IEVA jest jedynym stowarzyszeniem zrzeszającym producentów i dystrybutorów produktów do waporyzacji w całej Europie. Zdecydowana większość firm działających w naszej branży to niezależne, lokalne przedsiębiorstwa, które, dostrzegając wielowymiarowy, negatywny wpływ palenia wyrobów tytoniowych, stawiają sobie za cel zapewnienie dorosłym konsumentom dostępu do mniej szkodliwej alternatywy jakimi są produkty do waporyzacji. Jesteśmy firmami niezależnymi i niepodlegającymi wpływom koncernów tytoniowych, a wręcz stanowimy konkurencję dla tych podmiotów na lokalnych rynkach.
Misją IEVA, jest uświadamianie i edukowanie na temat mniej szkodliwych alternatyw dla palenia tradycyjnych papierosów oraz wspieranie rozwiązań, które przyczyniają się do redukcji szkód zdrowotnych wynikających z tego tytułu. Działając na poziomie europejskim, stowarzyszenie aktywnie monitoruje regulacje prawne w poszczególnych krajach, aby zapewnić, że przepisy są zgodne z naukowymi dowodami dotyczącymi poprawy jakości zdrowia publicznego.
IEVA wyraża głębokie zaniepokojenie sprzecznościami i szkodliwym ekonomicznie podejściem, jakie przyjęło Ministerstwo Finansów w Polsce w proponowanych przepisach zawartych w projektach UD 105 i UD 139. Zdumiewające jest, że celem działań polskiego rządu nie wydaje się być ochrona zdrowia publicznego ani środowiska przed negatywnym wpływem wyrobów tytoniowych (zgodnie z raportem Światowej Organizacji Zdrowia, każdego roku przemysł tytoniowy kosztuje świat ponad 8 milionów ludzkich istnień, 600 milionów drzew, 200 000 hektarów ziemi, 22 miliardy ton wody oraz 84 miliony ton CO2), lecz raczej wyeliminowanie branży oferującej produkty o znacznie niższej szkodliwości. Widać to wyraźnie w dokumencie Oceny Skutków Regulacji (OSR), gdzie wprost wpisano, że rząd zdaje sobie sprawę z tego, że 95% firm w branży zostanie zmuszonych do zamknięcia, a przedsiębiorstwa powinny „przebranżowić się" lub znaleźć inne rynki dla swojej działalności. Czy naprawdę z tego typu rekomendacją dla przedsiębiorców wyszedł publicznie rząd, który lada dzien ma objąć przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej?
Jeszcze bardziej zastanawiające jest to, jak te drastyczne zmiany mają się do przewidywanych wpływów budżetowych. W OSR Ministerstwo zakłada, że w pierwszym roku wprowadzenia nowego podatku wpływy z akcyzy wyniosą ponad 400 milionów złotych, przy jednoczesnym zakładanym spadku liczby przedsiębiorstw o ponad 50%. Jak można oczekiwać, że takie cele fiskalne zostaną zrealizowane, skoro sam rząd przyznaje, że sektor, który ma być opodatkowany, zostanie niemal całkowicie zniszczony?
W związku z tym IEVA z dużym niepokojem przygląda się działaniom polskiego rządu, który w ostatnim czasie forsuje szereg zmian legislacyjnych dotyczących akcyzy na produkty do waporyzacji. Proponowane regulacje zawarte w projekcie UD105 oraz UD139, podsumowane poniżej, zostały gruntownie przeanalizowane przez stowarzyszenie:
- Podwyżki akcyzy na e-liquidy: +75% w 2025 r., +50% w 2026 r., oraz +25% w 2027 r.
- Wprowadzenie nowej akcyzy na urządzenia do waporyzacji w wysokości 40 zł.
- Obowiązek oznaczania urządzeń do waporyzacji oraz e-liquidy i e-papierosy znakami akcyzy z jednorocznym terminem ważności.
- Brak uwzględnienia realnych wyzwań i ograniczeń małych oraz średnich przedsiębiorstw działających w branży wapingowej w Polsce.
