Żyjemy w czasach szybkich zmian otoczenia gospodarczego. Jakie wyzwania rodzą one dla firm?
Zuzanna Zakrzewska, Partnerka Zarządzająca: W ostatnim czasie obserwujemy wyraźne przyspieszenie zmian regulacyjnych. Rozwój technologii, w tym sztucznej inteligencji, sprawia, że nowe przepisy obejmują dziś praktycznie wszystkie sektory gospodarki, nawet te wcześniej mniej regulowane. W efekcie wzrasta odpowiedzialność zarządów oraz ryzyko dla przedsiębiorstw – firmy muszą jednocześnie monitorować wiele regulacji, co przekłada się na konkretne ryzyka prawne i reputacyjne, co bezpośrednio z kolei oznacza zwiększenie potencjalnej liczby sporów sądowych i postępowań administracyjnych.
Dlatego oprócz bieżącego wsparcia doradczego coraz większą rolę odgrywa edukacja kadry zarządzającej. Jako kancelaria coraz częściej spotykamy się z zapytaniami o szkolenia w zakresie odpowiedzialności zarządu dotyczące wielu różnych obszarów ryzyk. Jeszcze kilka lat temu jedno spotkanie z członkami zarządu, by nakreślić kluczowe obszary, było całkowicie wystarczające. Dziś w rosnącym gąszczu regulacji konieczne są rozbudowane cykle szkoleniowe koncentrujące się na konkretnych tematach i ryzykach.
Nowe wyzwania i złożoność sytuacji rodzą ryzyko błędów, które narażają firmy i menedżerów na konsekwencje. Jak ich uniknąć i jak zarządzić ryzykiem odpowiedzialności?
Paweł Pogorzelski, Lider White-Collar Crime Advisory, Partner EY Law: Nowe regulacje znacząco rozszerzają odpowiedzialność menedżerów i członków zarządu. Obok dotychczas tradycyjnych ryzyk, takich jak działanie na szkodę spółki, pojawiły się nowe obszary, w tym sankcje gospodarcze. Powszechnie są one kojarzone z Rosją i Białorusią, jednak procedowane zmiany w przepisach mają je rozszerzyć o kilkanaście nowych reżimów sankcyjnych. Na tym lista wyzwań się nie kończy. Planowane jest też podwyższenie odpowiedzialności finansowej za naruszenie sankcji gospodarczych – spółki mogą odpowiadać do 200 mln zł – a równocześnie rozszerzana jest odpowiedzialność karna. Zmiany mają realny wymiar: w ciągu ostatnich 18 miesięcy zapadło około 38 decyzji administracyjnych na łączną kwotę ponad 26 mln zł, a równocześnie toczy się kilkaset postępowań administracyjnych i karnych.
Jak zarządzać tym ryzykiem? Niezbędna jest kompleksowa analiza – począwszy od weryfikacji, czy kontrahenci nie są objęci sankcjami, skończywszy na ustaleniu jasnego podziału odpowiedzialności i wdrożeniu odpowiednich procedur. Część firm oczywiście poradzi sobie samodzielnie, wykorzystując własne zespoły i doświadczenie. Jednak w przypadku nowych regulacji czy bardziej złożonych zagadnień wsparcie zewnętrznych ekspertów jest często niezbędne – chociażby po to, aby zweryfikować, czy wewnętrzne mechanizmy kontroli rzeczywiście działają prawidłowo.
Zespół EY Law składa się z ponad 70 prawników w Polsce, wspieranych przez globalną sieć ponad 3000 ekspertów. Dzięki temu kancelaria nie tylko reaguje na bieżące zmiany, ale też przewiduje przyszłe trendy i pomaga firmom dostosować do nich działania.
Zdarzają się sytuacje, kiedy firmy i menedżerowie ponoszą konsekwencje nie swoich win. Jak się przed tym bronić i czy można temu zapobiec?
Paweł Pogorzelski: Ograniczanie ryzyka odpowiedzialności najlepiej rozpocząć jeszcze przed transakcją czy ważną decyzją biznesową. Każdą większą aktywność biznesową warto poprzedzić analizą ryzyk, co pozwala określić możliwości, ograniczenia i argumenty „za” i „przeciw”, a także udokumentować racjonalne podstawy decyzji. Istotnym elementem jest również odpowiednie zabezpieczenie dokumentacji w tzw. defence file pokazujące, że członkowie zarządu dołożyli należytej staranności, co ma kluczowe znaczenie, gdyż nierzadko postępowania kontrolne lub sądowe pojawiają się dopiero po latach.
