Sprawozdawczość finansowa w czasie COVID-19

Sprawozdanie finansowe za 2020 rok będzie zupełnie inne. To oczywiste stwierdzenie niesie za sobą ogromny ładunek informacyjny. Z jednej strony niewątpliwie będzie ono mocno nacechowane pandemią i lockdownem, który dotknął nas w pierwszych miesiącach tego roku, ale – co może i ważniejsze – będzie musiało zawierać opis perspektywy na następne lata.

Wartość informacyjna sprawozdania finansowego niewątpliwie wzrośnie. Ale główni księgowi i zarządy będą stały przed konkretnymi dylematami – choćby jak opisać niższą sprzedaż lub jej całkowity brak. Jak wycenić zapasy, czy też nie wystąpiły przesłanki do dokonania odpisów aktualizujących. Natomiast dla czytających sprawozdania finansowe najprawdopodobniej głównym źródłem informacji nie będą już tylko i wyłącznie liczby, ale przede wszystkim opisy – czyli to co jednostka planuje. Odrębnym zagadnieniem jest większe niż w poprzednich latach ryzyko wystąpienia rachunkowości kreatywnej. Pokusa ukrycia lub wręcz przeciwnie, nadmiernego ujawnienia strat, będzie dużym wyzwaniem nie tylko dla sporządzających, ale i dla audytorów, kredytodawców czy innych interesariuszy.

Pierwsze informacje, jak w praktyce może wyglądać sprawozdania finansowego za 2020 rok, można już zobaczyć na przykładach opublikowanych półrocznych sprawozdań spółek notowanych na GPW, zarówno tych z rynku podstawowego, jak i z New Connect. I niewątpliwie to co obserwujemy obecnie będzie miało swoje implikacje na roczne sprawozdania już nie tylko podmiotów giełdowych, ale wszystkich spółek. Co zatem może nas czekać?

Duża zmienność

Spadek PKB za II kwartał, ale także spadek wpływów z podatku VAT, mają swoje bezpośrednie przełożenie na wielkość sprzedaży w firmach. Duża zmienność w stosunku do ubiegłego roku to ogromne wyzwania dla sporządzających sprawozdanie – jak taki stan opisać. I bez znaczenia będzie czy to spadek czy wzrost przychodów ze sprzedaży. Ale najprawdopodobniej nie tylko przychody będą znacznie różniły się od tych ubiegłorocznych, również koszty, zapasy, należności, zobowiązania, stan gotówki i oczywiście zyski. Słowem bilans i rachunek zysków i strat za 2020 rok będą inne niż te za 2019. I to znacznie inne. 

Ryzyka

O tym, że pojawiło się nowe ryzyko niezbędne do opisania w sprawozdaniu finansowym – wszyscy już wiedzą, bo większość firm w sprawozdaniu finansowym za 2019 rok opisywała wpływ COVID-19 – jako zdarzenie po dniu bilansowym. Ale ryzyko związane z niepewną sytuacją epidemiczną jest tym oczywistym do umieszczenia w sprawozdaniu finansowym za 2020 rok. Dużo trudniejsze do zidentyfikowania, a zarazem do opisania mogą być inne ryzyka niebezpośrednio związane z COVID-19. Obecnie można sobie wyobrazić ryzyko makro związane ze zmianami zachowań ludzkich, czy też potencjalne nowe ryzyka podatkowe i księgowe. Ale jaki będzie stan naszej wiedzy na początek 2021 roku? Tego niestety na dziś nie wiemy.

Nowa jakość badania sprawozdania finansowego

Sposób podejścia audytorów do przeglądów sprawozdań finansowych spółek giełdowych za I półrocze 2020 roku każe domniemywać, że będzie ono podobne do tego co czeka wszystkie spółki na koniec roku. Otóż należy spodziewać się, że audytorzy z jeszcze większą dokładnością przystąpią do badania sprawozdań finansowych. Zwrócą uwagę na więcej zagadnień, obniżą progi istotności i wreszcie zadadzą więcej pytań. I nie powinno to być dla nas niczym nadzwyczajnym – COVID-19 to nowe zagadnienie – dlatego wymaga zarówno od sporządzających, jak i badających nowego – w konsekwencji precyzyjniejszego – podejścia. Na pewno należy przygotować się na więcej prac związanych z ustalaniem czy nie nastąpiła trwała utrata wartości aktywów. 

