Do 6 lipca tego roku państwa członkowskie Unii Europejskiej zostały zobowiązane do wprowadzenia krajowych przepisów niezbędnych do wykonania dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw dotyczącej zrównoważonego rozwoju, czyli dyrektywy CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive). Zastępuje ona dotychczasową NFRD, rozszerzając zakres informacji podlegających ujawnianiu oraz poszerzając krąg podmiotów zobowiązanych do składania tzw. raportów niefinansowych. Pierwsze z takich sprawozdań - w nowej formule ESG - mają objąć dane już za 2024 r., tymczasem polskich regulacji wdrażających reformę w raportowaniu na razie brak.
Kto najpierw, kto później
W przyszłym roku sprawozdania za 2024 r. zgodne z CSRD muszą złożyć jednostki interesu publicznego (to m.in. duże spółki giełdowe) zatrudniające ponad 500 osób, o przychodach ponad 40 mln EUR bądź z aktywami przekraczającymi 20 mln EUR, w tym stosujące dotychczas NFRD. W 2026 r. raporty za 2025 r. sporządzą spółki liczące 250 pracowników. Od 2027 r. informacje te (pierwsze za 2026 r.) mają szykować małe i średnie przedsiębiorstwa notowane na giełdzie.
Wspomniana formuła ESG oznacza ujawnienie rzeczywistych działań firmy w trzech obszarach: środowiskowym (E - Environmental), społecznym (S - Social) i ładu korporacyjnego (G - Governance). Część E raportu ma zawierać informacje związane np. ze zmianą klimatu, suszą i niedoborem wody, bioróżnorodnością, użytkowaniem gruntów, zarządzaniem surowcami i odpadami. Z kolei S to miejsce na takie kwestie jak: poszanowanie praw pracowniczych, bezpieczne warunki pracy, prawa człowieka, relacje z otoczeniem (w tym z klientami, społecznością lokalną) czy bezpieczeństwo produktów. Natomiast w G trzeba pokazać firmowe standardy: etyki, przeciwdziałania korupcji i łapownictwu, ochrony prywatności i bezpieczeństwa danych.
– Analiza tych danych dostarczy interesariuszom, w tym inwestorom, bankom, funduszom inwestycyjnym, partnerom biznesowym informacji niezbędnych do podjęcia decyzji, z kim będą robić interesy czy komu udzielą finansowania – mówi Adam Targowski ze Szkoły Biznesu Politechniki Warszawskiej.
Rzetelność na wagę biznesu
Raporty trzeba będzie sporządzić po zbadaniu tzw. podwójnej istotności, czyli oddziaływania – i pozytywnego, i negatywnego – prowadzonej działalności gospodarczej na otoczenie i otoczenia na działalność w perspektywie finansowej.
Dr Agata Rudnicka z Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego (UŁ) podkreśla, że raporty ESG to podsumowanie określonych procesów – tego, co udało się zrealizować i co jeszcze można zrobić. Odradza przy tym „pójścia na skróty” w tych sprawozdaniach.
– Rynek oczekuje potwierdzenia, że podejmowane działania nie są pozorowane czy połowiczne. Brak rzeczowych danych i dowodów na zasadność stosowanych rozwiązań to droga do utraty wiarygodności i zaufania – zwraca uwagę przedstawicielka UŁ.
Przed firmami stoi zatem ogromne zadanie, szczególnie tymi, które do tej pory nie musiały sporządzać sprawozdań niefinansowych. Wystarczy spojrzeć na wielość i różnorodność chociażby działań w sferze ochrony środowiska naturalnego, które należy uwzględnić w części E raportu. Zależnie od rodzaju działalności, miejsca i sposobu jej wykonywania oraz stosowanych narzędzi i materiałów zawarte tam informacje mogą dotyczyć zarówno gospodarki surowcami i produktami (np. wydłużania ich życia), ograniczania wykorzystania paliw kopalnych, redukcji emisji gazów i pyłów, zmniejszania zanieczyszczeń gleb i wody, jak i zapotrzebowania na nią, na co zwraca uwagę Agnieszka Ozimkowska z Enterprise Europe Network w analizie dla Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Jak podkreśla, to może oznaczać konieczność wskazania np. źródła, z którego woda jest czerpana. Interesariusze zapewne zechcą ocenić, jak dużego zużycia wody (i jakiej jakości) wymaga dana produkcja. Nie bez znaczenia dla nich jest też hałas, wibracje, prace zakłócające krajobraz czy oddziałowujące na tereny cenne przyrodniczo i ekosystemy.
W reakcji na nowe wymagania w wielu przedsiębiorstwach toczy się dyskusja, czy są w stanie same temu sprostać. Jak podaje firma consultingowa Antal, 90 proc. z ok. 3,5 tys. podmiotów, które łącznie do 2026 r. zostaną objęte dyrektywą CSRD, nie zajmowało się raportowaniem niefinansowym, a spośród tych, którzy mieli taki obowiązek, tylko 15 proc. ma w swoich strukturach osoby odpowiedzialne za zrównoważony rozwój, na co wskazuje raport KPMG. Według analiz Antala ponad 50 proc. pracodawców planuje rekrutacje specjalistów ESG, a duża część zamierza zlecić na zewnątrz sprawozdawczość z niefinansowej strony ich działalności.
Standardy i pomocne wytyczne
– Poprawność raportów ma być potwierdzona audytami. Przy czym na razie nie wiadomo, czy zostanie opracowany jednolity ich standard. Właściwa realizacja nowych obowiązków jest o tyle istotna, że dyrektywa CSRD obliguje państwa członkowskie do wprowadzenia sankcji za nieprawidłowości – mówi Damian Bednarczyk, radca prawny z kancelarii Lawsome.
Szczegóły w tych sprawach mają się znaleźć w ustawie o rachunkowości, która obecnie reguluje obowiązki podmiotów podlegających dyrektywie NFRD. Na razie znane są ogólne założenia nowelizacji. Z wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów dowiadujemy się, że rząd planuje przyjęcie jej projektu w drugim kwartale tego roku.
Według założeń informacje niefinansowe będą prezentowane w odrębnej sekcji w sprawozdaniu z działalności, a w związku z wymaganą weryfikacją tych raportów ich obligatoryjną atestację mają przeprowadzać biegli rewidenci. Ponadto zapowiedziano ujednolicenie modelu raportowania - dowolność jego wyboru zostanie zniesiona na rzecz stosowania obowiązkowych Europejskich Standardów Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju (ESRS).
Nad jednolitymi standardami pracuje Europejska Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG). Pierwszy zestaw 12 uniwersalnych ESRS zawiera rozporządzenie unijne 2023/2772 opublikowane 22 grudnia 2023 r. w Dzienniku Urzędowym UE i należy je stosować bezpośrednio w każdym państwie członkowskim. Ministerstwo Finansów (MF) zwraca uwagę, że akt ten nie uwzględnia wielu uwag do błędów w jego wersji angielskiej i tłumaczeniach na pozostałe języki urzędowe UE. Komisja Europejska ma je w tym roku skorygować.
Ponadto EFRAG uruchomiła na swoim portalu platformę z pytaniami i odpowiedziami na temat stosowania ESRS. MF informuje, że wyjaśnienia te będą miały charakter niewiążących wytycznych.