Fundacja rodzinna, czyli rozwiązanie problemu ze spadkobiercami. Czym jest i jak ją założyć

Czym jest fundacja rodzinna

Fundacja rodzinna to specjalny podmiot, który ma z jednej strony wspierać zarządzanie majątkiem rodzinnym, a z drugiej – chronić pieniądze przed potencjalnymi wyzwaniami procesu sukcesyjnego. Według twórców fundacja rodzinna ma być “skarbcem” majątku. Szczególnie ten drugi aspekt jest istotny z perspektywy firm rodzinnych. Właśnie w tym kontekście 14 grudnia 2022 roku Sejm przegłosował projekt ustawy o ustanowieniu fundacji rodzinnej.

Jak zaznaczają twórcy Ustawy o fundacji rodzinnej, taka forma zabezpieczenia interesów firm rodzinnych wzorowana jest na rozwiązaniach znanych już w Austrii, Niemczech oraz Liechtensteinie. Właśnie w tych krajach fundacja rodzinna może stać się właścicielem:

•przedsiębiorstwa,

•udziałów w spółkach,

•papierów wartościowych,

•nieruchomości,

•ruchomości.

Co ważne, fundacja rodzinna na wzór m.in. niemiecki przewiduje także konkretne rozwiązanie w przypadku wypracowania zysku. Ten – pochodzący np. z udziałów kontrolowanych przez fundację rodzinną – przeznaczany jest na potrzeby samej rodziny. Jak zaznaczają przedstawiciele Ministerstwa Finansów, w ten sposób firmy rodzinne godzą interesy biznesowe z prywatnymi.

Co ważne, w polskich warunkach fundacja rodzinna oddziela status beneficjenta od osoby zarządzającej. W ten sposób fundator, czyli twórca fundacji rodzinnej, nie ma dylematu, czy pozbawić udziałów sukcesorów pasywnych (niedziałających realnie w ramach firmy rodzinnej).

Fundacja rodzinna to także podmiot, w którym (w sensie prawnym) główną rolę odgrywają beneficjenci, a także zgromadzenie beneficjentów. Beneficjent rzeczywisty to – najprościej rzecz ujmując – osoba fizyczna lub osoby fizyczne, które w sposób faktyczny pełnią władzę nad danym podmiotem (np. firmą rodzinną). Jest to podstawa do zrozumienia szczegółów działalności fundacji rodzinnej.

Dlaczego firmy rodzinne powinny zainteresować się działalnością fundacji rodzinnej

Wydaje się, że w związku z dużą liczbą potencjalnych beneficjentów może dochodzić do konfliktów osobistych. W myśl Ustawy o fundacji rodzinnej od teraz firmy rodzinne mogą skutecznie zabezpieczyć się m.in. w przypadku konfliktu w kontekście dużej liczby beneficjentów – także tych małoletnich. Ponadto, fundacja rodzinna chroni majątek firmy rodzinnej, także w przypadku, gdy beneficjenci nie będą zainteresowani zarządzaniem familijnego biznesu.

To jednak nie wszystkie narzędzia fundacji rodzinnej. Taka forma zabezpieczenia firm rodzinnych przewiduje również rozwiązania mające na celu ograniczenie dywersyfikacji aktywów rodzinnych lub tzw. dezinwestycji. Oznacza to, że fundacja rodzinna nawet w sytuacji sprzedaży majątku – przykładowo udziałów w spółkach kapitałowych – przewiduje akumulację kapitału w ramach samej fundacji.

Następnie w tego typu podmiotach może dojść do rozdzielenia środków przez zgromadzenie beneficjentów do własnego użytkowania lub na poczet nowych inwestycji. Oznacza to, że uzyskany kapitał będzie akumulowany w fundacji nie tylko celem rozdzielenia go pomiędzy beneficjentów, ale również i na nowe inwestycje. Celem Ustawy o fundacji rodzinnej jest jednak zachęcanie do wzmacniania inwestycji firm rodzinnych. Ponadto, fundacja rodzinna cechuje się ciekawym profilem podatkowym.

Podatki po ustanowieniu fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna cieszy się wyjątkowym statusem podatkowym. Formalnie fundacja rodzinna objęta jest podatkiem CIT, jednakże może korzystać z tzw. podmiotowego zwolnienia z podatku dochodowego. Najważniejsze kwestie, na które powinny zwrócić uwagę firmy rodzinne to m.in.:

• wniesienie majątku do fundacji rodzinnej;
• wypłata świadczeń z fundacji rodzinnej do beneficjentów;
• dystrybucja majątku na skutek rozwiązania fundacji rodzinnej.

W kontekście wyżej wymienionych kwestii firmy rodzinne mogą liczyć na specjalne rozwiązania przygotowane przez ustawodawcę. Projekt ustawy przewiduje regulacje podatkowe w zakresie CIT, PIT oraz podatku od spadków i darowizn. Firmy rodzinne mogą korzystać z kompleksowych rozwiązań, które są w stanie realnie wesprzeć aż trzy strony – samą fundację rodzinną, fundatorów oraz beneficjentów.

