Gospodarka cyrkularna kołem się toczy
Czym jest obieg zamknięty w gospodarce oraz jaki jest współczynnik tego rodzaju systemu w Polsce? Jak biznes może pomóc go zwiększyć?
Środowisko potrzebuje naszej pomocy – nie ma co do tego złudzeń. Coraz więcej z nas to rozumie i podejmuje działania zarówno jednostkowe, jak i zbiorcze - stosujemy recykling oraz staramy się nadać zużytym przedmiotom nowe życie. Takie aktywności wpisują się w filozofię gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) (ang. circular economy). Zakłada ona, że cykl życia surowców można zapętlić, co wpływa na ograniczenie szkód dla środowiska, ale przynosi także korzyści finansowe dla firmy. Kluczową rolę odgrywa tworzenie systemu, który wpłynie na długą żywotność towarów, zoptymalizuje proces ich ponownego użycia, recyklingu czy naprawy. Wzorem dla gospodarki cyrkularnej jest przyroda i naturalny obieg materii w ekosystemie. Nie istnieje więc słowo „odpad”, a wszystkie surowce są wartościowe i możliwe do użycia.
- GOZ to przewaga konkurencyjna i większe bezpieczeństwo. Dzięki gospodarce cyrkularnej skracamy łańcuchy dostaw i uniezależniamy się od globalnych dostawców. Jesteśmy też bardziej odporni na kryzysy jak epidemia czy wojna. Gospodarka cyrkularna to dywersyfikacja przychodów, a każda utrata wartości produktu to możliwość stworzenia nowego biznesu np. serwisu, naprawy czy wynajmu. GOZ to także konkretne oszczędności w wyniku zrównoważonego gospodarowania surowcami, wodą czy energią – mówi Agnieszka Sznyk, prezes Instytutu Innowacji i Odpowiedzialnego Rozwoju INNOWO.
Polska cyrkularność
Jak wynika z raportu Circular Gap Report, zwiększające się wydobycie surowców zmniejszyło globalny obieg zamknięty. W 2018 r. wynosił on 9,1 proc., w 2020 r. - 8,6 proc., a w 2023 r. światowy system oparty na cyrkularności wynosi tylko 7,2 proc. Niedobór globalnej gospodarki cyrkularnej to według ekspertów ogromne wyzwanie dla naszej planety. Prowadzi do wyczerpywania zasobów naturalnych, a także wzrostu ilości odpadów. Jak na tym tle wygląda Polska?
- Według ostatniego raportu opracowanego w ramach konsorcjum INNOWO, Circle Economy i Natural State, wskaźnik cyrkularności w Polsce kształtuje się na poziomie 10,2 proc. Obecny model gospodarczy to model linearny czyli pozyskaj, wykorzystaj i wyrzuć, w którym preferowane jest wykorzystanie surowców pierwotnych - nadal tańszych od tych wtórnych. Do tego dochodzą wysokie koszty pracy, więc nie opłaca się naprawiać przedmiotów. Z drugiej strony producenci wprowadzają na rynek produkty niskiej jakości i o krótkim cyklu życia. Otacza nas plastik jednorazowego użytku, który ma kolosalny wpływ na środowisko i nasze zdrowie – wskazuje Agnieszka Sznyk.
W praktyce wskaźnik cyrkularności oznacza, że ze wszystkich materiałów przepływających przez polską gospodarkę̨ – od rud metali i minerałów niemetalicznych po biomasę i paliwa kopalne – tylko jedna dziesiąta to surowce wtórne.
- Cyrkularność gospodarki zależy od bardzo wielu czynników: sposobów produkcji, konsumpcji, projektowaniu z myślą o długiej żywotności i możliwości naprawy, recyklingu i ponownym wykorzystaniu oraz efektywnego zarządzania odpadami. Ponadto regulacje i polityki państwowe, innowacje technologiczne oraz zmiana zachowania i postaw społeczeństwa mogą również wpłynąć na poziom cyrkularności gospodarki – zauważa Aleksandra Surdykowska, menedżerka działu PR i marketingu w firmie Stena Recykling.