Inwentaryzacja

Czy będzie możliwe przeprowadzenie jesienią tradycyjnej inwentaryzacji? Najprościej można odpowiedzieć na to pytanie – nie wiadomo. A skoro „nie wiadomo” – to musimy być przygotowani na różne scenariusze. Czy będzie możliwe sporządzenie sprawozdania finansowego za 2020 rok bez inwentaryzacji? Na dziś wydaje się, że takiej prawnej możliwości nie ma. Trudno jednak powiedzieć co przyniesie jesień, czy też pojawią się regulacje ustawowe zwalniające z niektórych obowiązków inwentaryzacyjnych. Niewątpliwie w wielu firmach inwentaryzacja w czasie COVID-19 będzie nie lada wyzwaniem. 

Zagrożenie kontynuacji działalności

Im bliżej zamknięcia roku tym częściej pojawiać się będzie pytanie – czy występuje zagrożenie kontynuacji działalności. W czasie gdy największym problemem wielu firm jest uzyskanie przychodów – to pytanie jeszcze bardziej jest zasadne. Z dzisiejszej perspektywy większość firm nie wie do końca jak będzie wyglądał ich biznes za kilka miesięcy – mamy nadzieję, że po pandemii. Ale – jeżeli na to pytanie będziemy próbowali odpowiedzieć na początku 2021 roku – a zatem już rok od jej wybuchu – nasza wiedza będzie dużo większa, a zatem i ocena czy występuje zagrożenie kontynuacji działalności najprawdopodobniej będzie możliwa. I zapewne będziemy już wiedzieli czy, i jak opisać ją w sprawozdaniu finansowym. 

Rozpocznij pisać sprawozdanie finansowe za 2020 rok już… dziś

Niewątpliwie sprawozdanie finansowe za 2020 rok będzie wyzwaniem dla sporządzających. Tradycyjna formuła – kopiuj-wklej – w tym roku na pewno nie zadziała. Duża zmienność spowoduje choćby to, że liczenie i prezentacja wielu naszych dotychczasowych wskaźników będzie mijała się z celem. A i opis wpływu COVID-19 na naszą działalność, w tym także ryzyk z tym związanych to może być kilkanaście nowych stron sprawozdania. Dlatego warto zacząć pisać sprawozdanie finansowe już.. dziś – by nie być zaskoczonym, że trzeba coś jeszcze w nim opisać, a nie ma już czasu bo już za chwilę trzeba złożyć pod nim swój e-podpis. 

Autor: Piotr Rybicki, Biegły Rewident, ekspert Corporate Governance. Od ponad 20 lat związany z rynkiem kapitałowym. Aktywny członek rad nadzorczych i komitetów audytów w spółkach rodzinnych i prywatnych, notowanych na giełdzie papierów wartościowych, czy też z udziałem Skarbu Państwa oraz spółek komunalnych. Praktyk zarządzania finansami. Biegły rewident. Członek Zespołu eksperckiego do spraw zwiększenia efektywności rad nadzorczych Komisji do spraw Reformy Nadzoru Właścicielskiego przy Ministerstwie Aktywów Państwowych. Członek stowarzyszeń i organizacji biznesowych, m.in. wieloletni wiceprezes Regionalnej Izby Gospodarczej w Katowicach, Członek Kapituły Nagrody Dyrektor Finansowy Roku. Autor licznych publikacji, analiz branżowych i komentarzy medialnych z obszarów zarządzania, finansów, rachunkowości i nadzoru właścicielskiego. Wykładowca specjalistycznych kursów i szkoleń z finansów i rachunkowości, a także ekspert na kursach przygotowawczych do egzaminu na członków rad nadzorczych spółek Skarbu Państwa. Panelista kluczowych branżowych konferencji i spotkań biznesowych i związanych z rynkiem kapitałowym. Inicjator oraz współorganizator największego w Polsce projektu propagującego standardy właścicielskie – „Konferencja Rada Nadzorcza” i corocznego wyróżnienia „Człowiek Corporate Governance”. Fundator i ekspert portalu NadzorKorporacyjny.pl.