Z opóźnieniem wejdą w życie przepisy wdrażające do polskiego prawa postanowienia unijnej dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw dotyczącej zrównoważonego rozwoju, czyli dyrektywy CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive). Jej implementacja powinna była nastąpić w tym miesiącu, do 6 lipca. Tymczasem projektowane regulacje wciąż są konsultowane i na razie trudno przewidzieć, kiedy zajmie się nimi Sejm.
Harmonogram obejmowania firm wymaganiami CSRD jest rozłożony w czasie. Pierwsze na tej liście są podmioty już wcześniej zobowiązane do wspomnianej sprawozdawczości, co nie znaczy, że będą ją prowadzić „po staremu”. Nowe reguły tzw. raportowania niefinansowego znacznie różnią się od dotychczasowych.
Najpierw najwięksi
Sprawozdania za 2024 r. zgodne z nową formułą złożą w przyszłym roku jednostki zainteresowania publicznego (to m.in. duże spółki giełdowe) zatrudniające od 500 osób, o przychodach na poziomie 170 mln zł bądź aktywach wartych 85 mln zł. Obowiązkowi temu podlegają też jednostki dominujące w dużej grupie kapitałowej. W 2026 r. przyjdzie kolej na duże podmioty, które sporządzą raporty za 2025 r.
– Zgodnie z dyrektywą duży podmiot to ten, który spełnia dwa z trzech następujących kryteriów: 50 mln EUR przychodów ze sprzedaży, 25 mln EUR sumy aktywów, 250 osób zatrudnionych. Tym samym spółka może nie mieć wielu pracowników, ale obowiązek raportowania obejmie ją na podstawie tylko kryteriów finansowych. Gdy zaś mowa o liczbie pracowników, pod uwagę bierzemy średnioroczne zatrudnienie na umowach o pracę – wyjaśnia Paweł Zaczyński, biegły rewident, partner w Grant Thornton.
Od 2027 r. sprawozdania mają szykować małe i średnie przedsiębiorstwa notowane na giełdzie, zatrudniające powyżej 10 pracowników. Ich pierwsze raporty niefinansowe obejmą 2026 r. Szacuje się, że w sumie 3,5 tys. podmiotów będzie podlegać w Polsce tym obowiązkom.
Nowa formuła sprawozdawczości, tzw. raportowanie ESG, wymaga ujawnienia przez firmę jej postępowania w trzech obszarach: środowiskowym (E – environmental), społecznym (S – social) i ładu korporacyjnego (G – governance). Część E raportu ma dotyczyć informacji związanych np. ze zmianą klimatu, suszą, niedoborem wody, bioróżnorodnością, użytkowaniem gruntów, zarządzaniem surowcami i odpadami. S jest poświęcone m.in. działaniom na rzecz poszanowania praw pracowniczych, bezpiecznej pracy, bezpiecznych produktów, praw człowieka, a także relacji z klientami i społecznością lokalną. Natomiast w G trzeba pokazać firmowe standardy: etyki, przeciwdziałania korupcji i łapownictwu, ochrony prywatności i bezpieczeństwa danych.
„Przyjęte zmiany mają przekształcić Unię Europejską w nowoczesną, oszczędną i konkurencyjną gospodarkę o zerowym poziomie emisji gazów cieplarnianych netto do 2050 r. Celem jest również ochrona zasobów naturalnych, ochrona zdrowia i obywateli przed zagrożeniami i negatywnymi skutkami związanymi ze środowiskiem” – czytamy w uzasadnieniu Ministerstwa Finansów (MF) do projektu nowelizacji kilku ustaw, w tym o rachunkowości, wdrażających unijną dyrektywę do polskiego prawa.
Obustronna użyteczność
Na podstawie raportu ESG otoczenie, w którym działa dana firma, jej obecni i potencjalni kontrahenci, inwestorzy, pracownicy mają wyrobić sobie zdanie o jej podejściu do zrównoważonego rozwoju i efektach działań w tej sferze. Jak podkreślają eksperci Grant Thornton, duże, średnie i małe podmioty będą ujawniać informacje pokazujące także wpływ tych procesów na ich rozwój i wyniki. Raporty trzeba bowiem sporządzić po zbadaniu tzw. podwójnej istotności, czyli oddziaływania – pozytywnego i negatywnego – prowadzonego biznesu na otoczenie oraz otoczenia na działalność.
