Czasami jedynym wyjściem, żeby nie stracić należnego wynagrodzenia, jest odpłatne zbycie wierzytelności z pewną stratą. Podkreślić trzeba, że w niektórych przypadkach przedsiębiorcy dokonują cesji przysługujących im wierzytelności na rzecz osób trzecich w miejsce zapłaty (oczywiście jeśli nabywca zechce te wierzytelności nabyć).
Jeżeli chodzi o prawo przedsiębiorcy do zbycia na rzecz innego podmiotu przysługujących mu z kontraktu wierzytelności, wynika ono z kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 509 wierzyciel (przedsiębiorca) może — bez zgody dłużnika (niesolidnego kontrahenta) — przenieść (sprzedać) na rzecz osoby trzeciej wierzytelność, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Podkreślić należy, że wraz z wierzytelnością przechodzą na jej nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności z roszczeniem o zaległe odsetki.
Pojawiają się również konsekwencje podatkowe zbycia przez przedsiębiorcę wierzytelności w zakresie podatków: dochodowego od osób fizycznych, od towarów i usług oraz od czynności cywilnoprawnych.
Dla przedsiębiorcy zbywającego wierzytelność, przychód uzyskany z tego tytułu kwalifikuje się do przychodów z tzw. praw majątkowych podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym na zasadach ogólnych, czyli według stawek: 19, 30 lub 40 proc. W tym miejscu należy zwrócić szczególną uwagę na jedną rzecz. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, za przychody z działalności gospodarczej uważa się kwoty należne od kontrahentów, nawet jeśli nie zostały faktycznie przez przedsiębiorcę otrzymane (po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont).
Z obowiązku rozpoznawania przez przedsiębiorcę przychodu podatkowego według tzw. metody memoriału (nie zaś kasowej) wynika zatem, że przedsiębiorca dokonujący zbycia wierzytelności należnej mu od kontrahenta na rzecz osoby trzeciej, już wcześniej (w miesiącu sprzedaży towaru lub wykonania usługi) wykazał z tego tytułu przychód podatkowy i uwzględnił go obliczając w rozliczeniu za ten miesiąc podatek dochodowy (płacąc zaliczkę na ten podatek). Zbywając w późniejszych okresach rozliczeniowych wierzytelność (zarachowaną wcześniej do przychodów należnych w rozumieniu podatku dochodowego), przedsiębiorca nie ma obowiązku potraktowania otrzymanej od osoby trzeciej kwoty stanowiącej zapłatę za wierzytelność jako przychodu podatkowego (gdyby to uczynił, przychód dotyczący tej samej należności opodatkowany byłby podwójnie).
W praktyce, najczęściej przy dokonywaniu przez przedsiębiorcę zbycia wierzytelności na rzecz osoby trzeciej zdarza się sytuacja, gdy otrzymuje on zapłatę za wierzytelność niższą od wartości nominalnej tej wierzytelności (czyli wartości wynikającej z zawartej między przedsiębiorcą a kontrahentem umowy). W związku z tym przedsiębiorca uzyskując ze sprzedaży wierzytelności od osoby trzeciej kwotę niższą od wcześniej zarachowanej i rozliczonej podatkowo jako przychód należny uzyskany ze sprzedaży towaru (wykonania usługi) na rzecz kontrahenta, ponosi na całej tej transakcji stratę. Zgodnie z przepisami o podatku dochodowym, może ona zostać jednak zaliczona dla celów podatku dochodowego do kosztów uzyskania przychodów.
Za tydzień konsekwencje w zakresie podatków od towarów i usług oraz od czynności cywilnoprawnych.
Autor tekstu, jest doradcą podatkowym, współpracującym z kancelarią prawną Beata Gessel, Andrzej Chajec i Wspólnicy
