ubezpieczeń.
Odstąpienie zakładu od umowy ubezpieczenia, skutkujące obowiązkiem zwrotu składki lub jej części, zobowiązuje wyłącznie zakład do rejestracji, o ile wypłata z tego tytułu przekracza 10 tys. EUR. Nie ma przy tym znaczenia forma dokonanej wypłaty. Analogicznie zakład ubezpieczeń powinien postąpić we wszystkich przypadkach, w których dokonuje wypłat z funduszu inwestycyjnego.
Odpowiedzialność zakładu
Wątpliwości powstają przy wypłatach odszkodowań lub innych świadczeń ubezpieczeniowych. Zgłoszenie roszczenia przez ubezpieczonego nie powoduje automatycznie powstania po stronie zakładu ubezpieczeń obowiązku wypłaty. Dopiero spełnienie przesłanek odpowiedzialności rodzi po stronie zakładu ubezpieczeń zobowiązanie dokonania wypłaty. Uznanie samego zgłoszenia żądania klienta za dyspozycję do przeprowadzenia transakcji oznaczałoby konieczność rejestrowania przez zakład wszystkich zgłoszonych roszczeń, w tym również bezzasadnych. Taka interpretacja idzie zbyt daleko. Użyty w art. 8 ustawy termin „dyspozycja klienta do przeprowadzenia transakcji” należy rozumieć jako oświadczenie woli skutkujące powstaniem po stronie zakładu zobowiązania do dokonania transakcji. W odniesieniu do zgłoszonego żądania wypłaty odszkodowania lub innego świadczenia ubezpieczeniowego, obowiązek rejestracji powstanie dopiero po ustaleniu odpowiedzialności ubezpieczyciela.
Obowiązek rejestracji transakcji powstaje również, gdy ta sama transakcja dokonywana jest w ramach kilku powiązanych ze sobą operacji o łącznej wartości powyżej 10 tys. EUR. Za jedną transakcję należy uznać wszystkie wpłaty lub wypłaty z umów ubezpieczenia, dokonywane regularnie lub w ratach. Jedną transakcją będzie więc płatna ratalnie składka ubezpieczeniowa, wpłaty różnych rodzajów składek w ramach tej samej umowy ubezpieczenia, jednorazowa wpłata tzw. składki dodatkowej przeznaczonej na zakup jednostek w funduszu inwestycyjnym. W każdym przypadku powinna to być wpłata dokonana przez tę samą osobę lub wypłata na rzecz tej samej osoby. Wyjątkiem jest wypłata świadczeń, jeżeli ubezpieczony wskazał więcej niż jedną osobę uposażoną. Przy grupowych ubezpieczeniach na życie, jedną transakcją jest opłacenie przez pracodawcę składki za wszystkich ubezpieczonych pracowników. Nie jest nią już zebranie przez pracodawcę składek od pracowników i przelanie ich na konto zakładu ubezpieczeń.
Wątpliwości powstają przy wpłatach składek na tzw. ubezpieczenia bezterminowe. W takich przypadkach za oddzielne transakcje należy uznać wpłaty składek należnych za poszczególne okresy ubezpieczenia. Przy wypłatach regularnych w ramach jednej transakcji, limit 10 tys. EUR zostanie przekroczony, gdy w wyniku kolejnej wypłaty przeliczonej na EUR po średnim kursie NBP z dnia jej dokonania, łączna wartość wszystkich dotychczasowych wypłat przekroczy ten limit. Obowiązek rejestracji takich transakcji ciąży na zakładzie ubezpieczeń, nawet jeżeli wypłaty regularne następują przelewem bankowym lub przekazem pocztowym. Zresztą bank w wielu przypadkach nie byłby prawdopodobnie w stanie „powiązać” wypłat regularnych ze sobą, np. gdy ubezpieczony wskazał kilku uposażonych lub jeżeli wypłaty regularne z funduszu są dokonywane na różne konta ubezpieczającego.
Moment zlecenia
Istotne znaczenie ma określenie momentu, w którym następuje przyjęcie przez zakład ubezpieczeń zlecenia klienta do dokonania transakcji. Przyjęcie dyspozycji dokonania transakcji i jej rejestracja powinny nastąpić jednocześnie. Przy wpłacie składki ubezpieczeniowej w kasie zakładu ubezpieczyciel powinien zarejestrować transakcję jednocześnie z przyjęciem składki. W tym przypadku zlecenie ubezpieczającego dotyczy wyłącznie przyjęcia dokonanej wpłaty i jest niezależne od ewentualnej decyzji zakładu co do zawarcia umowy ubezpieczenia. Również przyjęcie składki przez agenta działającego na podstawie pełnomocnictwa zakładu jest równoznaczne z przyjęciem przez ubezpieczyciela dyspozycji dokonania transakcji i rodzi obowiązek jej rejestracji. Przy zwrotach składek oraz wypłatach z funduszu transakcja powinna zostać zarejestrowana z chwilą otrzymania przez zakład stosownego żądania ubezpieczającego albo zajścia określonego zdarzenia. Wyjątkiem będzie zgłoszenie żądania wypłaty odszkodowania lub innego świadczenia ubezpieczeniowego. W takim przypadku dyspozycja zostanie przyjęta z chwilą spełnienia przesłanek odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
Autor jest radcą prawnym, w kancelarii Linklaters w Warszawie