Najważniejsze rozwiązania podatkowe w ramach fundacji rodzinnej to:

1. Uwzględnienie związków rodzinnych – kwestia podatku w fundacji rodzinnej uwzględnia stopień pokrewieństwa z fundatorem i jest neutralna podatkowo.
2. Brak znacznych obciążeń na poszczególnych etapach funkcjonowania – fundacja rodzinna nie musi płacić podatku od czynności cywilnoprawnych i CIT na etapie założenia oraz przekazania do niej majątku.
3. Płatność przy przekazaniu – działalność fundacji jest opodatkowana wyłącznie w momencie przekazania pieniędzy beneficjentom. Stawka CIT w tym przypadku wynosi 15 proc. W takiej sytuacji nie można jednak odliczyć kosztów uzyskania przychodów oraz amortyzacji.
4. “Rodzinne” zwolnienia z podatku – prowadząc fundację rodzinną, można liczyć również na całkowicie zwolnienie z podatku. Taka możliwość adresowana jest do beneficjentów będących osobami fizycznymi, a przy tym: pełniących funkcję fundatora, będących małżonkiem fundatora, wstępnym, zstępnym, rodzeństwem, pasierbem, ojczymem lub macochą. Innymi słowy, podatku dochodowego nie zapłaci najbliższa rodzina fundatora. Natomiast pozostali muszą liczyć się ze stawką PIT rzędu 15 proc.
5. Uregulowanie kwestii organizacji pozarządowych – beneficjentem w fundacji rodzinnej może być także organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. W sytuacji, gdy dojdzie do podziału majątku, NGO zapłaci CIT na dotychczasowych zasadach, ale będzie mógł również skorzystać ze zwolnienia przedmiotowego.

Zalety fundacji rodzinnej

Firma rodzinna, która zdecyduje się na prowadzenie fundacji, może liczyć na realne korzyści na kilku płaszczyznach. Fundacje rodzinne proponują takie rozwiązania, jak:

• Możliwość “płynnego” wycofania się fundatora – fundacja rodzinna daje możliwość wycofania się fundatora, który najczęściej jest prezesem firmy rodzinnej bez uszczerbku na dochodach. W ten sposób przedsiębiorca nie bierze już odpowiedzialności za firmę i w spokoju odchodzi od aktywnego prowadzenia biznesu. Stery przejmują zaufani beneficjenci.
• Szerokie zabezpieczenie wszystkich stron – fundacja rodzinna daje narzędzia do zabezpieczenia interesów najbliższych, m.in. poprzez kompleksowe rozwiązania podatkowe, a także szybką ścieżkę przepisania majątku.
• Wyznaczenie granicy – według twórców projektu fundacja rodzinna (wzorem modeli zachodnich) skutecznie oddziela sferę życia biznesowego od rodzinnego, nie narażając przy tym interesów obu stron.
• Szeroka ochrona – fundacja rodzinna umożliwia utrzymanie majątku w rękach fundatora, swobodne rozdysponowywanie środków oraz ochronę majątku przed niechcianym przekazaniem.
• Pomoc w zarządzaniu – firmy rodzinne mogą liczyć (w sposób pośredni) na wsparcie efektywnego zarządzania majątkiem oraz niejako zachętę do dalszych inwestycji środków zgromadzonych w ramach fundacji.
• Planowanie na pokolenia – odpowiednie rozpisanie planu sukcesyjnego w firmach rodzinnych właśnie dzięki fundacjom jest teraz o wiele prostsze, m.in. z powodu wcześniej wymienionych instrumentów ochronnym.

Założenie fundacji rodzinnej krok po kroku

Aby założyć fundację rodzinną, należy podjąć pięć relatywnie prostych kroków. Są to:

1. Złożenie oświadczenia – fundator składa oświadczenie o założeniu fundacji przed notariuszem w akcie założycielskim lub w ramach testamentu. Założycielem może być tylko osoba fizyczna z pełną zdolnością do czynności prawnych, jednakże istnieje również możliwość złożenia oświadczenia wspólnie, w kilka osób. Oczywiście w przypadku testamentu fundatorem może być wyłącznie jedna osoba.
2. Sporządzenie statutu – ten dokument będzie zawierał reguły działania fundacji rodzinnej. Co do zasady, statut podkreśla rolę fundatora – m.in. jego wiodącą pozycję, jednak istnieje możliwość zastrzeżenia innych zasad zarządzania majątkiem. W tym przypadku dodatkowe uprawnienia mogą przejąć wyłącznie osoby ze statusem fundatora (taka możliwość wchodzi w grę wyłącznie wtedy, gdy fundacja rodzinna zakładana jest wspólnie).
3. Przekazanie majątku na fundusz założycielski – powinnością kilku lub jednego fundatora jest wniesienie do fundacji aktywów o łącznej wartości nie niższej niż 100 000 zł. W przypadku spadku wartości już w trakcie działania fundacji pierwsze zyski powinny wesprzeć fundusz właśnie do poziomu tej kwoty.
4. Ustanowienie organów fundacji rodzinnej – firmy rodzinne zakładające fundację powinny pamiętać o kilku organach. Najważniejsze to: zarząd (organ zarządzający, odpowiedzialny za realizację celów oraz majątek), rada nadzorcza (zakładana obowiązkowo, gdy liczba beneficjentów przekroczy 25 osób, w innych przypadkach jej powstanie zależy od fundatora), zgromadzenie beneficjentów (organ pomocniczy i uzupełniający - to beneficjenci będą wybierali skład poszczególnych organów i zatwierdzali sprawozdania finansowe).
5. Wpis do rejestru fundacji rodzinnych – wpisu dokonuje się w Krajowym Rejestrze Sądowym. Właśnie ten krok daje fundacji osobowość prawną.

Fundacje rodzinne to rozwiązanie ciekawe z kilku powodów. Choć ten podmiot w polskim systemie prawnym stawia dopiero pierwsze kroki, to już wiadomo, że ma duży potencjał, szczególnie z perspektywy firm rodzinnych. Najbliższe miesiące pokażą, czy polscy przedsiębiorcy będą chętnie zabezpieczali w ten sposób przyszłość swoich biznesów.