Skuteczne procedury antykorupcyjne pomogą ograniczyć ryzyko wysokich kar

Wraz z wejściem w życie Ustawy o jawności życia publicznego część przedsiębiorców objęta zostanie szeregiem obowiązków związanych z przeciwdziałaniem korupcji.

Wraz z wejściem w życie Ustawy o jawności życia publicznego część przedsiębiorców objęta zostanie szeregiem obowiązków związanych z przeciwdziałaniem korupcji. Niezwykle istotnym wymogiem będzie konieczność stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych oraz zapewnienie ich skuteczności i braku pozorności. Niedopełnienie tego obowiązku skutkować może nałożeniem na przedsiębiorcę kary pieniężnej od 10 000 zł do 10 000 000 zł.

Stosowanie procedur antykorupcyjnych – od czego zacząć?

Obowiązek stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych ma na celu przeciwdziałanie przypadkom dokonywania przez osoby działające w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy przestępstw korupcyjnych (wskazanych w projekcie Ustawy o jawności życia publicznego). Projektodawca sygnalizuje, w jaki sposób należy rozumieć stosowanie wewnętrznych procedur antykorupcyjnych oraz określa cel, do jakiego powinna dążyć organizacja. Jednocześnie pozostawia pewną swobodę doboru środków służących do realizacji tego celu.

Wniosek taki wynika z faktu, iż stosowanie wewnętrznych procedur antykorupcyjnych na mocy projektu ustawy oznacza podejmowanie środków organizacyjnych, kadrowych i technicznych mających na celu przeciwdziałanie tworzeniu otoczenia sprzyjającego przypadkom popełniania przestępstw korupcyjnych.

Autorzy projektu określają, że zakres wyżej wskazanych środków powinien obejmować:

• niedopuszczanie do tworzenia mechanizmów służących do finansowania działań korupcyjnych,

• zapoznawanie osób zatrudnianych przed przedsiębiorcę z zasadami odpowiedzialności karnej za przestępstwa korupcyjne określone w projekcie ustawy,

• umieszczanie klauzul antykorupcyjnych w umowach, opracowanie i wdrożenie kodeksu antykorupcyjnego,

• określenie i wdrożenie wewnętrznej procedury i wytycznych otrzymywania prezentów i innych korzyści przez pracowników,

• niepodejmowanie decyzji w oparciu o działania korupcyjne, opracowanie i wdrożenie procedur informowania właściwych organów przedsiębiorcy o propozycjach korupcyjnych oraz procedury whistleblowingu.

Jak łatwo zauważyć, zakres obowiązków nakładanych na przedsiębiorcę jest szeroki, przy czym wyraźnego zaznaczenia wymaga, że wskazany katalog środków nie ma charakteru zamkniętego. W praktyce oznacza to, iż środki te powinny być traktowane jako podstawowe działania zmierzające do osiągnięcia celu omawianej regulacji. Nie gwarantują one jednak jego osiągnięcia.

Co łączy projekt ustawy z RODO?

Otwarty charakter wskazanego powyżej katalogu środków wprowadza element swobody w zakresie doboru dodatkowych środków, ponad niezbędne minimum wskazane w projekcie ustawy. Dodatkowe środki mogą okazać się konieczne do osiągnięcia ustawowego celu, a to z uwagi na szczególne ryzyko generowane przez rodzaj działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę. W tym kontekście warto wskazać, że nie tylko niestosowanie procedur antykorupcyjnych skutkować może nałożeniem na przedsiębiorcę kary pieniężnej. Tej samej karze podlegać będzie mógł przedsiębiorca, który nie opracował wewnętrznych procedur antykorupcyjnych lub gdy stosowane przez niego wewnętrzne procedury antykorupcyjne uznane zostaną za pozorne bądź nieskuteczne. W konsekwencji, ewentualny zarzut pozorności lub nieskuteczności procedur oparty może zostać na czynnikach korupcjogennych specyficznych dla danego rodzaju biznesu, których ograniczenie poprzez zastosowanie standardowych środków wymienionych wprost w projekcie ustawy może okazać się niewystarczające do wykazania właściwym organom skuteczności oraz braku pozorności stosowanych wewnętrznych procedur antykorupcyjnych.

W interesie osoby prowadzącej działalność gospodarczą będzie więc określenie rzeczywistych obszarów generujących ryzyko korupcji w organizacji w taki sposób, aby efektywnie pokrywały one obszary działalności zagrożone korupcją. W praktyce więc projekt ustawy wymaga stosowania przez przedsiębiorców tzw. risk based approach – podejścia znanego z aktów prawnych, takich jak RODO lub ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, zakładającego identyfikowanie obszarów ryzyka oraz stosowania środków zaradczych adekwatnych do zidentyfikowanego ryzyka.

Jak można zarządzić ryzykiem korupcji?

W celu zarządzenia ryzykiem niedostosowania przedsiębiorcy do wymogów przyszłej ustawy o jawności życia publicznego konieczne będzie stworzenie w organizacji skutecznego oraz adekwatnego systemu compliance. Z kolei efektywne stosowanie wewnętrznych procedur antykorupcyjnych wymagać będzie dogłębnej analizy ryzyka korupcji danej organizacji, a zasadą w każdej z nich powinno stać się swoiste „anticorrupion by design” oraz „anticorruption by default”.

Paweł Dudojc, senior consultant w zespole ryzyka regulacyjnego i compliance kancelarii prawnej Wierzbowski Eversheds Sutherland