Cały proces należy przeprowadzić w możliwie najbardziej kompleksowy sposób, nie ograniczając się wyłącznie do wątków prawnych. Wartościową pomoc mogą tutaj wnieść m.in. specjaliści od audytu śledczego.
Nowe zagrożenia coraz częściej dotykają sektorów rynku, które – choć mocno regulowane – przez lata pozostawały w pewnych legislacyjnych bańkach. Przykładem są nieruchomości. Jakiego rodzaju zagrożenia prawne wiążą się z tym segmentem? Jakie cechy powinno spełniać dobre doradztwo prawne w tym zakresie?
Jakub Ziółek, Partner EY Law: Rynek nieruchomości w Polsce, który przez ostatnie trzy dekady napędzał rozwój gospodarczy, dziś działa w trudniejszych warunkach – spadają marże, maleje apetyt na ryzyko, a margines błędu przy transakcjach jest minimalny. Standardowa analiza prawna już nie wystarcza – konieczna jest współpraca z doradcami podatkowymi, finansowymi, komercyjnymi czy architektami. Dodatkowo zmiany regulacyjne, rosnące wymagania banków, a nawet demografia wpływają na inwestycje. Nowe segmenty rynku, np. centra danych, infrastruktura energetyczna czy projekty typu senior living, wymagają od prawników większej elastyczności i gotowości do pracy przy bardziej złożonych inwestycjach budowlanych oraz transakcjach.
W ostatnich latach wiele mówiło się o wpływie polityki klimatycznej na finansowanie inwestycji. Czy banki rzeczywiście biorą pod uwagę kryteria środowiskowe podczas podejmowania decyzji o kredytowaniu?
Zuzanna Zakrzewska: Siła regulacji sprawia, że nawet ci, którzy podchodzą do tematu ESG wyłącznie jak do obowiązku a nie obszaru o charakterze strategicznym, muszą wprowadzać odpowiednie procedury. Przepisy są na tyle precyzyjne i restrykcyjne, że banki nie mogą ich ignorować – muszą analizować, jakie inwestycje finansują i jakie niosą one skutki dla środowiska. W praktyce oznacza to, że projekty wiążące się z podwyższoną emisją CO₂ coraz częściej nie otrzymują finansowania.
Jakub Ziółek: Warto zauważyć, że jeszcze kilka lat temu banki ograniczały się do wymagania od inwestorów certyfikacji typu BREEAM czy LEED, traktowanej często jako element marketingowy. Dziś standardem stał się osobny raport due diligence w obszarze ESG, który jest wymagany przy finansowaniu inwestycji, a czasami również przez fundusz zainteresowany nabyciem aktywów.
Ryzyko prawne wiąże się też z przejmowaniem innych podmiotów. W ostatnich latach rynek M&A znajdował się w uśpieniu. Czy jest szansa na zmianę w tym obszarze?
Jakub Ziółek: Na rynku M&A obserwujemy podobną dynamikę jak w nieruchomościach – transakcje są dziś prowadzone znacznie ostrożniej niż kilka lat temu. Ożywienie widać zwłaszcza w energetyce i infrastrukturze, gdzie kluczowe są kwestie bezpieczeństwa i strategicznego rozwoju kraju. Dużo dzieje się też w branży IT, gdyż firmy technologiczne stoją przed wyzwaniem transformacji związanej z AI. Część podmiotów rozważa sprzedaż, inne chcą konsolidować rynek i przejmować konkurencję.Nowe regulacje sprawiają, że procesy M&A są bardziej złożone. Inwestorzy nie ograniczają się już do analiz prawnych i podatkowych – standardem staje się due diligence komercyjne, HR, coraz częściej także ekspertyzy z zakresu cyberbezpieczeństwa.
Z perspektywy EY Law jakich nowych wyzwań i problemów biznes może spodziewać się w najbliższych latach?
Paweł Pogorzelski: Przedsiębiorstwa muszą się liczyć z rosnącą odpowiedzialnością wynikającą z nowych regulacji oraz większą aktywnością organów nadzorczych. Spodziewamy się wzrostu liczby sporów – zarówno w obszarze sankcji gospodarczych, jak i np. greenwashingu. Coraz większe znaczenie będą miały obszary ryzyka, które wcześniej były dla biznesu zupełnie nowe.
Zuzanna Zakrzewska: Firmy będą musiały szczególnie zadbać o kompetencje zarządów. Wymaga się od nich dziś nie tylko wiedzy biznesowej, ale także zrozumienia ryzyk technologicznych czy geopolitycznych. Kluczowe staje się umiejętne budowanie zespołów i tworzenie strategii dostosowanych do szybko zmieniającego się otoczenia.
Partnerem publikacji jest EY Law