Jak wskazuje MF, dotychczasowe sprawozdania niefinansowe miały ograniczoną użyteczność, gdyż pochodziły od wąskiej grupy podmiotów. Ponadto brakowało jednolitych norm raportowania, co utrudniało porównywalność danych. Wreszcie nie podlegały one weryfikacji.
Po zmianach raportowanie ESG będzie znacznie bardziej usystematyzowane. To wymusza nowe podejście do tego obowiązku także w największych firmach, którym sprawozdawczość niefinansowa nie jest obca.
W myśl postanowień dyrektywy i projektu polskich przepisów wdrożeniowych sprawozdania będą zawierać znacznie więcej informacji niż dotychczas i mają być sporządzane według jednolitych w Unii standardów (ESRS). Opracowano już 12 takich dokumentów, w tym dwa ogólne, określające podstawowe zasady raportowania ESG i 10 tematycznych. Stanowią załączniki do unijnego rozporządzenia 2023/2772.
Część przedsiębiorców będzie mogła zawrzeć w swoich raportach mniej informacji. Prawo do uproszczonej sprawozdawczości uzyskają m.in. małe i średnie podmioty będące emitentami papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym.
Raport ESG nie będzie osobnym dokumentem, lecz odrębną sekcją wydzieloną w sprawozdaniu z działalności firmy. Obowiązkową weryfikację ujętych tam informacji przeprowadzą biegli rewidenci. Już raporty za 2024 r., czyli największych podmiotów, zostaną poddane atestacji.
Model na lata
Według projektowanych regulacji firmę audytorską do zweryfikowania zgodności raportu ESG z prawem i standardami ESRS ma wybrać organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe, chyba że statut, umowa lub inne przepisy stanowią inaczej. Biegły rewident sporządzi sprawozdanie z atestacji, które powinno być udostępnione wspólnikom czy akcjonariuszom badanej firmy. W pewnych przypadkach ma być składane do rejestru sądowego, a także publikowane na stronie internetowej zweryfikowanej spółki.
Wygląda na to, że największe podmioty, jako pierwsze zobowiązane do stosowania nowych reguł, w zasadzie muszą zrewidować dotychczasową politykę w tej sferze – przede wszystkim pod kątem dostosowania sprawozdawczości do ujednoliconych standardów. Pozostałe przedsiębiorstwa z listy objętych CSRD muszą swoje strategie ESG budować od podstaw i nie powinny z tym czekać, mimo że raporty zaczną składać w latach 2026–2027.
– ESG to proces, element modelu biznesu. Raportowanie to sprawdzenie, na ile udało się firmie zrealizować plany związane z ESG i co jeszcze można zrobić – zwraca uwagę dr Agata Rudnicka z Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego.
Według niej cały proces trzeba zacząć od rozpoznania otoczenia, zrozumienia jego potrzeb i odniesienia ich do prowadzonej działalności. W sferze środowiskowej oczekiwania mogą dotyczyć np. rezygnacji z określonych surowców czy zmiany sposobu produkcji. W obszarze społecznym – tworzenia warunków rozwoju z poszanowaniem praw społeczności. Z kolei ocena ładu organizacyjnego może wymagać np. analizy dokumentów, relacji, odpowiedzialności za różne procesy.
– To jest praca operacyjna, świadoma interwencja służąca minimalizowaniu negatywnych wpływów społecznych i środowiskowych, wdrażaniu rozwiązań i weryfikowaniu ich skuteczności – wyjaśnia dr Agata Rudnicka.
Eksperci Grant Thornton dzielą budowę strategii ESG na sześć etapów. Radzą zacząć od audytu – analizy dokumentów firmy, wewnętrznej ankiety i wywiadów z kadrą menedżerską, by uzyskać bilans dotychczasowych działań w obszarze ESG i ich znaczenia dla przedsiębiorstwa. Kolejny krok to ocena gotowości do zmian i zaangażowanie w ich wprowadzanie zarządu, menedżerów, pracowników. Trzecim zadaniem powinna być identyfikacja wymagań dla firmy wynikających z CSRD oraz obszarów jej działalności, które mogą negatywnie wpływać na ludzi, planetę i wartość spółki. Dobrze byłoby taki dialog podjąć też z wybranymi grupami interesariuszy. Na tym etapie należałoby bowiem dokonać wspomnianej analizy istotności.