Na stopień cyrkularności w Polsce wpływa wiele branż. Jak podają eksperci, jednym z sektorów pozostawiających największy ślad węglowy i co za tym idzie - środowiskowy, jest sektor budowlany. Odpowiada za 36 proc. całkowitej emisji dwutlenku węgla i zużywa 25 proc. łącznego zapotrzebowania na surowce pierwotne. Dodatkowo ponowne wykorzystanie materiałów budowlanych, czy stosowanie zrównoważonych produktów jest w tym sektorze nadal bardzo niskie.
Jednym z wyzwań stojących przed firmami chcącymi rozwijać się w sposób zrównoważony jest przejście od ekonomii linearnej do cyrkularnej. Ponowne wykorzystanie zasobów już obecnych w obiegu przekłada się na redukcję emisji GHG, co w kontekście aktualnych zagrożeń klimatycznych powinno być priorytetem dla biznesu oraz całego społeczeństwa.
Z perspektywy branży modowej kluczowe są tu działania zamykające obieg odzieży. Dlatego już 6 lat temu w wybranych sklepach rozpoczęliśmy program zbiórki używanych ubrań, które docelowo trafiają do osób potrzebujących. Dziś akcję prowadzimy we wszystkich salonach naszych marek w całej Polsce, a do końca przyszłego roku - także za granicą.
Ważnym elementem jest też budowanie świadomości ekologicznej wśród konsumentów. Choć wśród nich jest coraz więcej osób zainteresowanych pochodzeniem czy składem produktów, to jak wykazało przeprowadzone przez nas badanie, tylko 4 proc. klientów rozumie, że sposób pielęgnacji ubrań wpływa na środowisko. Dlatego w ubiegłym roku rozpoczęliśmy kampanię edukacyjną w zakresie odpowiedzialnego korzystania z odzieży – „Dbaj o ubranie. Czytaj. Sprawdzaj. Pielęgnuj”. Promujemy w niej sposoby pielęgnacji i przechowywania garderoby, które poprawiają jej żywotność, wpływają na oszczędność wody, energii i obniżają emisje CO2 do atmosfery.
Jednak cyrkularność mody, to nie tylko przedłużanie życia ubrań czy drugi obieg – w pewnym momencie ich funkcjonalność dobiegnie końca i trafią na wysypisko. Dlatego przede wszystkim musimy zmienić sposób myślenia o zużytej odzieży i traktować ją jako zasób. Realizując to założenie, we współpracy ze start-upem Use Waste, rozwijamy innowacyjną technologię recyklingu ubrań, w którą do końca 2023 r. zainwestujemy 1 mln zł. Dzięki niej możliwa będzie efektywna, opłacalna i skalowalna produkcja przędzy z poliestrowych odpadów tekstylnych, oparta na koncepcji textile-to-textile. W przyszłości podobne rozwiązanie chcielibyśmy zastosować też w procesie recyklingu materiałów wielogatunkowych. Mamy nadzieję, że obecność na rynku nowej technologii będzie stanowić impuls pobudzający rozwój całej branży w kierunku gospodarki bardziej cyrkularnej.
Zmiana od strony biznesu
W raport Circularity Gap Report ekolodzy namawiają by zaspokajać potrzeby ludzi w granicach bezpiecznych dla planety. Przedstawiają rozwiązania obiegu zamkniętego dla czterech globalnych systemów: rolno-spożywczego, mobilności i transportu, towarów przemysłowych i materiałów eksploatacyjnych oraz budownictwa. Proponowane działania to m. in. promowanie żywności o mniejszym wpływie na środowisko i tworzenie cyrkularnych systemów żywności, korzystanie w budownictwie z tego co już istnieje, produkcja trwałych materiałów, zrównoważony transport, wykorzystanie surowców wtórnych, optymalizacja procesów oraz korzystanie z czystej energii.