Wyniki tej analizy jednoznacznie wskazują, że planowane kroki będą mieć bardzo negatywne skutki zarówno dla zdrowia publicznego, jak i dla funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw, które są trzonem branży wapingowej w Polsce. Z pełnym przekonaniem uważamy, że proponowane zmiany są nieracjonalne i nieproporcjonalne, stawiają też pod znakiem zapytania przewidywalność stanowionego w Polsce prawa. Propozycje te sąde facto próbą eliminacji produktów vapingowychniż rzeczywistym działaniem na rzecz zdrowia publicznego czy polityki fiskalnej. Ponadto, proponowane zmiany przyniosą korzyści przede wszystkim dużym międzynarodowym koncernom tytoniowym, zwiększając ich przewagę nad lokalnymi firmami z branży wapingowej w Polsce.
Zwracamy uwagę, że oba projekty są procedowane w wyjątkowo szybkim tempie, co uniemożliwia przeprowadzenie rzetelnych konsultacji publicznych. Dodatkowo ich uzasadnienie jest nie tylko zbyt lakoniczne, ale stoi w sprzeczności z danymi, ogólnie dostępnymi zarówno na rynku polskim, jak i europejskim. Brak wyczerpującej analizy skutków gospodarczych oraz zdrowotnych podważa wiarygodność proponowanych zmian. Jednocześnie aktualna propozycja rządu faworyzuje wpływowe koncerny tytoniowe zwiększając nieproporcjonalnie obciążenia podatkowe przedsiębiorców z branży wapingowej i e-liquidów. Skutkować to będzie zakłóceniem konkurencji na szkodę lokalnych przedsiębiorców z branży wapingowej i e-liquidów.
Apelujemy do Pana Ministra o ponowne rozważenie tych zmian w świetle poniższych argumentów, podkreślając konieczność rozróżnienia między produktami do waporyzacji a tradycyjnymi wyrobami tytoniowymi, zwłaszcza w kontekście fiskalnym.
1.Waping jako mniej szkodliwa alternatywa dla tytoniu
Punktem wyjścia dla dyskusji na temat polityki akcyzowej powinny być poprawa jakości zdrowia publicznego wynikająca z zamiany palenia tradycyjnych wyrobów tytoniowych na wapowanie. Palenie tytoniu jest główną przyczyną śmierci, której można uniknąć – każdego roku odpowiada za niemal 700 tysięcy zgonów w Europie. Produkty do waporyzacji stanowią narzędzie do walki z tym problemem, co potwierdza szereg badań naukowych, m.in. raport Public Health England, który dowodzi, że e-papierosy są o 95% mniej szkodliwe niż tradycyjne papierosy. Produkty te pomagają również dorosłym palaczom w walce z uzależnieniem, czego dowodzą badania Uniwersytetu Oksfordzkiego oraz liczne inne źródła naukowe.
Waping stanowi rozwiązanie problemu wysokiego wskaźnika osób palących tytoń w Polsce i jego wpływu na zdrowie publiczne. Wiele niezależnych i finansowanych ze środków publicznych badań podkreśla potencjał produktów wapingowych w zakresie redukcji szkód: raport zlecony przez Public Health England wykazał, że wapowanie jest o 95% mniej szkodliwe niż palenie papierosów. Badanie sfinansowane przez prestiżowy Instytut Pasteura potwierdziło, że wapowanie jest znacznie mniej rakotwórcze niż palenie i stanowi odpowiednią alternatywę dla tradycyjnego tytoniu. Inne źródła wskazujące na potencjał redukcji szkód związany z wapowaniem można znaleźć w badaniach przeprowadzonych przezRoyal College of Physicians lub opublikowane w British Medical Journal. Podsumowując, produkty do waporyzacji zmniejszają ryzyko zachorowania na raka wśród palaczy.
Produkty do waporyzacji odgrywają również kluczową rolę w pomaganiu dorosłym palaczom w walce z uzależnieniem od tradycyjnych wyrobów tytoniowych. Recenzowane badania opublikowane w American Journal of Public Health oraz badania prowadzone przez Uniwersytet Oksfordzki podkreślają potencjał waporyzacji w zakresie zaprzestania palenia. Parlament Europejski w dwóch odrębnych raportach – dotyczącym wzmocnienia Europy w walce z rakiem (2022) oraz chorób niezakaźnych (2023) – uznał, że „papierosy elektroniczne mogą umożliwić niektórym palaczom stopniowe rzucenie palenia”.
Dlatego też waping musi pozostać przystępną cenowo alternatywą dla palaczy, którzy chcą rzucić palenie lub wybrać mniej szkodliwą alternatywę. Nadmierne obciążenia fiskalne sprawią, że konsumenci, zamiast wybierać mniej szkodliwe e-papierosy, powrócą do palenia tradycyjnych papierosów, co przyniesie korzyść jedynie międzynarodowym koncernom tytoniowym.
