Podstawą materialną narodu jest ziemia, przemysł i handel. Kto ziemię, przemysł i handel oddaje w ręce cudzoziemców, ten sprzedaje narodowość swoją, ten zdradza swój naród. -
- Hipolit Cegielski
2Od zera do milionera - tak można zacząć opowieść o wielkim przedsiębiorcy, który startował z niewielkimi nauczycielskimi oszczędnościami zainwestowanymi w sklep żelazny, a życie zakończył posiadając olbrzymi majątek nie w gotówce, ale w świetnie prosperującej grupie zakładów przemysłowych.
Urodził się 6 stycznia 1813 r. w Ławkach koło Trzemeszna jako syn dzierżawcy majątku ziemskiego – Michała Cegielskiego i Józefy z domu Palkowskich. Na chrzcie otrzymał imiona Gaspar Józef Hipolit, w życiu korzystał z tego ostatniego.
Od najmłodszych lat był człowiekiem nieprzeciętnie uzdolnionym i przejawiającym zapał do pracy. Był doktorem filozofii, nauczycielem łaciny, greki, języka polskiego, historii i geografii. Jest autorem dwóch książek napisanych dla celów dydaktycznych: "Gramatyka języka greckiego” opublikowanej w 1842 roku oraz "Nauka poezji” wydanej w 1845 roku, w której dokonał m.in. bogatego wyboru celniejszych fragmentów poezji polskiej utrzymanych w duchu patriotyzmu.
Po powrocie ze studiów uczył w poznańskim Gimnazjum św. Marii Magdaleny, którego sam był absolwentem. Karierę nauczycielską zakończył jednak w 1846 r., kiedy podczas powstania wielkopolskiego zabronił pruskiej policji przeprowadzenia kontroli uczniowskiej bursy. Zmuszony do rezygnacji z posady, pozbawiony środków do życia, postanowił zająć się handlem narzędziami żelaznymi.
Po odbytej, siedmiotygodniowej praktyce w wielkiej placówce handlowej Jacoba Ravenego w Berlinie w zakresie poznawania tajników zawodu kupieckiego, w 1846 roku otworzył w Bazarze przy ul. Nowej w Poznaniu (obecnie ulica Paderewskiego) skromny sklep o prostej nazwie "Handel Żelaza”. Sklep oferował różne proste narzędzia rolnicze. Cegielski, chcąc być na bieżąco z asortymentem towarów poszukiwanych przez klientów, często wyjeżdżał do dużych miast niemieckich, aby śledzić postęp techniczny i penetrować rynek towarów odpowiadający profilowi prowadzonego handlu.
W 1849 roku otworzył w podwórzu przy ul. Butelskiej w Poznaniu (dziś ul. Woźna) warsztat naprawczy narzędzi rolniczych, głównie pługów i radła, stanowiący zalążek przyszłej fabryki. 1 lutego 1855 roku Cegielski uruchomił fabrykę machin i narzędzi rolniczych, oferującą 106 rodzajów maszyn i narzędzi, usytuowaną przy ul. Koziej 7, na terenie dzisiejszej parceli podwórzowej Szpitala im. Józefa Strusia. Następnie, gdy władze miejskie sprzeciwiły się dalszej rozbudowie, stale rosnący zakład częściowo przeniósł się w 1859 na ul. Strzelecką, gdzie powstała między innymi odlewnia.
W czasie powstania w 1848 roku Cegielski, wspólnie z poznańskim drukarzem i księgarzem Walentym Stefańskim powołał do życia organ prasowy Komitetu Narodowego o nazwie "Gazeta Polska”, którego został redaktorem naczelnym. W lutym 1849 roku, chcąc wnieść swój wkład do działalności parlamentarnej, Cegielski zdobył w wyborach do sejmu pruskiego mandat poselski z okręgu kościańskiego, którego się następnie zrzekł 29 marca. Po 1850 roku pełnił obowiązki radnego w radzie miejskiej Poznania.
Pomimo doskonale rozwijającego się przedsiębiorstwa Hipolit Cegielski nie zaprzestał pracy naukowej, wydając w 1852 r. poszerzone wydanie rozprawy "O języku polskim..." Był też jednym z pierwszych autorów literatury o tematyce technicznej wydając w 1858 r. "Narzędzia i machiny rolnicze".
W 1857 roku przyjął funkcję Wiceprezesa Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego był współzałożycielem. Od 1861 roku był ponadto Prezesem Poznańskiego Towarzystwa Przemysłowego. W ramach jego działalności uruchomił kursy wieczorowe doskonalenia zawodowego, w szczególności w zakresie rysunku technicznego, rachunkowości i korespondencji. Również dzięki jego staraniom uruchomiono pierwszą w Poznaniu szkołę realną. Miał także wpływ na utworzenie spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowej, która była przyczynkiem do powstania w 1861 roku Banku Przemysłowców.
W 1858 roku Cegielski zakupił 2 ha gruntu przy ul. Strzeleckiej i wybudował na nim nową fabrykę, wyposażoną m.in. w 10-konną maszynę parową poruszającą machiny warsztatowe oraz we wszelkie udoskonalenia mechaniczne. W kompleksie fabrycznym wybudował również nową odlewnię. Pracowało w niej około 330 pracowników. Cała fabryka zatrudniała ponad 1000 osób, co stanowiło około 3% ogółu mieszkańców Poznania. Fabryka Cegielskiego rozpoczęła w 1860 roku budowę lokomobili parowych o mocy od 4 do 8 KM. Rzeczoznawcy oszacowali, że Cegielski pod koniec swojego życia zgromadził majątek o niebagatelnej wartości 874 857 marek.
Bardzo szanował robotników, stwarzał im możliwie dobre warunki pracy, zapewniał opiekę medyczną i pomoc socjalną oraz organizował rozrywkę w czasie wolnym. W 1861 roku powołał do życia pierwszą na obszarze Księstwa Poznańskiego spółkę kredytową. W 1868 roku podjął się ponadto budowy nowego gazometru, który miał obejmować 112 tysięcy stóp kubicznych.
Olbrzymia ilość inwestycji, świetnie prosperująca grupa kapitałowa, troska o zachowanie polskiego charakteru przedsiębiorstw - to były elementy, które wyróżniały przedsięwzięcia Cegielskiego w chwili jego śmierci. A pamiętać trzeba, że sklep w Bazarze uruchamiał będąc niemal bankrutem.
Zmarł 30 listopada 1868 o godzinie 9:15 w Poznaniu. Opiekę nad majątkiem i nieletnimi dziećmi przekazał bliskiemu przyjacielowi, Władysławowi Bentkowskiemu.
Został pochowany na cmentarzu świętomarcińskim, w sąsiedztwie wieloletniego współpracownika - Karola Marcinkowskiego oraz swojej żony. Jego pogrzeb był wielką manifestacją Wielkopolan. Grób Cegielskiego nie zachował się, bowiem Niemcy w czasie II wojny światowej całkowicie zdewastowali cmentarz. Odnalezione w latach 80. szczątki, prawdopodobnie rodziny Cegielskiego, zostały złożone w 1981 r. na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan.
Źródła:
- Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.) Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1983, PWN, ISBN 83-01-02722-3.
- Zdzisław Grot, „Hipolit Cegielski” w: Polski Słownik Biograficzny, t. III, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1937; s. 217 i nn.
- Zdzisław Grot, Hipolit Cegielski, Poznań 2000, Wydawnictwo Miejskie, ISBN 83-87847-32-1.