W następnym kroku warto ustalić rok, od którego firma zacznie monitorować zmiany i postawić cele związane z każdym obszarem ESG oraz określić plan, czas i koszty dochodzenia do nich, a także osoby czy zespoły zaangażowane w ich realizację. Wreszcie ostatni etap to praktyczne wdrażanie strategii – opracowanie projektów przedsięwzięć, procedur, wewnętrznych regulacji ESG i ich stosowanie. Z tym wiąże się też monitoring przyjętych zadań, weryfikacja ich wyników i podejmowanie działań naprawczych.
Nieobojętny pracownik
Efektywność strategii niewątpliwie zależy od zaangażowania pracowników. Zadaniem kierownictwa firmy albo specjalnego zespołu ds. ESG jest przedstawienie korzyści dla przedsiębiorstwa, a w rezultacie dla zatrudnionych w nim ludzi. Pomocne może być stworzenie systemu motywacyjnego, który w ostatecznym rozrachunku wyjdzie na plus całej firmie. Warto przy tym wiedzieć, że projektowany pakiet przepisów nałoży na firmy obowiązek przedstawienia reprezentantom pracowników istotnych informacji umieszczanych w raportach ESG. Zebrane od nich opinie będą przekazywane radzie nadzorczej lub innemu organowi nadzorującemu spółkę.
Wiedza o tym, czy firma uwzględnia w swojej działalności normy ESG, coraz częściej ma znaczenie dla kandydatów do pracy. Jak wynika z raportu Cone Communications Millennial Employee Engagement Study, według 76 proc. milenialsów działania w tej sferze są kluczowym kryterium wyboru pracodawcy.
– Firmy, które nie zareagują na czas na wymogi ESG, mogą tracić nie tylko kontrahentów i zamówienia publiczne, ale też szanse na pozyskanie utalentowanych pracowników – mówi Adam Walczak, rekruter w Antal Engineering & Operations.
Pracodawcy świadomi nowych wymagań planują też zatrudnianie specjalistów ESG. Według analiz Antala ponad 50 proc. firm objętych dyrektywą planuje takie rekrutacje. Na te potrzeby zaczynają już odpowiadać uczelnie, włączając do swoich programów odpowiednie kursy menedżerskie. Przedsiębiorcy rozważają także korzystanie z usług zewnętrznych konsultantów i firm doradczych.
Iwona Jackowska
Co firmy opiszą w raportach ESG
- Zwięzły opis modelu biznesowego i strategii biznesowej, w tym m.in. odporności tego modelu na ryzyko związane ze zrównoważonym rozwojem; szans dla firmy z tytułu ESG; wykorzystania węgla, ropy naftowej i gazu, potrzeb interesariuszy; sposobu wdrożenia strategii ESG.
- Cele związane z ESG i efekty.
- Rola kierownika, członków rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego, ich umiejętności, systemy zachęt dla tych osób.
- Polityki ESG.
- Wdrożony proces należytej staranności i działania w celu zapobiegania niekorzystnym skutkom.
- Rodzaje ryzyka i zarządzanie nimi.
- Wskaźniki odnoszące się do powyższych informacji.
- Zwięzły opis modelu biznesowego i strategii biznesowej firmy.
- Opis polityk ESG.
- Najważniejsze rzeczywiste lub potencjalne niekorzystne skutki funkcjonowania firmy dla kwestii zrównoważonego rozwoju oraz działania podjęte w celu ich zidentyfikowania i monitorowania, zapobiegania im, łagodzenia ich lub ich usunięcia.
- Najważniejsze rodzaje ryzyka dla firmy związane ze zrównoważonym rozwojem oraz sposób zarządzania nimi.
- Kluczowe wskaźniki odnoszące się do powyższych informacji.
Źródło: projekt nowelizacji ustawy o rachunkowości i niektórych innych ustaw