2.Nieproporcjonalne opodatkowanie wapingu
Plan Ministerstwa Finansów dotyczący opodatkowania e-liquidów oznaczałby podwyżkę akcyzy z 0,55 zł/ml obecnie do 0,96 zł/ml w 2025 r., 1,44 zł/ml w 2026 r., aby ostatecznie osiągnąć 1,8 zł w 2027 r. W praktyce oznacza to, że butelka e-liquidu o pojemności 10 ml zostanie objęta podatkiem w wysokości 18 zł, co stanowi wzrost o 327% w porównaniu do 2024 roku.
Stawka opodatkowania w wysokości 1,8 zł/ml stanowić będzie najwyższą akcyzę na e-liquidy wśród krajów Unii Europejskiej. Podatek ten sam w sobie sprawi, że wapowanie stanie się niezwykle drogie dla praktycznie każdego polskiego palacza.
Dodatkowo, nałożenie akcyzy na urządzenia do waporyzacji w wysokości 40 zł (z VAT-em 50 zł) oraz "podwójne opodatkowanie" jednorazowych e-papierosów uczyni produkty vapingowe jeszcze droższymi. Detaliczna cena urządzeń wzrośnie do 80 zł, co będzie najwyższą ceną w Europie, a polscy palacze zmuszeni będą wybrać tańsze, bardziej szkodliwe produkty tytoniowe. Dla porównania cena tradycyjnych papierosów po podwyżkach akcyzy wzrośnie z 20 do 25 zł, z kolei szacunkowy wzrost ceny paczki wkładów do podgrzewaczy wyniesie rok do roku jedynie ok 1 zł/paczkę!
Nie można oprzeć się wrażeniu, że rząd - podejmując decyzje - opiera się o błędne założenia. Tym samym szerząc dezinformację i wprowadzając w błąd opinię publiczną. Zamiast opierać swoje działania na solidnych dowodach naukowych, decydenci powielają nieprawdziwe informacje, takie jak ta, że rzekomo zawartość nikotyny w jednym e-papierosie to 2 paczki tradycyjnych papierosów.
Fakty są jednak inne, jeden e-papieros elektroniczny może co najwyżej równać się 3 papierosom tradycyjnym pod względem zawartości nikotyny, będąc jednocześnie nawet o 95% mniej szkodliwy (dane Public Health England, obecnie Office for Health Improvement and Disparities). Dzieje się tak, ponieważ w e-papierosach nie dochodzi do spalania tytoniu, co eliminuje produkcję wielu toksycznych substancji, takich jak smoła i tlenek węgla, które powstają w trakcie palenia zwykłych papierosów.
Doprowadzenie do sytuacji, w której produkty do wapowania staną się niedostępne, będzie miało trzy konsekwencje:
- Pozbawi polskich palaczy skutecznego narzędzia do rzucenia palenia i zmusi konsumentów do powrotu do papierosów tytoniowych, które są znacznie bardziej szkodliwe niż papierosy elektroniczne lub do niebezpiecznych, nieuregulowanych produktów, pochodzących z czarnego rynku. Będzie to miało zatem katastrofalne skutki dla polskiego zdrowia publicznego.
- Spowoduje to niezwykle niskie przychody fiskalne, ponieważ konsumenci zrezygnują z wapowania na rzecz produktów pozyskanych nielegalnie w szarej strefie.
- Tysiące miejsc pracy w legalnej i silnie regulowanej branży wapingowej będzie zagrożonych.
Czarny rynek w Polsce stanowi obecnie nawet 50% zużywanych e-liquidów, a wskaźnik ten gwałtownie wzrośnie, jeśli aktualne propozycje zmiany w podatku akcyzowym wejdą w życie.
3.Znaki akcyzy (banderole) i płynność - potrzeba jasności dla branży waporyzacyjnej
Wprowadzenie rocznego terminu ważności banderol będzie kolejnym ciosem dla polskich przedsiębiorców, szczególnie dla małych i średnich firm. Egzekwowanie tego wymogu będzie logistycznie i finansowo trudne do zrealizowania, co zagrozi stabilności biznesowej wielu firm. Ponadto, istnieje ryzyko, że przedsiębiorcy będą musieli znacznie zwiększyć swoje zapotrzebowanie na gotówkę, aby sprostać nowym wymaganiom. Wysoka akcyza i brak stabilności mogą doprowadzić do poważnych problemów płynnościowych i upadłości firm.