- Nowe modele biznesowe jak subskrypcja i leasing produktu, dają możliwości stałego i ciągłego finansowania działalności przy zmniejszonych kosztach. Konieczna jest jednak w tym wypadku pewna zmiana modelu funkcjonowania firmy. Najtrudniejsza jest dostosowanie ról i zadań. Jednak wcześniej czy później będzie to konieczne, ponieważ wiele surowców naturalnych jest na wyczerpaniu i przy tak ogromnym konsumpcjonizmie już wkrótce ich po prostu zabraknie. Zmienia się też prawo, które narzuca różnego rodzaju obostrzenia. Duże korporacje zwiększają wymagania środowiskowe w stosunku do swoich łańcuchów dostaw, więc aby zostać na rynku mniejsze firmy będą musiały się do tego dostosować – uważa Agnieszka Sznyk.
Analiza opracowana na podstawie Circularity Gap Report wskazuje, że wdrażając zestaw strategii o obiegu zamkniętym, takich jak ograniczenie rozbudowy zasobów mieszkaniowych, przejście na dietę roślinną i stopniowe odchodzenie od węgla, Polska może zbliżyć zużycie materiałów na mieszkańca do poziomu uznawanego za zrównoważony - czyli 8 ton na osobę rocznie.
- Wybór cyrkularnych materiałów do produkcji staje się̨ wartością marki i ma też znaczenie w budowaniu przewagi konkurencyjnej. Firmy dostrzegają, że recykling ich produktów może przyczynić się do rozwoju rynku, a także dostępności materiałów, takich których same potrzebują. Aby osiągnąć pełny potencjał zamknięcia obiegu materiałów i surowców, cyrkularność wymaga kooperacji i zintegrowanego podejścia. Dlatego tak ważne jest budowanie partnerstw, zaangażowanie podmiotów w całym łańcuchu wartości i wielu gałęziach gospodarki. Dużo musi się wydarzyć w tym samym czasie, a kluczem są trzy aspekty: stabilność i możliwość dostaw materiałów pochodzących z recyklingu, skala i dostępność oraz wysoka jakość powstałego surowca wtórnego – dodaje Aleksandra Surdykowska.
Transformacja cyrkularna ma już miejsce, jednak proces ten nie jest łatwy, zwłaszcza wobec globalnych wyzwań stojących przed światową gospodarką. Zmiana paradygmatu z gospodarki linearnej w gospodarkę o obiegu zamkniętym wymaga współdziałania wszystkich interesariuszy – od władz i administracji publicznej, przez środowiska naukowo-badawcze, po przedsiębiorców oraz społeczeństwo. Kluczowa przy tym jest świadomość wartości zrównoważonego rozwoju oraz zależności między konsekwencjami wpływu obecnego modelu gospodarczego na globalny stan środowiska naturalnego, jak i na długoterminowe skutki w obszarze społecznym.
W Grupie Żabka, diagnozując w Raporcie Odpowiedzialności za rok 2022 obecny stan gospodarki, posługujemy się terminem „niepewność”. Niemniej, w tym pełnym wyzwań czasie, przekładającym się na zawirowania w łańcuchach wartości, upatrujemy również szans. Za istotne czynniki wspierające odporność produkcji, jak i zmniejszające negatywną presję na zasoby naturalne, przy jednoczesnych wymiernych oszczędnościach dla naszych klientów, uznajemy zwiększanie potencjału ponownego wykorzystywania surowców spożytkowanych do produkcji opakowań, rozwój ekoprojektowania oraz wprowadzanie rozwiązań wielokrotnego użytku. Akceleratorem transformacji jest też rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństwa, które w pierwszej kolejności za liderów zmiany uznaje władze i administrację publiczną, a w drugiej – wskazuje na istotny wpływ biznesu na ład społeczny. W poczuciu wspólnej odpowiedzialności, transformacja w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym powinna zakładać synergię działań przedsiębiorców – poprzez dokonywanie przeglądu działalności pod kątem efektywności gospodarowania surowcami, w tym podtrzymywania wartości wytworzonych dóbr, oraz władz publicznych – dzięki wprowadzaniu adekwatnych regulacji wspierających przejście na gospodarkę cyrkularną. Komplementarnym elementem powinna być edukacja społeczeństwa w zakresie zrównoważonej konsumpcji.
