Powiązania między cenami ropy naftowej i cenami paliw są proste tylko z pozoru. Na przykład, kosztowy mechanizm ustalania cen paliw w zależności od cen ropy naftowej, na poziomie pewnej abstrakcji dobrze wyjaśnia procesy cenowe w dłuższych okresach czasu. Na tej podstawie można powiedzieć, że w perspektywie roku prawdopodobną konsekwencją spadku cen ropy naftowej będzie spadek cen paliw. Nie da się jednak tego mechanizmu zastosować do wyjaśnienia zmian cen paliw w krótszych okresach ani też na poziomie producentów, czyli rafinerii.
Na ceny ropy naftowej, oprócz popytu na ropę, zgłaszanego przez rafinerie, działają też inne czynniki, które nie mają nic wspólnego z rafineriami. Na przykład, obecnie na wzrost cen ropy naftowej wpływa napięta sytuacja w Iraku a do niedawnych spadków cen przyczyniła się operacja wyjścia z programu skupu aktywów finansowych przez amerykański bank centralny.
Na ceny paliw wpływa istotnie sezonowość popytu konsumpcyjnego, który nie ma na rynku ropy naftowej. Także okresowe / sezonowe wyłączenia rafinerii z produkcji (przestoje remontowe) powodują zmniejszenie podaży paliw, co wpływa na ich cenę. W konsekwencji, w krótkim horyzoncie, ceny paliw zmieniają się inaczej, niż ceny ropy. Obserwując dzienne notowania cen ropy naftowej i cen paliw łatwo dostrzec okresy, w których cena ropy spada a giełdowa cena oleju napędowego, czy mieszanki do produkcji benzyny rośnie.
Transport jest ważnym, ale nie jedynym konsumentem paliw płynnych. Na przykład mieszanki węglowodorów, służące do produkcji benzyn są surowcem dla przemysłu petrochemicznego. Dlatego rozwój tego przemysłu i stosowane tam technologie wpływają na popyt i ceny benzyn. Na przykład wzrost marż na benzynach, z którym mieliśmy do czynienia w końcu 2011 roku i przez większą część 2012 roku był powiązany z rozwojem bardzo efektywnej kosztowo petrochemii w USA, wykorzystującej gaz łupkowy jako surowiec. Petrochemia „gazowa” nie może się jednak obejść bez pewnych składników, pozyskiwanych jedynie z przerobu ropy naftowej i wykorzystywanych w przemyśle naftowym do produkcji benzyn. Dodatkowy popyt na te składniki doprowadził do przejściowego wzrostu ich ceny i w konsekwencji do wzrostu ceny benzyny, pomimo tego, że na rynku utrzymywał się nadmiar benzyn w stosunku do popytu na to paliwo.
Globalny przemysł rafineryjny akomoduje wahania cen ropy naftowej nie przerzucając ich natychmiast na klienta. Wiąże się to z procesem zakupu ropy do produkcji (w dużych ładunkach), długością procesu technologicznego oraz dystrybucji. Ocenia się ze w skali całego przemysłu rafineryjnego opóźnienie transmisji ceny ropy naftowej w cenę paliwa trwa kilka tygodni. Wygładzanie cen paliw w przemyśle globalnym następuje także poprzez nakładanie się na siebie cen kolejnych transz ropy, kupowanych w tym czasie.
Marża rafineryjna jest tym elementem, który wynika z (dostosowuje się do) rynkowych cen zużytego gatunku ropy naftowej i cen paliw. Ponieważ w marży rafineryjnej muszą się zmieścić zarówno koszty produkcji paliw (przetworzenia ropy naftowej) oraz zysk, z którego pochodzą środki na inwestycje, czyli rozwój, koncerny starają się produkować paliwa jak najtaniej. Racjonalność kosztów jest jedynym elementem marży rafineryjnej, na który mogą wpływać. Konkurencja na rynku zarówno rafineryjnym, jak i detalicznym wymusza bowiem na koncernach paliwowych to, by w ramach kształtowanych przez rynek marż zapewnić pokrycie kosztów operacyjnych oraz zagwarantować zysk, który jest wynagrodzeniem za zainwestowanie kapitału i dostarcza środków na dalszy rozwój. W tym celu trzeba produkować taniej, niż konkurencja.
Jak różni się uzysk paliw w zależności od jakości ropy?
W zależności od gatunku ropy oraz poziomu złożoności instalacji w danej rafinerii uzyskuje się różny udział poszczególnych produktów. Z rop lekkich, mniej zasiarczonych uzyskuje się największy udział produktów lekkich (czyli benzyn i LPG). Z rop ciężkich – takich jak np. wenezuelska - uzyskuje się najwięcej najmniej wartościowych produktów ciężkich. Poniższy rysunek ilustruje udział poszczególnych produktów z przykładowych gatunków cen ropy.
Jakie koszty powinna sfinansować cena paliwa?
Od strony rynkowej hurtowa cena paliwa jest dla każdej rafinerii daną – rafinerie sprzedają swoje produkty po cenach kształtowanych na rynkach globalnych. Ceny te biorą pod uwagę konfigurację wszystkich rafinerii oraz warunki popytu i podaży na rynkach globalnych. Ponieważ w skali globalnej do produkcji paliw nikt nie dopłaca, rynkowe poziomy cen paliw są tak ustalone, by opłacało się sprzedawać paliwa najmniej efektywnej rafinerii, której produkcja jest jeszcze potrzebna do zaspokojenia popytu. Przy tak ustalonej przez rynek cenie wszystkie rafinerie bardziej efektywne realizują wyższe marże, niż rafineria krańcowa, rafinerie mniej efektywne ponoszą straty. Dodatkowo, cena detaliczna powinna zostać powiększona o lokalne podatki oraz marżę pozwalającą na funkcjonowanie detalicznej sieci sprzedaży.