Z niepokojem stwierdzamy, że propozycja Ministerstwa Finansów wprowadza zmiany w przepisach dotyczących banderol, które są wyjątkowo trudne do spełnienia dla przedstawicieli polskich małych i średnich przedsiębiorstw z branży wapingowej. Dotyczy to w szczególności wprowadzenia rocznego terminu ważności znaków akcyzy wobec e-liquidów. Egzekwowanie tego obowiązku będzie niemożliwe do zrealizowania dla małych i średnich przedsiębiorstw. Dodatkowo, w przypadku produktów do waporyzacji sprzedawanych z urządzeniem i e-liquidami, obowiązek umieszczania dwóch różnych znaków akcyzowych będzie trudny do spełnienia (jeśli praktycznie nie niemożliwy) z powodu braku wystarczającej przestrzeni na opakowaniu.
Brak uwzględnienia realnej sytuacji przedsiębiorców
Wprowadzanie nowych przepisów wymaga uwzględnienia możliwości adresatów norm, czyli w tym przypadku przedsiębiorców. Wprowadzane przepisy powinny umożliwiać zachowanie dalszej płynności biznesowej, ponieważ to stabilność finansowa firmy zapewnia jej zdolność do kontynuowania działalności i realizowania zobowiązań.
Aby sprostać nowym wymaganiom regulacyjnym, przedsiębiorcy będą musieli inwestować w systemy zarządzania ryzykiem i modyfikować swoje strategie rynkowe. Nawet jeśli przedsiębiorcy zdecydują się dostosować do nowych regulacji, istnieje duże prawdopodobieństwo, że będą borykać się z problemami płynności finansowej. W przypadku próby wprowadzenia na rynek 100 tys. produktów miesięcznie, przy stawce akcyzy na urządzenia wynoszącej 40 PLN (z VAT 50 PLN), będą musieli dysponować dodatkowymi 5 milionami PLN. Przy terminie płatności wynoszącym 90 dni zapotrzebowanie na gotówkę wzrośnie już do 15 milionów PLN.
Niewystarczająca płynność finansowa może prowadzić do opóźnień w płatnościach, utraty zaufania kontrahentów i klientów, a w skrajnych przypadkach do problemów z utrzymaniem działalności. Dlatego ważne jest, aby nowe przepisy były wprowadzane z uwzględnieniem realnych możliwości przedsiębiorstw, co pozwoli na ich płynne dostosowanie się do zmieniających się warunków. Wymaga tego również zasada ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. stanowiąca zasadę konstytucyjną, wywodzoną z zasady demokratycznego państwa prawnego.
Wnioski
Jako IEVA, a także niżej podpisany członek IEVA reprezentujący krajowe wapingowe stowarzyszenia branżowe, apelujemy o ponowne rozważenie proponowanych zmian, które mogą przynieść katastrofalne skutki dla ponad tysiąca polskich małych i średnich przedsiębiorstw. Pozostajemy do Państwa dyspozycji w przypadku jakichkolwiek dalszych zapytań.
Wykaz odnośników zewnętrznych:
IEVA: https://eurovape.eu/
Evidence review of e-cigarettes and heated tobacco products 2018 A report commissioned by Public Health England: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/684963/Evidence_review_of_e-cigarettes_and_heated_tobacco_products_2018.pdf
Comparison of the chemical composition of aerosols from heated tobacco products, electronic cigarettes and tobacco cigarettes and their toxic impacts on the human bronchial epithelial BEAS-2B cells: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32763707/
Nicotine without smoke: Tobacco harm reduction: https://www.rcp.ac.uk/improving-care/resources/nicotine-without-smoke-tobacco-harm-reduction/
Comparing the cancer potencies of emissions from vapourised nicotine products including e-cigarettes with those of tobacco smoke: https://tobaccocontrol.bmj.com/content/27/1/10.info
E-Cigarette Use and Adult Cigarette Smoking Cessation: A Meta-Analysis: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7811087/
E-cigarettes are more effective than nicotine-replacement therapy in helping smokers quit: https://www.ox.ac.uk/news/2022-11-17-e-cigarettes-are-more-effective-nicotine-replacement-therapy-helping-smokers-quit
European Parliament resolution of 16 February 2022 on strengthening Europe in the fight against cancer: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2022-0038_EN.html
European Parliament resolution of 13 December 2023 on non-communicable diseases: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2023-0467_EN.pdf
