Ponad 2 tys. spraw o naruszenie praw pracowników związanych z ubezpieczeniem społecznym zarejestrowano w prokuraturach rejonowych w 2011 r. To wynik zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa składanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Państwową Inspekcję Pracy. Wszczęte postępowania zakończyły się aktami oskarżenia w 460 sprawach, a wnioskami o warunkowe umorzenie postępowania w 23. Umorzenia dotyczyły 829 spraw, w tym 17 z powodu znikomej społecznej szkodliwości czynu, w 529 przypadkach odmówiono wszczęcia postępowania. Ponad 300 decyzji o umorzeniu i odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego zostało zaskarżonych. Dotychczas sądy rozpoznały 203 zażalenia, utrzymując w mocy 157 zaskarżonych postanowień, 46 uchyliły, a jedno pozostawiono bez rozpoznania.
Nieostre przepisy
Znaczny odsetek umarzanych postępowań oraz odmów ich wszczęcia Prokuratura Generalna uzasadnia nieostrością określeń zawartych w art. 218 par. 1 kodeksu karnego i stąd powstającymi w praktyce rozbieżnościami interpretacyjnymi pomiędzy oceną zachowania zawartą w zawiadomieniu o przestępstwie a zebranymi przez prokuratorów dowodami i ich oceną prawno-karną. Kierowane do nich sprawy często dotyczą przypadków, w których działanie sprawcy nie wyczerpuje dyspozycji wspomnianego przepisu. Określone w nim zachowanie polega na złośliwym lub uporczywym naruszeniu prawa pracownika wynikającego ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego. Bez wykazania, że naruszenie było związane z uporczywością lub złośliwością, nie można przesądzić o wyczerpaniu znamion przestępstwa.
Trudne sprawy o składki
Prokuratorzy wskazują, że jedną z przyczyn stosunkowo niewysokiego wskaźnika skuteczności postępowań z zawiadomień ZUS i PIP jest przedwczesne ich kierowanie, bez pogłębionej analizy zachowań pracodawców.
Jednocześnie PG wskazuje na czasochłonność postępowań dotyczących odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. O ich sprawnym przebiegu decyduje m.in. prawidłowe określenie wysokości zadłużenia, udostępnienie bez zbędnej zwłoki pełnej dokumentacji, ustalenie wszystkich pokrzywdzonych. Te sprawy wymagają przesłuchiwania wielu osób, w tym w ramach pomocy prawnej, bo często pokrzywdzeni mieszkają poza obszarem właściwości jednostki prowadzącej sprawę lub opuścili stałe miejsca zamieszkania, zwłaszcza po ogłoszeniu upadłości pracodawców. Prokuratorzy sygnalizują np. długi okres oczekiwania na kompletną dokumentację od ZUS, szczególnie gdy żądanie nadesłania danych dotyczących składek obejmuje większą liczbę pracowników.
Jednocześnie jednak Prokuratura Generalna podkreśla, że dla zwalczania przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową i zjawisk patologicznych im towarzyszących duże znaczenie ma ścisła współpraca z inspekcją pracy. Ponadto deklaruje, że mimo wspomnianych problemów nadal będą podejmowane wszelkie działania, przewidziane prawem, zmierzające do skutecznego ścigania przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową.
Decyzje sądów
W 2011 r. za przestępstwa związane z naruszeniem praw pracowniczych wynikających z ubezpieczenia społecznego skazano 295 osób, wobec 54 warunkowo umorzono postępowania karne, a 6 uniewinniono.