Zapobieganie powstawaniu odpadów oraz ich ponowne użycie i recykling to obszar wnoszący istotny wkład w przejście na gospodarkę cyrkularną. Jako Grupa Żabka w uwagą obserwujemy działania legislacyjne zarówno na poziomie Unii Europejskiej, jak i krajowym. Kontynuujemy też działania wpisujące się w założenia systemu ROP. Opakowania produktów naszych marek własnych spełniają kryteria przyjętej polityki ekoprojektowania, której celem jest uzyskanie opakowań z recyklingu, ale i zdatnych do recyklingu, a także informowanie konsumenta o dalszym sposobie postępowania z odpadem. Dziś, już ponad 90 proc. opakowań produktów naszych marek własnych nadaje się do recyklingu. Promujemy też rozwiązania wielokrotnego użytku m.in. poprzez akcje zachęcające do zwrotu butelek szklanych po piwie (tzw. ekoRABAT) i korzystania z własnego kubka przy zakupie kawy. Proces zbierania do recyklingu metali i tworzyw sztucznych oraz papieru wspierają także nasze projekty realizowane we współpracy z franczyzobiorcami, takie jak „Naturalnie Razem” czy pilotażowe wdrożenie programu „Zielona Odnowa”, którego celem jest umożliwienie klientom oddawania jednorazowych opakowań po napojach w ponad 120 sklepach Żabka w Bydgoszczy, a także udostępnianie EKOmatów, czyli specjalnych maszyn do selektywnej zbiórki odpadów przy sklepach w Poznaniu i Warszawie.
Więcej informacji nt. działań Grupy Żabka w obszarze cyrkularności znaleźć można na stronie: https://zabkagroup.com/pl/nasza-odpowiedzialnosc/41-cyrkularnosc/
Odpowiedzialna produkcja
Wiele firm w dalszym ciągu funkcjonuje w liniowym systemie gospodarczym nie biorąc odpowiedzialności za skutki środowiskowe czy społeczne swoich produktów. Duże korporacje wprowadzają różnego rodzaju zmiany i starają się działać w sposób bardziej zrównoważony. Ale radykalnych rewolucji modelów biznesowych na te bardziej cyrkularne, nadal nie widać.
W celu uregulowania kwestii odpowiedzialności za odpady własne firm, Unia Europejska podjęła działania ku temu zmierzające. Rozszerzona odpowiedzialność producenta, tzw. ROP, to koncepcja ponoszenia przez firmy kosztów za wprowadzane produkty, w tym produkty w opakowaniach, na każdym etapie cyklu życia produktu, również gdy staje się on odpadem.
- Z końcem kwietnia weszła w życie ustawa wdrażająca dyrektywę SUP (Single Use Plastics), regulująca używanie jednorazowego plastiku. Na przykład zakazuje wprowadzania do obrotu jednorazowych produktów jak słomki, talerze, sztućce, patyczki higieniczne czy balonów. Wymaga też od producentów oznakowania towarów mających negatywny wpływ na środowisko. Producenci będą też musieli pokrywać koszty zbierania odpadów powstałych z tych produktów oraz podnoszenia świadomości ekologicznej klientów – informuje Agnieszka Sznyk.
Przykładem rozwiązania zwiększającego odpowiedzialność producenta jest tzw. prawo do naprawy (right to repair) dla sprzętu RTV AGD. Wynika z niego, że oferowane urządzenia powinny być łatwe do naprawy przy użyciu powszechnie dostępnych narzędzi i miały wymienne części. Producenci mają również informować klientów o oczekiwanej żywotności produktów, co w perspektywie ma na celu stworzenie systemu umożliwiającego wykrywanie planowanego postarzania produktów. Ta zasada jest postrzegana jako kluczowy krok w realizacji unijnego planu osiągnięcia gospodarki o obiegu zamkniętym do 2050 r. w ramach Europejskiego Zielonego Ładu.
© ℗
